دکتر سهیلا عارفی (متخصص زنان، زایمان و نازایی)

دکتر سهیلا عارفی متخصص زنان، زایمان و نازایی، دارای بورد تخصصی زنان و زایمان از دانشگاه علوم پزشکی تهران و دارای فلوشیپ ناباروری و دوره تکمیلی لاپاراسکوپی از لندن و لاپاروسکوپی پیشرفته و هیسترکتومی از دانشگاه تهران است.

دو جلد کتاب و بیش از 60 مقاله علمی در مجلات داخلی و بین المللی توسط دکتر عارفی منتشر شده است.

با توجه به روند رو به افزایش سقط‌ های مکرر بر آن شدیم تا در این خصوص گفتگویی داشته باشیم.

شرح گفتگو را به تفصیل در ادامه می‌خوانید.

انواع سقط های مکرر

 در ابتدای گفتگو، خانم دکتر عارفی به مسئله سقط های مکرر اشاره کرد و گفت: سقط مکرر، یک تجربه بسیار دردناک چه برای پزشک و چه برای بیمار می‌باشد که با میزان شیوع 3 درصد، یکی از شایع‌ترین عوارض حاملگی است.

سقط مکرر با از دست دادن محصول حاملگی به طور پیاپی و به تعداد سه بار یا بیشتر، در سه ماهه اول بارداری تعریف می‌شود.

سقط های مکرر به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. در سقط مکرر اولیه، هیچ گاه بارداری به شکل موفقیت آمیز روی نداده است.

در سقط مکرر ثانویه، پس از یک تولد زنده، سقط های مکرر روی خواهند داد.

 البته عوامل مختلفی از جمله اختلالات ساختمانی رحم، مشکلات هورمونی، اختلالات کروموزومی، سندرم تخمدان پلی کیستیک، بیماری های خودایمنی و اختلالات همراه با افزایش انعقادپذیری خون باعث ایجاد سقط های مکرر می شوند.

تفاوت میان سقط منفرد و سقط مکرر

وی در ادامه تفاوت‌های میان سقط های منفرد و سقط های مکرر را برشمرد و افزود: شایع ترین علت سقط منفرد، دلایل ژنتیکی است، در حالی که شایع‌ترین دلیل سقط مکرر عوامل ایمونولوژیک می باشد.

معمولا سقط‌های ژنتیکی در سنین پایین‌تر حاملگی، در زمانی که طول جنین کمتر از 30 میلی‌متر است اتفاق می‌افتد اما سقط‌های ایمونولوژیک در حاملگی‌های بالای 10 هفته، بیشتر دیده می‌شود.

اختلالات ایمونولوژیک

دکتر عارفی در ادامه سخنان خود بیان کرد: نگاهی به مراحل لانه‌گزینی جنین نشان می‌دهد که در تمامی مراحل، سیستم ایمنی در پذیرش جنین توسط مادر نقش مهمی دارد.

همان‌طورکه قبلا ذکر شد، اختلالات ایمونولوژیک، شایع‌ترین و مهم‌ترین علت سقط مکرر می‌باشد. مهم‌ترین دلیل ایمونولوژیک، سندرم آنتی‌فسفولیپید می‌باشد.

به همین دلیل، کالج آمریکایی زنان  و زایمان   (ACOG)، اندازه‌گیری آنتی‌بادی ضد فسفولیپید در خانم های با سابقه سقط مکرر را الزامی دانسته است؛ این آزمایش باید هر 6 هفته یک بار تکرار شود. سندرم آنتی‌فسفولیپید با علایم کلینیکی خاصی خود را نشان می‌دهد.

علایمی مانند مسمومیت بارداری، ریتم غیر طبیعی قلب جنین، از بین رفتن جنینِ به ظاهر نرمال پس از 10 هفته بدون علت مشخص و یا زایمان زودرس قبل از 34 هفته با افزایش فشار خون و نارسایی جفت.

گاهی این سندرم در زمینه بیماری لوپوس ایجاد می‌شود که توجه به آن بسیار مهم است.

