دکتر آیدا یاردوست (داروساز)

گرفتگی عضلانی، انقباض ناگهانی و غیرارادی یک یا چند عضله است.

اگر تا به حال در شب به صورت ناگهانی از کشیدگی و درد پشت پا بیدار شده اید، می دانید درد گرفتگی عضلات چقدر شدید است.

این اتفاق به صورت کلی آسیب جدی وارد نمی کند. اما گاهی گرفتگی های متعدد می تواند ناشی از بیماری های رو به پیشرفت، مصرف داروها و یا تغییرات فیزیولوژیک بدن باشد.

علایم

بیشتر گرفتگی های عضلانی در عضلات پا، به ویژه در ساق پا ایجاد می شود.

علاوه بر درد ناگهانی و شدید، فرد ممکن است یک توده سفت از بافت عضلانی را در زیر پوست خود احساس کند.

درد در این افراد معمولا تیز، عمیق و همراه با کشش است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

گرفتگی های عضلانی معمولا خود به خود ناپدید می شوند و به ندرت آن قدر جدی هستند که نیاز به مراقبت های پزشکی داشته باشند.

با این حال در صورت وجود شرایط زیر، بهتر است به پزشک مراجعه شود:

• درد بسیار شدید و غیر قابل تحمل؛
• کرامپ همراه با تورم، قرمزی و تغییرات ظاهری در پوست؛
• ضعف شدید عضلانی؛
• تکرار گرفتگی عضلات با فاصله زمانی کم؛
• عدم بهبود در صورت خود مراقبتی؛
• مشخص نبودن علت کرامپ های متعدد.

علت گرفتگی عضلانی

استفاده بیش از حد از یک عضله، کم آبی، کشیدگی عضلانی یا نگه داشتن بدن در یک موقعیت برای مدت طولانی می تواند باعث گرفتگی عضلات شود.

با این حال در بسیاری از موارد، علت آن مشخص نیست.

اگرچه بیشتر گرفتگی های عضلانی بی ضرر هستند، اما برخی ممکن است به یک بیماری زمینه ای مرتبط باشند، مانند:

1. خون رسانی ناکافی: تنگ شدن رگ هایی که خون را به پاهای شما می‌رسانند، می‌تواند باعث ایجاد دردی شبیه گرفتگی در پاهای شما در حین ورزش شود. این گرفتگی ها معمولا بلافاصله پس از توقف ورزش از بین می روند.
2. فشار به عصب: این حالت در ستون فقرات (تنگی کانال نخاعی) نیز می تواند باعث ایجاد دردی شبیه گرفتگی در پاها شود. این درد معمولا در زمان راه رفتن افزایش پیدا می کند. در این حالت به علت تکرر در گرفتگی، بیمار بایستی به پزشک مراجعه کند.
3. کاهش سطح مواد معدنی: کاهش سطحپتاسیم یا منیزیم در رژیم غذایی می تواند منجر به گرفتگی، عضلات شود. داروهای ادرارآور و برخی داروهای پرفشاری خون می توانند سطح این مواد معدنی را کاهش دهند.

عوامل خطر گرفتگی عضلانی

برخی از عواملی که ممکن است خطر گرفتگی عضلات را افزایش دهند عبارتند از:

• افزایش سن: افراد مسن توده عضلانی خود را از دست می دهند؛ بنابراین عضله باقی مانده می تواند به راحتی تحت فشار قرار گیرد.

هم چنین با افزایش سن روند آسیب به عصب ها افزایش پیدا کرده و از این طریق ریسک بروز کرامپ عضلانی نیز افزایش می یابد. علاوه بر این موارد، سطح جذب مواد معدنی در افراد مسن نسبت به فرد جوان کمتر است.

• کم آبی بدن: این حالت به خصوص در ورزشکارانی که در شرایط آب و هوایی گرم فعالیت بالایی دارند اتفاق می افتد. علاوه بر این، ریسک بروز کم آبی بدن در افرادی که به هر علت خون زیادی از دست داده اند یا دچار سانحه سوختگی شده اند نیز بالا است. به همین علت در این افراد ریسک بروز گرفتگی های شدید عضلانی بالا است. علاوه بر این موارد در صورت اسهال شدید، فرد ممکن است دچار کم آبی و کمبود مواد معدنی شده و گرفتگی عضلانی را تجربه کند.
• بارداری: گرفتگی عضلات در دوران بارداری نیز شایع است. زیرا در این دوران مواد معدنی در بدن مادر با جنین تقسیم شده و با کاهش سطح مواد معدنی مانند منیزیم، ریسک بروز گرفتگی ها افزایش پیدا می کند.
• شرایط پزشکی: اگر دیابت یا اختلالات عصبی، کبدی یا تیروئیدی دارید، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای گرفتگی عضلات قرار بگیرید. در افراد مبتلا به دیابت، با افزایش سطح قند خون ریسک آسیب به عصب ها افزایش پیدا می کند که به آن نوروپاتی دیابتی گفته می شود. در اثر ایجاد نوروپاتی دیابتی، سیستم عصب-عضله دچار اختلال شده و گرفتگی عضلات در افراد ایجاد می شود.

پیشگیری

انجام این مراحل می تواند به پیشگیری از گرفتگی عضلات کمک کند:

• به اندازه کافی مایعات و به خصوص آب مصرف کنید تا از کم آبی بدن جلوگیری شود. مقدار آب مصرفی به جنسیت، سطح فعالیت، آب و هوا، سلامتی، سن و داروهایی که مصرف می کنید بستگی دارد.

 مایعات به عضلات شما کمک می کند تا انقباض مناسب داشته باشند و با آب رسانی به سلول های عضلانی از تحریک بیش ازحد این سلول ها جلوگیری شود. بنابراین در زمان فعالیت به خصوص در فصل گرما در حین کار و یا بعد از اتمام کار مایعات کافی بنوشید.

• کشش در عضله را انجام دهید. قبل و بعد از استفاده از هر عضله ای برای مدت طولانی کشش در آن ایجاد کنید. اگر در طول شب و موقع خواب دچار گرفتگی عضله می شوید، حتما حرکات کششی را قبل از خواب انجام دهید. ورزش های سبک، مانند دوچرخه‌سواری ثابت برای چند دقیقه قبل از خواب نیز ممکن است به جلوگیری از گرفتگی عضلات در هنگام خواب کمک کند.
• مصرف مواد غذایی سرشار از منیزیم، مانند آجیل و کاهو به صورت روزانه در پیش گیری از گرفتگی عضلانی به میزان قابل توجهی موثر است.

درمان

در صورت لزوم و صرفا با تجویز پزشک مصرف داروهای مسکن و یا شل کننده های عضلانی قابل تجویز است.

داروهای شل کننده عضلانی شرایط استفاده خاصی دارند و مصرف خود سرانه آن ها به بیمار توصیه نمی شود.

درمان های خانگی

1. کشش و ماساژ عضله: ماساژ های دورانی به خصوص در زیر دوش آب گرم به افزایش جریان خون در عضله کمک کرده و میزان کرامپ عضلانی را کاهش می دهد. علاوه بر این ایستادن و راه رفتن در گرفتگی عضلات پشت پا موثر است؛
2. کمپرس گرم یا سرد؛
3. مصرف مکمل: مصرف مکمل هایی نظیر منیزیم و ویتامین ب6: منیزیم با مکانیسم عمل ویژه در کنترل گرفتگی عضلات تاثیر بسزایی دارد. علاوه بر این در حفظ آرامش روانی در طول روند درمان نیز موثر است.