دکتر سید حمید خوئی

نقش داروساز در حفظ سلامت جامعه، کاهش هزینه های درمانی، افزایش سطح آگاهی بیماران در خصوص داروها و نحوه استفاده از آنها کاملا مشخص است.

با توجه به اهمیت نقش داروسازان و ضرورت وجود آنها در کارآمدی هر چه بیشتر دارودرمانی، گفتگویی داشتیم با جناب آقای دکتر سید حمید خوئی دکترای داروسازی، عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران و  دبیر انجمن علمی داروسازی ایران.

شرح گفتگو را در ادامه مطالعه می کنید.

تعریف دارو

در ابتدای گفتگو، آقای دکتر خوئی به ارائه تعریفی از دارو پرداختند و عنوان کردند: در تبیین جایگاه داروساز در جامعه و نظام سلامت، لازم است در ابتدا دارو را تعریف کنیم؛ چرا که بخش مهمی از فرآیند درمان، پیشگیری و تشخیص بیماری‌ها با به کارگیری دارو صورت می گیرد.

در واقع، دارو سمی است که فقط در صورتی که در شرایط معین و کاملا کنترل شده استفاده شود و می تواند اثرات مفیدی در پیشگیری و درمان بیماری‌ها داشته باشد.

همیشه دارو به عنوان یک سم شیمیایی معرفی شده و اولین تعریفی که دانشجویان پزشکی و داروسازی از دارو می آموزند، این است که سم ها به مقدار کم دارو هستند و داروها به مقدار زیاد سم می باشند.

مطرح کردن این مواد شیمیایی به عنوان عوامل شفابخش و نه سم های تهدیدکننده حیات، فلسفه وجودی داروساز است.

در واقع کار داروساز تامین شرایط و لوازمی است که دارویی معین برای درمان یک بیماری معین، بیشترین اثرات درمانی و کمترین عوارض نامطلوب را بر جای گذارد.

سلامتی اصلی ترین و ارزشمندترین گوهر وجود انسان است و ارزش نقش داروساز نیز با ارزش نعمت سلامت در زندگی انسان مرتبط است.

امیرالمومنین حضرت علی (ع) فرموده اند دو نعمت امنیت و سلامتی، نعمت هایی هستند که انسان فقط زمانی که آنها را از دست می دهد متوجه ارزش والای آنها می شود.

بنابراین نقش داروساز در جامعه، به عنوان یکی از حلقه های اصلی، حفظ سلامت افراد و بازگرداندن سلامتی به افرادی است که این نعمت را از دست داده و بیمار شده اند.

نقش داروساز در تکمیل حلقه درمان 

در فرآیند دارودرمانی، 50 درصد از درمان به دارو و 50 درصد دیگر به وجود داروساز وابسته است.

داروساز با ارائه اطلاعات، آموزش ها و توصیه هایی در رابطه با داروی تجویز شده، نیم دیگری از حلقه دارودرمانی را تکمیل می کند.

در نظر داشته باشید که حتی اگر بهترین دارو توسط بهترین پزشک تجویز شود اما بیمار در خصوص نحوه مصرف آن اطلاعات کافی نداشته باشد، نه تنها نمی توان امیدی به بهبود داشت؛ بلکه می توان پیش بینی کرد که بیماری وخیم تر شود.

بنابراین حضور داروساز در داروخانه، تکمیل کننده ی حلقه درمان است.

به عنوان مثال، در خصوص نحوه مصرف دارویی مانند آمپی سیلین، قطعا میزان جذب این دارو با معده خالی بیشتر از زمانی است که با معده پُر مصرف شود.

به علاوه هر چه داروها بیشتر جذب شوند مقدار کمتری از آنها به روده می رسد؛ در نتیجه ریسک بروز عارضه اسهال کمتر خواهد شد.

قطعا برخی از بیماران اطلاعات کافی در خصوص نحوه ی مصرف داروهای مختلف ندارند و این داروساز است که با ارائه اطلاعات لازم در مورد مصرف این دارو و داروهای دیگرمی تواند نقش پراهمیتی در افزایش میزان تاثیرگذاری داروها، روش های درمانی و درمان موثر بیماران ایفا کند.

به علاوه داروساز با ارائه مشاوره و آموزش های لازم در خصوص داروها، در کاهش هزینه های دارویی و جلوگیری از تحمیل هزینه های هنگفت به نظام سلامت جامعه تاثیرگذار است.

از آنجایی که داروساز در دسترس ترین و کم هزینه ترین عضو تیم سلامت است، بسیاری از مردم در صورت بروز مشکل در سلامتی خود به جای مراجعه به پزشک، ابتدا مستقیما به داروخانه مراجعه کرده و نزد داروساز می آیند.

هر یک از شهروندان در هر ساعتی از شبانه روز و در هر نقطه ای از شهر می توانند در کمترین زمان به آنها مراجعه کرده و از توصیه ها و مشاوره های رایگان آنها بهره بجویند.

خود درمانی و مصرف داروهای بدون نسخه

همواره این تصور اشتباه در بین مردم وجود دارد که داروهای OTC (بدون نسخه) داروهایی بدون خطر هستند و مصرف خودسرانه آنها هیچ مشکلی برای سلامتی ایجاد نخواهد کرد.

