پانکراس یا لوزالمعده یک غده گلابی شکل نسبتا بزرگ در مرکز ناحیه شکمی است که تقریبا بین معده و ستون مهره ها واقع شده است.

این غده دو بخش اصلی دارد: بخش برون ریز که از مجاری و حفرات کیسه مانند کوچک تشکیل شده که با ساخت و ترشح آنزیم های گوارشی به هضم غذا در روده کمک می کند؛ و بخش درون ریز که شامل مجموعه های پراکنده ای از سلول ها با نام علمی جزایر لانگرهانس است و وظیفه ساختن هورمون های گوناگون (مانند انسولین که در تنظیم میزان قند خون نقش دارد) را به عهده دارند.

سرطان پانکراس تقریبا سه درصد کل سرطان ها را شامل می شود.

مطالعات در کشور آمریکا، این بیماری را هشتمین سرطان شایع در بانوان و و دهمین در مردان معرفی می کنند. از سال 2000 نرخ شیوع سرطان پانکراس، یک درصد در سال رشد داشته است به طوری که در سال 2020، حدود 496 هزار مورد ابتلا به این بیماری در سرتاسر دنیا به ثبت رسیده است.

از سوی دیگر، سرطان پانکراس هفتمین دلیل مرگ و میر در اثر سرطان در سرتاسر دنیا و سومین دلیل در ایالات متحده به حساب می آید.

نرخ بقای 5 ساله معیاری است که بیان می کند چند درصد افراد، حداقل 5 سال پس از تشخیص سرطان در قید حیات خواهند بود.

در حال حاضر، نرخ بقای 5 ساله عمومی برای مبتلایان به سرطان پانکراس 11 درصد است؛ با این حال، بسته به عوامل گوناگون، به ویژه بسته به میزان پیشرفت بیماری در زمان تشخیص، نرخ بقا در افراد مختلف متفاوت خواهد بود.

مهم است که بدانیم آمار و ارقام مربوط به نرخ بقا یک عدد تقریبی است و الزاما نتایج آخرین پیشرفت های علمی در زمینه تشخیص یا درمان سرطان پانکراس را منعکس نمی کند.

معمولا تشخیص سرطان پانکراس مشکل است؛ دلیل این امر این است که هیچ تست تأیید شده و اختصاصی وجود ندارد که بتواند به شیوه آسان و قابل استناد، بیماران بدون علامت را در مراحل اولیه بیماری غربالگری کند.

علاوه بر این، مبتلایان به سرطان پانکراس معمولا در مراحل اولیه بیماری هیچ گونه علامت بارز و اختصاصی را نشان نمی دهند.

به این دلایل، بیماری اکثرا در مراحل نهایی کشف می شود که در این حالت، یا توده سرطانی با جراحی قابل برداشت نیست و یا به نواحی دیگر بدن انتشار یافته است.

این در حالی است که اگر تشخیص در مراحل ابتدایی صورت گیرد، نرخ بقای 5 ساله 42 درصد خواهد بود. خوشبختانه، بیماری حدود 13 درصد افراد در این مرحله تشخیص داده می شود.

درمان این بیماری معمولا شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی، و یا شیوه های درمانی نوین مانند درمان هدفمند (Targeted Therapy) و ایمنی درمانی است.

درمان های علامتی که باعث کاهش عوارض جانبی درمان های اصلی می شوند، و هم چنین درمان های حمایتی که با مدیریت علایم بیماری و هم چنین حمایت مالی و عاطفی از بیمار و خانواده اش، بر بهبود احساس بیمار در طول فرآیند درمان تمرکز دارند، از اهمیت بسزایی در فرآیند درمان برخوردارند.

اگرچه پزشکان معمولا از سرطان پانکراس با عنوان بیماری خاموش یاد می کنند، اما علایم و نشانه هایی وجود دارند که می توانند احتمال وجود سرطان پانکراس را مطرح کنند؛ از جمله: یرقان (با علایمی از جمله زرد شدن پوست و بخش سفید چشم ها، تیره شدن ادرار، خارش، و تیره شدن مدفوع)، علایم گوارشی (مانند از دست دادن اشتها، احساس درد و سوزش شکم، تهوع و استفراغ، مدفوع ناهمگن و بدبو و بدرنگ)، تورم و درد بازو ها، پا ها، و پشت، و علایم عمومی (مثل ضعف، تب و لرز، کاهش وزن غیر عادی).

باید مد نظر داشت که وجود این علایم الزاما نشانه وجود سرطان پانکراس نیست و در صورت مشاهده این علایم حتما باید به پزشک مراجعه و نسبت به تشخیص بیماری خود اقدام کنیم.

عواملی وجود دارند که می توانند خطر بروز سرطان پانکراس را افزایش دهند: افزایش سن یکی از مهمترین این عوامل است؛ با این حال این بیماری می تواند در بالغین تمامی سنین و حتی به ندرت در کودکان نیز رخ دهد.

بیشتر مبتلایان به سرطان پانکراس را مردان تشکیل می دهند.

زمینه های نژادی نیز در بروز این سرطان دخیل هستند؛ به عنوان مثال، وقوع این سرطان در سیاهپوستان و یهودیان اشکنازی محتمل تر است.

شیوع این بیماری در کشورهای توسعه یافته بیشتر است که می تواند توجه را به ارتباط سبک زندگی ناسالم با ایجاد آن معطوف کند.

استعمال دخانیات احتمال ابتلا به سرطان پانکراس را 2 تا 3 برابر افزایش می دهد.

بی تحرکی، بالا بودن مزمن قند خون، دیابت کنترل نشده، چاقی مفرط، التهاب پانکراس، عادت به رژیم های غذایی پرچرب، و مصرف الکل از جمله مهمترین عوامل خطر بروز این سرطان هستند.

وجود استعداد ژنتیکی نیز نقش مهمی در ابتلا به سرطان پانکراس دارد؛ وجود تاریخچه فامیلی سرطان پانکراس در والدین و نسل پیش از آن، و هم چنین تاریخچه سرطان های دیگر می تواند احتمال بروز نوع فامیلیال (خانوادگی) این سرطان را مطرح کند.

 دریافت مشاوره و انجام تست ژنتیک از مؤثرترین ابزارهای غربالگری و پیشگیری از سرطان پانکراس محسوب می شوند.

مطابق آمار به ثبت رسیده، شیوع سرطان پانکراس در نواحی جنوبی ایران از دهه هفتاد شمسی رشد فزاینده داشته است؛ با این حال هم اکنون شیوع این بیماری در ایران کمتر از آمار جهانی گزارش می شود.

با هدف افزایش آگاهی عمومی و تأکید بر بهبود سبک زندگی در پیشگیری از سرطان پانکراس، هفدهم نوامبر 2022 (مصادف با 26 آبان ماه 1401) به عنوان روز جهانی سرطان پانکراس نامگذاری شده است.

این روز به صورت نمادین با یک روبان متقاطع ارغوانی رنگ به یاد آورده می شود.