سندرم روده تحریک پذیر ترکیبی از ناراحتی شکمی، درد و یا مشکل در عادت های روده است.

اجابت مزاج بیشتر یا کمتر از حد معمول (اسهال یا یبوست) یا داشتن مدفوع با شکل و قوام متفاوت (نازک، سفت یا نرم و مایع).

این سندرم نام های دیگری هم دارد از جمله:

• IBS colitis
• Mucous colitis
• Spastic colon
• Nervous colon
• Spastic bowel

در سندرم روده تحریک پذیر هیچ نقص ساختاری و یا شیمیایی در روده وجود ندارد.

اما اختلال در عملکرد روده باعث می شود غذا خیلی سریع یا خیلی آرام در دستگاه گوارش حرکت کند.

بر اساس نحوه و سرعت جا به حایی غذا علایم مختلفی در بدن بیمار ایجاد می شود. این بیماری معمولا تمام عمر بیمار را درگیر می کند و معمولا شروع آن در اواخر نوجوانی تا حدود 40 سالگی است.

بین 25 تا 45 میلیون آمریکایی درگیر این بیماری هستند. شیوع این سندرم درزنان دو برابر بیشتر از مردان است و حتی گاهی در بچه ها هم دیده می شود.

علایم روده تحریک پذیر چیست ؟

این بیماری می تواند باعث اسهال، یبوست یا هر دو شود.

هم چنین می تواند باعث شکم درد طولانی یا کوتاه مدت شود. درد ناشی از آن ممکن است پس از دفع گاز یا حرکت روده از بین برود.

بعضی از مردم بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب دچار اسهال می شوند. گاهی اسهال آبکی تا 10 بار در روز رخ می دهد.

هم چنین ممکن است در حین غذا خوردن یا بلافاصله پس از آن اسهال رخ دهد. فشار و استرس مسافرت و حوادث اجتماعی یا تغییر در روند روزانه زندگی ممکن است علایم را تشدید کنند.

علایم درصورت نخوردن غذا یا بعد از خوردن غذای زیاد احتمالا بدتر می شوند. ممکن است علایم این سندرم در زنان مبتلا به آن در دوره عادت ماهانه تشدید شود.

سایر علایم:

• افزایش گاز روده؛ 
• یبوست؛
• اسهال؛
• احساس نیاز به دفع بلافاصله پس از اجابت مزاج (احساس تخلیه ناکافی)؛
• احساس نیاز فوری و شدید به اجابت مزاج؛
• درد و انقباض عضلات گوارشی؛
• وجود موکوس (خلط) در مدفوع؛
• عدم تحمل برخی غذاها، سوزش سر دل و سو هاضمه؛
• احساس خستگی  و سردرد؛
• اضطراب و یا افسردگی؛
• درموارد نادر علایم ادراری.

علل فیزیولوژیک روده تحریک پذیر

مطالعات نشان می دهد که روده بزرگ در این بیماران حساسیت بیش از حد دارد و یا بیش از حد به تحریکات خفیف واکنش نشان می دهد.

به جای حرکات آهسته و ریتمیک، عضلات روده دچار اسپاسم می شوند که می تواند باعث اسهال یا یبوست شود.

برخی تصور می کنند که سندرم روده تحریک پذیر زمانی اتفاق می افتد که عضلات روده به طور عادی فشرده نشوند و همین امر بر حرکت مدفوع تأثیر می گذارد. اما به نظر نمی رسد که مطالعات از این موضوع پشتیبانی کنند.

نظریه دیگری نشان می دهد که ممکن است علت اثر مواد شیمیایی ساخته شده توسط بدن مانند سروتونین و گاسترین باشد که سیگنال های عصبی بین مغز و دستگاه گوارش را کنترل می کند.

محققان دیگر در حال مطالعه هستند تا ببینند آیا برخی از باکتری های موجود در روده می توانند منجر به بروز این بیماری شوند.

از آنجا که این سندرم در زنان بسیار بیشتر از مردان اتفاق می افتد، برخی معتقدند ممکن است هورمون ها در این امر نقش داشته باشند. تاکنون مطالعات این موضوع را اثبات نکرده اند.

