دکتر فرید فتاحی

(متخصص داخلی، فوق تخصص بیماری های غدد درون ریز و متابولیسم)

با وجود شیوع بسیار زیاد بیماری های وابسته به  غده تیروئید، عملکرد این غده برای اکثر مردم بسیار ناشناخته بوده و بیشتر افراد درد، اختلالات ناحیه گلو، حلق و حنجره و یا اسپاسم عضلانی در هنگام بلع را که اغلب ناشی از استرس می باشد، مربوط به غده تیروئید می دانند و یا فکر می کنند علت عصبی، زودرنج و پر استرس بودن آن ها، مشکلات تیروئید می باشد که در واقع این طور نیست.

غده تیروئید نقش اصلی را در متابولیسم، سوخت و ساز سلولی و مصرف مواد، تولید انرژی و مصرف کالری بر عهده دارد.

مهم ترین نکته در رابطه با غده تیروئید آن است که از بدو تشکیل عضله  قلب و بافت مغز در جنین، هورمون تیروئید فاکتور رشد بسیار مهم و عمده این دو عضو مهم در دوران جنینی می باشد.

رشد سیناپس ها و اتصالات سلول های عصبی در مغز جنین وابستگی بسیار بالایی با سطح نرمال هورمون تیروئید دارد.

تعداد سلول های عصبی در مغز، در اکثر افراد مقداری مشخص و معین بوده که عدد آن تقریبا ثابت می باشد.

آن چه که میزان هوش افراد با هوش تر را از سایر افراد متمایز می کند، تعدد و پیچیدگی اتصالات سیناپس های عصبی با یکدیگر می باشد.

این اتصالات و سیناپس ها به طور مشخص و کاملاً تابع سطح سرمی و میزان هورمون تیروئید در مغز جنین می باشند.

اصطلاحی رایج به نام “غم باد” در میان مردم متداول است. در پزشکی علمی و مدرن، تعریفی به نام غم باد وجود ندارد.

هم چنان که اصطلاحاتی از قبیل سردی، گرمی، طبع سرد و گرم هم در پزشکی علمی تعریف نمی شوند. در واقع پزشکی نوین و مدرن کاملاً از آنچه که در طب سنتی بیان می شود متفاوت است.

بزرگ شدن غده تیروئید به هر علتی، گواتر نامیده می شود. گواتر اندمیک یکی از انواع گواتر می باشد. اِندمی یعنی حالتی که بیشتر از ده درصد افراد یک جامعه به آن مبتلا باشند.

گواتر اندمیک نه به علت استرس و سایر عوامل، بلکه به علت کمبود ید ایجاد می شود. این کمبود ید در نواحی بیابانی یا کوهستانی و دور از دریا بیشتر مشاهده می شود.

در واقع یک سوم نواحی کره زمین چنین شرایطی دارند. راه حل مقابله با این مشکل، افزودن ید به نمک خوراکی و مصرف اجباری نمک یددار استاندارد توسط همه افراد جامعه است.

شیوع بیش از پنجاه تا هفتاد درصد گواتر اندمیک در ایران، قبل از دهه هفتاد هجری شمسی، اکنون با مصرف نمک یددار به کمتر از بیست درصد کاهش یافته است.

مشکل بسیار مهم دیگری که در تیروئید اتفاق می افتد، حمله مزمن سلول های ایمنی بدن به نسج تیروئید و غیر خودی شناخته شدن آن توسط سیستم ایمنی می باشد. این گروه از بیماری ها، به عنوان بیماری های خود ایمنی شناخته می شوند.

شیوع بیماری های خود ایمنی بسیار زیاد بوده و بر اساس این که کدام عضو بدن غیر خودی شناخته شود، عوارض متنوعی بروز می کند. به طور مثال آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی، غیر خودی شناخته شدن غضروف مفصلی توسط سیستم ایمنی بدن می باشد. در بیماری ام اس (مالتیپل اسکلروزیس) نیز غیر خودی شناخته شدن غلاف میلین سلول های عصبی توسط سیستم ایمنی بدن رخ می دهد.

غیر خودی شناخته شدن سلول های غده تیروئید و آنزیم اصلی ساخت هورمون تیروئید موجب کم کاری تیروئید شده و بیماری هاشیموتو نامیده می شود که بسیار شایع بوده و تا پنج درصد افراد جامعه ممکن است به آن مبتلا شوند.

در این حالت سلول های غده تیروئید آسیب دیده، تخریب شده و قدرت تولید هورمون توسط این غده کاهش می یابد. در این حالت کم کاری تیروئید اتفاق افتاده و سیستم متابولیسم و سوخت و ساز سلولی دچار اختلال می گردد.

در کودکان با توجه به رده سنی شرایط متفاوت می باشد. در سنین پایین تر شدت عوارض بیشتر بوده و موجب اختلال در میزان هوش و اختلال در رشد و نمو می گردد.

در سنین پایین، احتمال کاهش بهره هوشی دائمی، اختلال یادگیری و توقف رشد قدی افزایش می یابد.

بعد از دوران نوزادی، کم کاری تیروئید سبب کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی شده و این امر در نمرات دانش آموزان قابل مشاهده است.

هم چنین سرعت رشد سالانه کاهش یافته و پوست فرد زرد، خشک و رنگ پریده می شود، موها خشک شده و ریزش مو ایجاد می شود.

کلیه فرایندها در این بیماری کند شده و احتمال بروز یبوست در بیماران افزایش می یابد، اما بزرگ شدن غده تیروئید می تواند وجود داشته باشد یا نباشد.

درمان بیماری اغلب ساده بوده و با قرص تیروئید صورت می گیرد. این دارو معمولا به صورت مادام العمر مصرف می شود.

پرکاری تیروئید نیز یک بیماری خودایمنی است که تولید پادتن ضد تیروئید در بدن بر خلاف معمول به جای کاهش تولید هورمون، با تحریک رسپتورها در سطح سلول های تیروئید، موجب افزایش تولید هورمون می شود.

در این شرایط وزن بیمار کاهش می یابد و فرد دچار تپش قلب می شود. در این شرایط کلیه فرایندها تند می شود؛ بیمار تحریک پذیر شده و دچار اضطراب می شود.

احساس گرما و رطوبت در پوست رخ می دهد و ممکن است در یک سوم موارد، چشم ها و پلک ها نیز درگیر شده و بیرون زدگی و اختلالات حفره چشم رخ دهد.

استرس، ناراحتی و غم می توانند از علل شروع کننده این بیماری ها باشند؛ اما به عنوان عامل اصلی در نظر گرفته نمی شوند.

غده تیروئید ممکن است دچار گره، توده های مختلف، تومور ها و سرطان های گوناگون شود که در مقالات بعدی به این موارد اشاره خواهیم کرد.

امیدوارم مطالب فوق برای شما مفید باشد.