در صورتی که این باور کاملا غلط است و اصولا هیچ داروی بی خطری در دنیا وجود ندارد. به عنوان مثال داروی آسپرین که یک داروی OTC است، می تواند به دلیل چندین تداخل دارویی جدی، عوارض خطرناکی مانند خونریزی گوارشی ایجاد کند.

بنابراین نقش داروساز در اینجا مشخص می شود که وی بر اساس دانش و مهارت خود، به بیمار مشاوره لازم در خصوص مصرف داروهای OTC ارائه می کند.

البته مشکل خود درمانی در میان بیماران در مورد مصرف داروهای OTC اخیرا در همه دنیا شایع شده، اما اکنون داروسازان می توانند با تجویز داروهای OTC از مصرف خودسرانه و بروز عوارض و مشکلات بعدی آنها پیشگیری کنند.

مثالی که در مورد مصرف خودسرانه داروها می توان مطرح کرد در خصوص علایم اولیه سرطان معده و زخم معده می باشد که بسیار با یکدیگر مشابهند و این باعث می شود بیماری که به سرطان معده مبتلا شده، به اشتباه تصور کند به زخم معده دچار شده و سر خود شروع به مصرف داروهای زخم معده کند.

داروساز در موقعیتی قرار دارد که با طرح چند سوال از بیمار می تواند تشخیص دهد که بیماری او زخم معده نیست و بیمار را به متخصص ارجاع دهد.

در این صورت داروساز زندگی بیمار را نجات داده و از بروز خسارات غیر قابل جبران پیشگیری کرده است.

تداخل دارویی

بسیاری از بیماران، با وجود داشتن یک بیماری زمینه ای و مصرف دارو، هنگام مراجعه به پزشک پنهان کاری کرده و از بیماری قبلی خود حرفی نمی زنند.

به عنوان مثال بیماری که به رماتیسم مبتلاست و بیماری قلبی نیز دارد، در مراجعه به متخصص قلب حرفی از بیماری رماتیسم نمی زند و روزانه علاوه بر مصرف داروهای رماتیسم، داروهای قلب را نیز مصرف می کند؛ بدون این که از تداخلات دارویی اطلاعی داشته باشد.

اما در داروخانه مسئله چند نسخه ای بودن بیماران به راحتی قابل شناسایی است.

مثال دیگر در مورد بیمارانی است که باردارند و هنگام مراجعه به پزشک از بارداری خود سخنی نمی گویند.

طبق تحقیقی که اخیرا انجام شده، مشخص شد حدود 83 درصد از زنان باردار در این مطالعه حین مراجعه به پزشک در مورد بارداری خود صحبتی نکرده اند. بنابراین پزشک نیز بدون در نظر داشتن این مسئله، داروهایی برای ایشان تجویز کرده است. در صورتی که اگر پزشک از بارداری آنها مطلع بود، قطعا نسخه را عوض کرده و داروهایی تجویز می کرد که برای جنین بی خطر باشند. خوشبختانه تقریبا نیمی از این موارد در داروخانه توسط داروساز آشکار شده است.

مثال دیگر در مورد پیامدهای دارودرمانی در افرادی است که دارای حساسیت های خاص می باشند.

در مواردی پیش آمده پزشک پس از تجویز آسپرین، فراموش کرده در مورد حساسیت او به سالیسیلات ها از بیمار سوال کند. اما در داروخانه، هنگام ارائه دارو به بیمار، داروساز در مورد حساسیت به سالیسیلات از بیمار سوال خواهد کرد.

به این ترتیب داروساز یک حلقه ایمن برای درمان بیمار ایجاد می کند که تضمین کننده نتایج بهینه دارودرمانی خواهد بود.

سخن آخر

آقای دکتر خوئی در پایان سخنان خود، توصیه ای در خصوص اهمیت دادن به سلامتی ارائه کردند و افزودند: مردم باید سلامتی خود را جدی بگیرند.

این موضوع بسیار حسرت آور است که فقط زمانی متوجه اهمیت این نعمت گرانبها شویم که آن را از دست داده ایم.

در راستای جدی گرفتن سلامت، لازم است بیماران جهت کسب اطلاعات لازم در خصوص داروها و نحوه مصرف آنها وقت بگذارند و در داروخانه ها، این اطلاعات را به طور کامل از دکتر داروساز دریافت کنند.

با این حال ما متاسفانه هنوز با این پدیده نادرست مواجه هستیم که بیمارانی که برای دریافت دارو به داروخانه مراجعه می کنند، تمایل دارند هر چه زودتر داروخانه را ترک کنند و به توصیه ها و صحبت هایی که داروساز در خصوص مصرف دارو ارائه می کند، توجه نمی کنند؛ در صورتی که اطلاعات و توصیه هایی که داروساز به بیماران ارائه می کند، کم اهمیت نمی باشند و رایگان بودن این مشاوره ها هرگز به معنای بی ارزش بودن آنها نیست.

در واقع مشاوره های ارزشمند داروساز، ایثار و فداکاری آنها و ارائه خدمات رایگان جهت ارتقای سلامت جامعه می باشد.