دکتر نرجس مهرور  ( دکترای تخصصی زیست پزشکی- با تمرکز بر ژنتیک سرطان ها)

سالانه تعداد زیادی بیمار مبتلا به سرطان به عنوان بیماران جدید مبتلا به بدخیمی تشخیص داده می شوند؛ به طوری که در سال های اخیر شاهد وجود حداقل یک فرد مبتلا به سرطان در هر خانواده ای هستیم.

بیمار مبتلا به سرطان فردی است که از تمامی جنبه های روحی – روانی و بالینی باید مورد حمایت قرار گیرد.

از این رو لزوم بررسی های بالینی و غیر بالینی به طور هم زمان در فرد بیمار موضوعی است که در چند سال اخیر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار شده است.

از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی نیز لزوم تشخیص زودرس سرطان در فرد مبتلا و بهبود شرایط درمانی در بیمار از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

تشخیص و درمان بیمار مبتلا به سرطان حاصل همکاری تیمی از متخصصین است؛ به طوری که هر قدر ارتباط بین اعضای تیم با هم بیشتر و هماهنگ تر باشد، مراقبت از بیمار و مدیریت درمان وی نیز اثربخش تر خواهد بود.

 در واقع بیماران مبتلا به سرطان و خانواده آن ها نه تنها از لحاظ روحی – روانی (بابت ابتلا به بدخیمی) نیاز به حمایت دارند، بلکه لزوم انجام آزمایش های مختلف، مراجعه به پزشک با تخصص های مرتبط با نوع بدخیمی و انجام سایر مشاوره های بالینی در این افراد نیز بسیار ضروری است.

در این بین پزشک اصلی فرد مبتلا نقش مهمی را در ارائه اطلاعات بیماری به فرد بیمار و ایجاد آرامش در فرد و خانواده بیمار دارد. بر همین اساس اگر تنها یک متخصص بیمار را تحت درمان و پیگیری قرار دهد، ممکن است که در برخی موارد مراقبت از بیمار دچار اختلال و نقص شود.

تیم متخصصین برای تشخیص به هنگام و درمان بیماران مبتلا به سرطان می تواند شامل پزشکی که احتمال ابتلا به سرطان را برای فرد تشخیص می دهد باشد.

در مرحله بعد بیمار برای انجام یک سری آزمایش های تشخیصی حتما باید به آزمایشگاه معتبر و قابل اعتماد مراجعه کند؛ بنابراین متخصص پاتولوژی آزمایشگاه نیز در تیم متخصصین قرار خواهد داشت.

در صورت نیاز بر اساس نوع سرطان، تخصص های خون و سرطان (کودکان یا بزرگسالان)، جراحی و رادیوتراپی از اعضای اصلی تیم خواهند بود.

در تیم متخصصین حتما باید از وجود دکترای روانشناسی سرطان (سایکوآنکولوژی) بهره برد.

بیمار در زمان تشخیص اولیه و در مسیر درمانی همراه با متخصص سایکوآنکولوژی می تواند شرایط روحی مناسب خود را حفظ کند.

حضور متخصص تغذیه نیز از اهمیت زیادی در مراقبت و مدیریت بیماران مبتلا به سرطان برخوردار است. متخصص تغذیه می تواند با ارائه نکات لازم و رژیم های مناسب با توجه به نوع داروهای مصرفی در بیمار، شرایط جسمی فرد مبتلا را کنترل کند.

همواره باید متخصص ژنتیک در تیم برای انجام به موقع مشاوره های ژنتیک و بررسی های ژنتیکی همکاری داشته باشد.

در زمان درمان بیمار در بیمارستان نیز گروه پرستاری به تیم حاضر اضافه خواهد شد.