اختلالات سیستم ایمنی بدن

دکتر عارفی سپس به مشکلات سیستم ایمنی به عنوان یکی از دلایل سقط مکرر اشاره کرد و گفت: یکی از دلایل سقط مکرر، مشکلات مربوط به سیستم ایمنی بدن می‌باشد.

در واقع این مشکل زمانی رخ می دهد که پاسخ ایمنی طبیعی بدن به ژن‌های جنین وجفت، غیرطبیعی ‌باشد.

وی افزود: این مشکل باعث اختلال در ایجاد آنتی ‌بادی‌های  بدن مادر شده و به از دست رفتن جنین منجر خواهد شد.

برخی از مطالعات نشان‌گر اهمیت یکسان بودن ژن‌های گلبول‌های سفید (که در رد پیوند دخالت دارد) در بروز سقط و اشکال در لانه‌گزینی می‌باشد. مطالعات دیگر نیز به طور اختصاصی حاکی از ارتباط این ژن‌ها با سقط مکرر و ارتباط با ناباروری و شکست در IVF   است.

اهمیت آن در وزن زمان تولد نوزادانی که دوران جنینی موفقی را گذرانده‌اند در مطالعات نشان داده شده است. از اختلالات هورمونی که به سقط مکرر منجر می‌شوند می‌توان به اختلالات و ضعف تخمدان، دیابت و بیماری‌های تیروئیدی اشاره کرد.

تداوم بارداری در خلال 2 ماه اول بارداری وابسته به تولید پروژسترون از تخمدان است که اگر به مقدار کافی تولید نشوند، سلول‌های جفتی رشد کافی نخواهند داشت و به سقط خود به خود منجر می‌شود.

علت سقط در دیابت ممکن است اختلال در جریان خون رحمی باشد. کم‌کاری تیروئید، بیماری هورمونی دیگری است که به دلیل تاثیر بر روی تخمک‌گذاری و اختلال عملکرد تخمدان‌ها می تواند باعث سقط مکرر شود.

نحوه تشخیص سقط مکرر

این متخصص زنان و زایمان سپس به نحوه تشخیص و راه‌های درمان سقط مکرر پرداخت و افزود: در مجموع در بیشتر بیماران پس از ۲ تا ۳ بار سقط پیاپی باید ارزیابی‌های لازم صورت گیرد. برای ارزیابی سقط مکرر، علاوه بر گرفتن شرح حال و انجام معاینه بالینی، از آزمون‌هایی مانند بررسی کروموزوم والدین،  بررسی آنتی‌بادی‌های موثر در سقط مکرر، بررسی ترومبوفیلیا (نوعی اختلال افزایش انعقاد خون)، ارزیابی حفره رحم (با تصویربرداری از رحم و لوله‌های رحم)، بررسی کروموزومی محصول حاملگی و سایر آزمایش های خونی استفاده می‌شود. 

در بررسی آناتومیک رحم با انجام عکس رنگی رحم می‌توان به وجود اشکالاتی در ساختمان رحم پی برد که اکثرا با انجام هیستروسکوپی (آندوسکوپی رحم) قابل تشخیص و درمان است.

از جمله ناراحتی‌های قابل تشخیص با این روش عبارتند از: چسبندگی‌های داخل رحمی و دیواره وسط رحم، پولیپ یا فیبروم داخل رحمی، سپتوم رحم، ناهنجاری‌های شریان رحمی، نارسایی دهانه رحم، لیومیوم‌ها و آدنومیوز.

راه های درمان

او در ادامه سخنان خود به روش های مختلف درمان سقط مکرر پرداخت و گفت: در بیمارانی که دچار سقط مکرر با علت ایمونولوژیک هستند، درمان با استفاده از هپارین، آسپیرین، ویتامین D، ایمونوگلوبولین تزریقی (تنظیم کننده سیستم ایمنی) و یا ترکیبی از این درمان‌ها امکان پذیر است.

هپارین علاوه بر اثر ضدانعقادی، اثرات ایمونولوژیک دارد. ویتامین D نیز اثرات ایمونومدولاتور دارد.