یک مطالعه کوچک منتشر شده در ژانویه 2021 نشان می دهد که یک عفونت دستگاه گوارش، مانند مسمومیت غذایی می تواند سیستم ایمنی بدن را تغییر دهد؛ به طوری که به برخی از غذاها مانند میکروب یا ویروس پاسخ دهد.

محققان در حال بررسی این یافته های اولیه هستند.

چگونه روده تحریک پذیر تشخیص داده می شود؟

پزشک معمولا از علایم شما می پرسد.

علایمی که در بالا ذکر شده اند می توانند پزشک را به تشخیص قطعی برسانند.  وجود همه موارد بالا در یک بیمار الزامی نیست.

هیچ گونه تست آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص قطعی بیماری وجود ندارد.

برخی از بیماری هایی که ممکن است با روده تحریک پذیر اشتباه گرفته شوند:

• آلرژی غذایی یا عدم تحمل برخی غذاها، مانند عدم تحمل لاکتوز، عادات غذایی غلط؛
• عوارض داروهایی مانند داروهای فشار خون، آهن و برخی از آنتی اسیدها؛
• برخی عفونتها؛
• کمبود آنزیم، مانند مواردی که لوزالمعده آنزیم کافی برای هضم یا تجزیه  مواد غذایی آزاد نمی کند؛
• بیماری های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون.

برخی اقدامات تشخیصی که پزشک ممکن است برای قطعی شدن تشخیص روده تحریک پذیر انجام دهد:

• سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی برای جستجوی علایم انسداد یا التهاب در روده ها.
• آندوسکوپی فوقانی، اگر سوزش معده یا سوهاضمه دارید؛
• رادیوگرافی با اشعه ایکس؛
• آزمایش خون برای یافتن کم خونی (تعداد گلبول قرمز)، مشکلات تیروئید و علایم عفونت؛
• آزمایش مدفوع برای وجود خون یا عفونت؛
• آزمایش های مربوط به عدم تحمل لاکتوز، آلرژی به گلوتن یا بیماری سلیاک؛
• آزمایش هایی برای یافتن مشکلات در عضلات روده.

روده تحریک پذیر چگونه درمان می شود؟

تقریبا همه مبتلایان به این سندرم با راهکارهای مناسب بهبود می یابند. با یک برنامه ریزی خوب شامل رژیم غذایی سالم، آموختن راه های جدید مقابله با استرس و اجتناب از غذاهایی که علایم شما را تشدید می کنند،  باید در جهت کنار آمدن با این مشکل تلاش نمود.

باید بفهمید چه عاملی  باعث شروع علایم در شما می شود تا با پزشکتان برای دستیابی به یک برنامه درمانی مناسب  و مدیریت علایم همکاری کنید.