تیم درمانی ذکر شده در برابر بیمار مسئولیت هایی نیز دارد که شامل موارد زیر می شود:

• مدیریت درمان بیمار به بهترین نحو ممکن؛
• برقراری ارتباط با بیمار و پیگیری وضعیت بیمار؛
• در دسترس بودن برای بیمار؛
• داشتن اطلاعات کافی در خصوص مراکزی که به بیمار قابلیت ارائه خدمات درمانی را دارد؛
• در اختیار گذاشتن اطلاعات به بیمار در خصوص نیازهای درمانی و سلامت در حین درمان؛
• مهیا کردن مراقبت های تسکینی برای بیمار؛
• در نظر گرفتن شرایط روحی و روانی بیمار؛
• داشتن اطلاعات کافی از انتخاب های درمانی نوین؛
• برقراری ارتباط مداوم و موثر با بیمار.

در واقع مراقبت چند تخصصی (multidisciplinary care) همان همکاری تیمی با چند نوع تخصص مختلف از ابتدای تشخیص سرطان در فرد مبتلا تا آخرین روز زندگی فرد است.

از آنجایی که شیوع و بروز سرطان در حال افزایش است، لذا وجود تیم تخصصی برای مراقبت و درمان افراد مبتلا بسیار ضروری است؛ در این صورت احتمال نادیده گرفتن و پیگیری نکردن بیماران تشخیص داده شده بسیار کاهش خواهد یافت.

همکاری متخصصین مختلف با هم در زمینه درمان فرد باعث بهبود شرایط درمانی و انتخاب مسیر درست درمان در فرد مبتلا می شود.

برای هماهنگی بین افراد تیم و هر چه بهتر عمل کردن افراد، لازم است که نکات اصلی در تیم مراقبتی چند تخصصی رعایت شود.

اولین مورد حضور یک سرگروه و یا رهبر تیم است. رهبر تیم می تواند پزشک اصلی درمان بیمار باشد.

نکته مهم و قابل توجه این است که رهبر گروه باید مطمئن باشد که تمامی اطلاعات بیمار به طور کامل در دسترس اعضای گروه قرار خواهد گرفت و همه دستورات بالینی اتخاذ شده نیز به اطلاع اعضای تیم خواهد رسید.

در واقع رهبر گروه، پزشک متخصصی است که توانایی هدایت تیم مراقبتی را به بهترین نحو دارد.

نکته دوم پویایی تیم مراقبتی در راستای پیگیری وضعیت بیمار و تلاش همه جانبه برای بهبود شرایط جسمی و روحی فرد مبتلا است.

اعضای تیم مراقبتی همواره باید در جریان وضعیت بیمار باشند و پیگیری بیمار برای ارجاع به موقع به پزشک مربوطه، متخصص ژنتیک، تغذیه و یا روانشناس باید به خوبی انجام شود.

نکته سوم رازداری و احترام به حقوق فرد مبتلا است.

اعضاء تیم باید همواره به یاد داشته باشند که حفظ اسرار فرد مبتلا از نکات مهم اخلاقی در تیم مراقبتی چند تخصصی می باشد. آخرین مورد در جریان قرار دادن بیمار از تصمیمات اتخاذ شده و اقدامات در حال انجام است.

در دهه های اخیر مراقبت چند تخصصی به صورت امری معمول در کشورهای در حال توسعه در حال انجام است.

این در حالی است که در ایران لزوم برقراری چنین تیمی در سال های اخیر به شدت احساس می شود.

خوشبختانه در چندین مرکز درمانی در کشورمان، برقرای تیم مراقبت چند تخصصی باعث بهبود شرایط تشخیصی و درمانی در افراد مبتلا به سرطان شده است.

موفقیت یک تیم مراقبتی چند تخصصی رابطه مستقیم با همکاری خوب و اعتماد اعضای تیم به هم دارد.

هر قدر ارتباط بین اعضای تیم بیشتر باشد، احتمال موفقیت تیم در درمان هرچه بهتر بیمار نیز افزایش خواهد یافت.

با توجه به اینکه درمان بیماران مبتلا به سرطان در اکثر کشورها بر پایه مراقبت چند تخصصی است، امیدواریم این موضوع در کشور ایران نیز به صورت معمول در همه مراکز پایه ریزی شود.

به امید روزی که بتوانیم با همکاری و یکی شدن، میزان بروز سرطان در ایران را کاهش داده و مراقبت های درمانی در افراد مبتلا را بهبود دهیم.