سِل، یک بیماری عفونی است که در ابتدا ریه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سِل یکی از 10 عامل اصلی مرگ و میر در جهان محسوب می‌شود، به طوری که در سال 2016 حدود 7/1 میلیون نفر در اثر ابتلا به این بیماری فوت شده‌اند.

بیماری سل بیشتر در کشورهای در حال توسعه شایع است، با این حال، تحت شرایط مناسب این بیماری قابل پیشگیری و درمان می‌باشد.

علایم سل

برخی افراد آلوده به باکتری توبرکلوزیس، ممکن است هیچ گونه علایمی از بیماری را مشاهده نکنند، این حالت تحت عنوان سِل نهفته شناخته می‌شود و ممکن است سال‌ها در بدن فرد به صورت نهفته باقی بماند.

اما در سلِ فعال، علایم تنفسی مانند سرفه  همراه با بالا آوردن خون یا خلط بروز می‌کند. ممکن است سرفه‌های بیمار بیش از 3 هفته به طول بینجامد، به علاوه ممکن است سرفه یا تنفس بیمار با درد همراه باشد.

سایر علایم سل عبارتند از:

• خستگی بدون دلیل
• تب
• تعریق شبانه
• از دست دادن اشتها
• کاهش وزن

بیماری سل، غالبا ریه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد اما ممکن است سایر اندام‌ها مانند کلیه، ستون فقرات، مغز استخوان و مغز را نیز درگیر کند. علایم این بیماری بسته به اینکه کدام یک از اندام‌ها آلوده شده‌اند، متفاوت  خواهد بود. برای مثال سل کلیه باعث بروز ادرار خونی خواهد شد.

افراد مستعد ابتلا به سل

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیش از 95 درصد از مرگ‌ و میر افراد مبتلا به سل، در کشورهای ضعیف و فقیر رخ می‌دهد.‌

احتمال زیادی وجود دارد که افرادی که به مدت طولانی از تنباکو، مواد مخدر یا نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌کنند و افرادی که  نقص ایمنی دارند (مانند افراد مبتلا به ایدز) به بیماری سل مبتلا ‌شوند.

سایر خطراتی که باعث فعال کردن بیماری سل در بدن می‌شوند، عبارتند از:

• دیابت
• نارسایی شدید کلیه
• سوء تغذیه
• ابتلا به انواع خاص سرطان

مصرف داروهایی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند ، خطر فعال شدن بیماری سل را افزایش می‌دهند.

 سفر کردن به مناطقی که در آنجا میزان ابتلا به سل بالاست نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد؛

مناطقی از جمله:

•  آفریقای مرکزی و جنوبی
• هند
• مکزیک و سایر کشورهای آمریکای جنوبی
• چین و بسیاری از کشورهای آسیایی
• بخش‌هایی از روسیه و کشورهای شوروری سابق
• جزیره‌های واقع در جنوب آسیا

عوامل بروز بیماری سل

باکتری خاصی به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس باعث بروز سل می‌شود. انواع مختلفی از این باکتری وجود دارند که برخی از آنها نسبت به دارو مقاوم شده‌اند. این باکتری می‌تواند از طریق پخش شدن در هوا و تنفس این هوای آلوده به دیگران منتقل شود.

باکتری سل به روش های زیر قابل انتقال است:

• عطسه
• سرفه
• صحبت کردن از فاصله نزدیک
• آواز خواندن

افرادی که سیستم ایمنی نرمال دارند، ممکن است در صورت آلوده شدن به  باکتری سل، علایم بیماری در آنها بروز نکند که در این صورت بیماری آنها به عنوان سل نهفته شناخته می‌شود.

بر اساس گزارشات سازمان بهداشت جهانی، یک چهارم مردم دنیا به سل نهفته مبتلا هستند. سل نهفته مُسری نیست اما می‌تواند به مرور زمان فعال شده و دیگران را نیز مبتلا کند.

نحوه تشخیص بیماری سل

آزمایش پوست

برای انجام این آزمایش، پزشک به میزان 1/0 میلی لیتر PPD ( مقدار بسیار کمی پروتئین) به زیر پوست شما تزریق می‌کند.

اما 2 تا 3 روز بعد باید مجددا به مطب پزشک مراجعه کنید تا نتایج آزمایش شما را از روی تورم و قرمزی پوست‌تان بررسی کند.

البته این آزمایش  دقیق نیست، چرا که ممکن  است افراد مبتلا به سل، نسبت به  این آزمایش واکنش نشان ندهند و در عوض، نتیجه آزمایش کسانی که به سل مبتلا نبوده‌اند، مثبت شود.

از سوی دیگر، ممکن است نتیجه آزمایش در مورد افرادی که اخیرا واکسن سل زده‌اند، مثبت باشد، بدون اینکه به باکتری سل آلوده شده باشند.

آزمایش خون

آزمایش خون نسبت به آزمایش پوست، برای افرادی که به بیماری‌های خاصی مبتلا هستند ارجحیت دارد.

این آزمایش همانند تست پوستی نمی‌تواند مشخص کند که فرد به سل فعال مبتلاست یا خیر.

تست اشعه ایکس قفسه سینه

اگر آزمایش پوستی و خون شما مثبت باشد، توصیه می‌شود آزمایش اشعه ایکس قفسه سینه را نیز انجام دهید. اگر نتیجه این آزمایش منفی شد، احتمال دارد به سل نهفته مبتلا باشید.

البته احتمال دارد که نتایج تست نادرست باشد و لازم شود که آزمایشات دیگری انجام دهید.

اگر نتیجه آزمایشات حاکی از آن بود که به سل فعال مبتلا هستید، لازم است تحت درمان قرار بگیرید، حتی شاید لازم باشد برای جلوگیری از فعالیت مجدد باکتری سل و بیمار نکردن خود و دیگران، سل نهفته شما نیز درمان شود.

روش‌های درمان سل

برای درمان بیماران مبتلا به سل فعال باید مجموعه‌ای از داروها به مدت 6 تا 9 ماه مصرف شود.

در غیر این صورت احتمال زیادی وجود دارد که بیماری سل آنها مجددا عود کند. در صورت عود مجدد، ممکن است بیماری سل نسبت به داروهای قبلی مقاوم شود، در نتیجه درمان آن دشوار خواهد شد.

پیشگیری از ابتلا به سل

بسیاری از افرادی که در مناطق پرخطر جهان (از نظر ابتلا به سل) زندگی می‌کنند، در دوران کودکی بر علیه این بیماری با واکسن  ب ث ژ  واکسینه می‌شوند؛ اما این واکسن، آنها را تنها در مقابل برخی از انواع باکتری‌های بیماری سل واکسینه می‌کند.

افراد مبتلا به سل فعال، تا زمانی که بیماری آنها هنوز قابل سرایت به دیگران است باید از ورود به محیط‌های شلوغ خودداری کنند.

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، افرادی که سل فعال دارند، در صورت عدم رعایت ملاحظات ایمنی و بهداشتی، سالانه 10 تا 15 نفر را آلوده خواهند کرد. بنابراین افرادی که به واسطه باکتری فعال سل آلوده شده‌اند باید از ماسک‌های مخصوص تنفسی استفاده کنند تا از انتشار ذرات باکتری سل در هوا جلوگیری شود.

شخص آلوده به باکتری فعال سل باید از تماس با دیگران خودداری کند و تا زمانی که پزشک لازم بداند، از ماسک استفاده کند.