تالیف و گردآوری: دکتر نگین پرویز (پزشک عمومی)

آمبولی ریوی انسداد شریانی است که خون را به ریه ‌ها می‌رساند. این انسداد یکی از رایج‌ترین بیماری‌های قلبی عروقی در آمریکا است.

آمبولی ریوی سالانه حدود 1 نفر از 1000 شهروند آمریکا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

معمولا انسداد لخته خون مانع از رسیدن اکسیژن به بافت‌های ریه می‌شود. این بدان معنی است که آمبولی ریوی می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند.

کلمه آمبولی از کلمه یونانی émbolos آمده است و به معنی مسدود کننده می باشد.

در آمبولی ریوی جسم مسدود کننده در جریان خون در یک قسمت از بدن تشکیل می‌شود، در سیستم خون‌رسانی گردش می‌کند و سپس خون جریان یافته از طریق رگ را در قسمت دیگری از بدن، یعنی ریه‌ها مسدود می‌کند.

آمبولی با ترومبوس (thrombus)، که پس از ایجاد شدن در یک مکان می‌ماند، متفاوت است.

تخمین زده شده است که هر ساله تقریبا از هر 3500 نیوزیلندی یک نفر دچار آمبولی ریه می‌شود.

از افرادی که دچار آمبولی ریوی می‌شوند، 10 درصد در ساعت اول می‌میرند و 33درصد  متعاقبا بر اثر آمبولی مکرر می‌میرند.

علایم بیماری آمبولی ریوی

علایم آمبولی ریوی شامل موارد زیر است:

• درد قفسه سینه، یک درد تیز و برنده است که ممکن است هنگام نفس کشیدن بیشتر شود؛
• ضربان قلب افزایش یافته یا نامنظم می‌گردد؛
• سرگیجه؛
• مشکل در نفس کشیدن که ممکن است به طور ناگهانی یا با گذشت زمان ایجاد شود؛
• تنفس سریع و پی در پی؛
• به طور معمول سرفه خشک همراه با خون یا خون و مخاط.

علایم شدید نیاز به کمک فوری پزشکی دارد.

موارد شدیدتر ممکن است منجر به شوک، از دست دادن هوشیاری، ایست قلبی و مرگ شود.

علایم و نشانه‌های کمتر دیده شده در آمبولی ریوی عبارتند از:

• درد یا تورم پا، به طور معمول در ساق پا؛
• پوستی سرد، بی‌روح و بد رنگ؛
• تعریق زیاد؛
• تب؛
• ضربان قلب سریع یا نامنظم؛
• سبکی سر یا سرگیجه.

درمان بیماری آمبولی ریوی

هدف از درمان‌های آمبولی جلوگیری از رشد لخته، جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید و تخریب یا از بین بردن لخته‌های موجود است.

اولین قدم در درمان اکثر آمبولی‌ها درمان شوک و اکسیژن درمانی است.

به طور معمول داروهای ضد انعقاد به منظور کمک به نازک شدن خون و جلوگیری از لخته شدن بیشتر آن تجویز می‌شوند.

داروهای از بین برنده لخته به نام ترومبولیتیک( thrombolytics) نیز ممکن است تجویز شوند. با این حال دارو ها خطر و ریسک خون‌ریزی بیش از حد را دارند.

اگر بیمار فشار خون پایین داشته باشد، برای افزایش فشار ممکن است دوپامین  تجویز شود.

بیمار به طور معمول مجبور است به طور منظم و به مدت نامشخص، حداقل 3 ماه دارو مصرف کند.

جلوگیری از آمبولی ریوی

تعدادی از اقدامات می‌توانند خطر آمبولی ریوی را کاهش دهند.

• ممکن است برای بیماری مزمن و پر خطر داروهای ضد انعقاد خون  تجویز شود.
• فشرده‌سازی پاها با استفاده از جوراب‌های فشاری ضد آمبولی یا کمپرس پنوماتیک  امکان‌پذیر است. یک آستین، دستکش یا پوشش بدن، ناحیه آسیب دیده را نگه داشته و در صورت لزوم فشار را افزایش می‌دهد.

از دیگر راه‌ های کاهش خطر و ریسک بیماری می‌توان به فعالیت بدنی، ورزش منظم، رژیم غذایی سالم و ترک سیگار یا کاهش مصرف آن اشاره کرد.

علل آمبولی ریوی

آمبولی ریوی زمانی اتفاق می‌افتد که جسم مسدود کننده (معمولا یک لخته خون)، جریان خون را از طریق شریان تغذیه کننده ریه ‌ها مسدود می‌کند.

لخته خون ممکن است از بازو یا پا شروع شود که به عنوان ترومبوز وریدی عمقی (DVT) شناخته می‌شود.

سپس لخته آزاد می‌شود و از طریق سیستم گردش خون به سمت ریه‌ها حرکت می‌کند. آمبولی خیلی بزرگ است و در هنگام عبور از رگ‌های کوچک باعث انسداد می شود.

این انسداد مانع از جریان خون در بخشی از ریه شده و منجر به از بین رفتن قسمت آسیب دیده ریه به دلیل کمبود اکسیژن می‌گردد.