• پرهیز غذایی: البته غذاها این بیماری را بوجود نمی آورند، اما بعضی غذاها آن را تشدید می کنند. این که یک غذا در فردی مفید باشد به این معنی نیست که در دیگری هم مفید باشد، حتی ممکن است غذایی که امروز مشکلی ایجاد نکرده فردا مساله ساز شود. مواد غذایی که می خورید را ثبت کنید تا بتوانید بفهمید کدام غذاها درایجاد علایم این سندرم تاثیر می گذارند. غذایی که باعث بروز علایم می شود را مدتی قطع کنید، ولی بعد از مدتی دوباره آن غذا را امتحان کنید. به هیچ وجه تنوع غذایی خود را محدود نکنید. غذاهایی که ممکن است علایم را تشدید کنند شامل غذاهایی هستند که چربی یا کافئین (قهوه، چای و نوشابه) زیادی دارند.  چربی وکافئین می توانند باعث اسپاسم یا انقباض عضلات روده شوند. غذاهایی که سوربیتول دارند (شیرین کننده مصنوعی که درشکلات ها و آدامس های بدون شکر استفاده می شود) می توانند عامل اسهال باشند. قرص های آنتی اسیدکه منیزیم دارند هم می توانند اسهال ایجاد کنند. اگر مشکل شما گاز روده یا نفخ است، باید از مصرف غذاهای نفاخ، مانند باقلا،کلم و بعضی میوه ها بپرهیزید. اگر بعد از غذاخوردن درد دارید، بهتر است رژیم کم چرب با پروتئین زیاد مصرف کنید. برخی محققان از روغن ماهی، روغن گل پامچال و روغن گل گاو زبان به عنوان درمان های گیاهی نام می برند.
• فیبر را با مصرف مواد غذایی، مانند میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و مغزها به رژیم غذایی خود اضافه کنید. فیبر عملکرد روده را بهبود می بخشد، چه درمورد اسهال، چه درمورد یبوست یا هر دو. هم چنین فیبر گاز روده، درد و سایر علایم را کاهش می دهد. چرا که مصرف فیبر باعث حجیم و نرمتر شدن مدفوع می شود. برای عملکرد بهتر فیبر به آب فراوان نیاز دارد، پس روزی چند لیوان آب بنوشید.
• مقدار شیر یا پنیری را که می خورید محدود کنید. اگر شیر و فرآورده های لبنی برای شما دردسر ایجاد می کند، دچار عدم تحمل به لاکتوز هستید. اگر بدن شما نمی تواند لاکتوز یا قند موجود در شیر را تحمل کند، مصرف لبنیات ممکن است علایم شما را تشدید کند. اگر این مورد وجود داشته باشد باید مصرف شیر و سایر فرآورده های آن را محدود کنید. هم چنین می توانید برای تحمل لاکتوز، لاکتاز را بصورت قرص یا شربت مصرف کنید. می توانید قرص های لاکتاز (مثل لاکتید) را از داروخانه ها، البته با نظرپزشک معالج خود، تهیه کنید. اگر نباید شیر مصرف کنید، سبزی هایی با برگ سبز تیره زیاد بخورید یا قرص کلسیم استفاده کنید. دریافت کلسیم کافی بخصوص برای جوانان و زنان لازم است.
• به جای وعده های غذایی بزرگ، وعده های غذایی را کوچکتر و متعدد مصرف کنید.
• از ملین ها اجتناب کنید. چون احتمال وابستگی به این داروها و ضعیف شدن روده وجود دارد. 
• سیگار نکشید.
• استرس خودرا با ورزش، مراقبه یا دارو کاهش دهید. چون مغز مستقیم بر حرکات روده تاثیر می گذارد و استرس های فکری باعث شعله ور شدن بیماری می گردد.

درمان دارویی

معمولا داروها از روده تحریک پذیر جلوگیری نمی کنند، اما پزشک برای علایم اصلی شما دارو تجویز می کند.

به عنوان مثال اگر درد دارید، برای کاهش انقباضات روده داروهای ضد انقباض یا اسپاسم تجویز می شود.

وقتی اسهال مکرر اتفاق می افتد داروهایی مانند لوپرامید ممکن است کمک کننده باشد.

برای درمان کوتاه مدت جهت درمان اضطراب که علایم را بدتر می کند، داروهای آرام بخش یا خواب آور تجویز می شوند.

اگر علایم شدید باشند و آرامش نداشته باشید یا احساس افسردگی کنید، ممکن است پزشک درمان ضد افسردگی تجویز کند.

داروهای ضد افسردگی برای بهبود علایم روده تحریک پذیر، به خصوص در بیماران افسرده بسیار کمک کننده هستند. بعضی داروهای ضدافسردگی برای درمان درد هم مناسب هستند، حتی اگر افسرده نباشید.

گاهی آنتی بیوتیک ها برای کمک به درمان این بیماری توصیه می شود. این آنتی بیوتیک ها میزان باکتری روده ها را تنظیم می کنند. برخی پزشکان هم پروبیوتیک،که باکتری ها و مخمرهای مفید برای روده هستند، را برای بیمار تجویز می کنند.

در برخی گزارش ها از طب سوزنی به عنوان یکی از درمان های مکمل برای روده تحریک پذیر نام برده می شود.

آیا این بیماری به مرور زمان بدتر می شود؟

خیر. سندرم روده تحریک پذیر ممکن است در طول زندگی عود کند، اما بدتر نمی شود.

باعث سرطان یا  سایر بیماری های گوارشی نمی شود و نیازمند جراحی نیز نخواهد شد. این بیماری تاثیر منفی بر طول عمر بیماران نمی گذارد.