تغذیه و سقط مکرر

دکتر عارفی در خصوص نقش تغذیه در بروز سقط مکرر اظهار داشت: امروزه محققان به غیر از موارد اشاره شده، بر روی یکی دیگر از دلایل ناشناخته سقط مکرر یعنی تغذیه تمرکز کرده‌اند.

پیش از این، بررسی‌ها نشان داده بود چاقی یا لاغری مفرط تاثیری منفی بر باروری و تخمک‌گذاری دارد و حتی می‌تواند در صورت بارداری خانم سبب سقط جنین شود.

این موضوع به ویژه زمانی که شاخص توده بدنی (BMI) پایین‌تر از ۵/۱۸ یا بالاتر از ۳۰ باشد بیشتر قابل مشاهده است. اما آنچه اهمیت بیشتری نسبت به وزن بالا دارد، چربی‌های دور شکم است، چرا که کنترل قندخون را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند باعث سقط جنین شود.

جالب است بدانید داشتن وزن بالا بر تخمدان، آندومتر و رحم نیز تاثیرگذار است و هر میزان اضافه وزن بالاتر برود، کیفیت تخمک پایین‌تر آمده و رشد جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

سقط جنین در این خانم‌ها بسیار دیده می‌شود و فرقی نمی‌کند که این خانم‌ها طبیعی باردار شده باشند یا به روش مصنوعی. به همین دلیل است که طبق قوانین جنین، خانم‌هایی که مایل به بارداری با روش مصنوعی هستند، ابتدا باید وزن خود را در صورت داشتن اضافه وزن کاهش دهند.

سایر عوامل موثر در سقط مکرر

وی در پایان سخنان خود به عوامل دیگری که در سقط مکرر موثر هستند، اشاره کرد و افزود: سقط مکرر می‌تواند بر بارداری‌های بعدی هم تاثیر منفی بگذارد.

به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده زنانی که دچار سقط مکرر می‌شوند، دچار کمبود ویتامین B9 یا اسید فولیک می‌باشند.

حتی برخی از آنها حاصل اختلالات ژنتیکی هستند که از جذب ویتامین B9 جلوگیری کرده و اگر تغذیه آنها حاوی مقدار کمی اسید فولیک باشد، کمبود آن می‌تواند تاثیر مخربی بر جنین داشته باشد.

همین دسته از زنان در صورتی که به طور مرتب ویتامین‌های گروه B را مصرف کنند، مانع از سقط خواهند شد و در صورتی که طی دوران بارداری و قبل از آن اسیدفولیک مصرف کنند، سقط جنین به میزان ۵۷ درصد کاهش خواهد یافت.

برخی بیماری‌ها نظیر بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن) می‌تواند یکی از دلایل سقط جنین باشد. این بیماری گرچه شایع است اما در برخی موارد تشخیص داده نمی‌شود و در نتیجه بدون درمان باقی می‌ماند. از جمله نشانه‌های ابتلا به این بیماری، اسهال شدید و لاغری است.

این ناراحتی می‌تواند بر تخمک‌گذاری نیز تاثیر گذاشته و عامل ناباروری یا سقط جنین باشد. خانم‌هایی که مبتلا به این ناراحتی هستند با دریافت رژیم بدون گلوتن می‌توانند از بروز سقط پیشگیری کنند. ماده غذایی دیگری که گاهی احتمال سقط را افزایش می‌دهد، قهوه است.

جالب است بدانید احتمال سقط در صورتی که میزان مصرف کافئین در روز از ۲۵۰ میلی‌گرم یا دو فنجان قهوه بالاتر برود به شدت افزایش می‌یابد.

نکته دیگر اینکه باید متوجه مصرف کافئین پنهان هم بود. این کافئین در چای، برخی نوشابه ها و شکلات وجود دارد. بدیهی است مصرف نوشیدنی‌های الکلی نیز بسیار مضر می باشد و اثرات منفی آن بر مادر و جنین اثبات شده است.