آمبولی ریوی به ندرت از جسم مسدود کننده‌ای که از قطرات چربی، مایع آمنیوتیک یا برخی از ذرات دیگر که به جریان خون وارد می‎شوند، تشکیل می‌شود.

گاهی اوقات (به ندرت) موادی غیر از لخته خون مسئول آمبولی ریه هستند.

به عنوان مثال می‌توان به حباب هوا، بخشی از تومور یا چربی از مغز استخوان شکسته اشاره کرد که از طریق جریان خون به ریه‌ها منتقل می‌شوند.

تشخیص آمبولی ریوی

پزشک به منظور رسیدن به تشخیص بیماری، شرح حال بیمار را گرفته و احتمال وجود آمبولی را بررسی می‌نماید.

پزشکان به طور معمول معاینه بدنی انجام می‌‌دهند.

تشخیص می‌تواند چالش برانگیز باشد، زیرا این احتمال وجود دارد که سایر بیماری‌ها علایم مشابهی با آمبولی ریوی داشته باشند.

آزمایشات برای تشخیص آمبولی ریه عبارتند از:

• یک مدل آزمایشی وابسته به عدد و ریاضیات که به پزشک کمک می‌کند تا روند DVT و خطر آمبولی را پیش بینی کند؛
• آزمایش d-Dimer، آزمایش خونی است که می‌تواند ترومبوز را تشخیص دهد که در صورت نتیجه منفی می‌تواند آزمایشات دیگر را رد کند؛
• اسکن V / Q ریوی، دو آزمایشی هستند که خصوصیات تهویه و ساختاری ریه‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کنند و اشعه کمتری نسبت به CT دارند؛
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) که می‌تواند ناهنجاری‌هایی را در قفسه سینه، مغز و سایر اندام‌ها نشان دهد. هم چنین در مواردی که V / Q امکان‌پذیر نیست، توصیه می‌گردد؛
• الکتروکاردیوگرام (EKG) جهت ثبت فعالیت الکتریکی قلب؛
• مطالعه گاز موجود در خون شریان‌ها به منظور اندازه‌گیری اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و سایر گازهای موجود در خون؛
• اشعه ایکس قفسه سینه جهت ایجاد تصویری از قلب، ریه‌ها و سایر اندام‌های داخلی؛
• سونوگرافی از پاها به منظور اندازه‌گیری سرعت جریان خون و هرگونه تغییر در آن؛
• آنژیوگرام  ریوی به منظور نشان دادن لخته‌های خون در ریه‌ها؛
• تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) به منظور به دست آوردن تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی.

عوامل خطرزای ابتلا به آمبولی ریوی

عوامل کلی ابتلا به آمبولی

• سن 60 سال به بالا؛
• سیگار کشیدن؛
• اضافه وزن، خصوصا زنانی که سیگار می‌کشند یا فشار خون بالا دارند؛
• بارداری (در دوران بارداری، وزن کودک با فشار بر روی رگ‌های لگنی، بازگشت خون از پا ها را کند می‌کند؛ این شرایط منجر به جمع شدن خون در پاها می‌شود).

سابقه شخصی و خانوادگی در ابتلا به آمبولی

• سابقه بیماری آمبولی؛
• ابتلای یکی از اعضای خانواده به آمبولی و لخته خون؛
• برخی اختلالات ارثی، خون را در معرض لخته شدن قرار می‌دهد.

بی تحرکی طولانی مدت

• بستری یا استراحت طولانی مدت در رختخواب؛ یعنی پس از یک بیماری جدی (مثلا سکته)، آسیب جدی وارد شده باشد یا بعد از جراحی مجبور به استراحت طولانی باشید؛
• سفرهای طولانی، به عنوان مثال نشستن طولانی مدت در هواپیما، قطار، اتوبوس یا ماشین؛
• خوابیدن به صورت افقی یا نشستن طولانی مدت باعث کند شدن جریان خون و جمع شدن لخته در پاها می‌شود.

عوارض آمبولی ریوی

آمبولی ریوی یک بیماری است که می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شود؛ به خصوص اگر لخته خون بزرگ یا بیش از یک لخته وجود داشته باشد. بدون تشخیص و درمان، حدود یک سوم موارد آمبولی ریه منجر به مرگ می‌شود.

• کاهش جریان خون در بافت ریه می‌تواند منجر به آسیب نسبی ریه شود. از دست دادن بخشی از ریه‌های سالم ممکن است اکسیژن رسانی به بقیه اعضای بدن را برای ریه‎ها دشوارتر کند؛ این موضوع به نوبه خود می‌تواند باعث آسیب به سایر اندام‌ها شود. هم چنین آسیب به بافت ریه ممکن است منجر به فشار خون ریوی شود. این وضعیت، فشار خون را در رگ های ریوی و قلب افزایش می‌دهد.
• انسداد شریان‌های ریوی نیاز به فعالیت قلب جهت پمپاژ خون از طریق عروق آسیب دیده دارد. این امر باعث افزایش فشار خون در عروق ریوی و سمت راست قلب می‌شود که می‌تواند قلب را ضعیف کند.