مروری بر بیماری های مهم مشترک بین انسان و حیوانات
بیماری های مشترک بین انسان و حیوان از هر دو جنبه اقتصادی و بهداشت عمومی از اهمیت ویژه ای برخوردارند.
دکتر نیما عبدی خرسند ( دامپزشک)
براساس گزارش های سازمان جهانی بهداشت، از میان 1709 عامل بیماری زا، 832 عامل از حیوانات به انسان و بالعکس منتقل می شوند.
عوامل ایجاد کننده این بیماری ها بسیار متنوع است (باکتری، ویروس، انگل، قارچ و پریون). بیماری های قابل انتقال میان انسان و حیوان، فصل مشترک حرفه پزشکی و دامپزشکی است که از نظر حفظ سلامت و بهداشت جوامع انسانی و دامی دارای اهمیت بسزایی است.
نام این دسته از بیماری ها نمایانگر مسئولیت مشترک و خطیری است که به طور مشترک بر عهده بخش های پزشکی و دامپزشکی در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان این گونه بیماری ها است.
بیماری های مشترک بین انسان و حیوان از هر دو جنبه اقتصادی و بهداشت عمومی از اهمیت ویژه ای برخوردارند.
طی 30 سال اخیر بسیاری از بیماری ها عفونی جدید شایع شده اند که بخش وسیعی از آنها زئونوز می باشند.
برخی از این بیماری ها به دلیل بروز همه گیری و احتمال مرگ و میر در انسان موجب ترس و نگرانی می شوند.
لیست مهمترین بیماری های زئونوز :
توکسوپلاسموز (toxoplasmosis)
شاربن (Anthrax)
سالک (Leishmaniosis)
لپتوسپیروز (Leptospirosis)
تب مالت (Brucellosis)
لیستریوز (Listeriosis)
…..
موثرترین اقدام برای پیشگیری از بیماری های مشترک، اجرای برنامه های مدون توسط ادارات کل بهداشت و شبکه های دامپزشکی در جهت مبارزه با این گروه از بیماری ها است که لازم است این طرح ها و برنامه ها با حمایت دولت بی وقفه ادامه یابد.
آگاهی عموم مردم از خطرات این عفونت ها و بیماری ها بسیار ضروری است.
در این مقاله به یکی از باورهای غلط جامعه در مورد یکی از این بیماری های مهم می پردازیم.
اکثر خانم ها براین باور غلط هستند که گربه باعث نازایی آن ها می شود! این شایعه به هیچ وجه صحت ندارد. این شایعه در مورد انگل زیرکی به نام توکسوپلاسما می باشد .
این عامل انگلی یک عفونت تک یاخته‌ای میکروسکوپی به نام توکسوپلاسما گوندی است که باعث بیماری توکسوپلاسموزیس در انسان‌ها و بسیاری از گونه‌های پستانداران می‌شود.
در صورتی که تخم انگل توسط حیوانات خونگرم خورده شود، انگل داخل بافت ها تکثیر شده و بدون ایجاد علایم ظاهری کیست های بسیار کوچک میکروسکوپی را در بافتهای مختلف ایجاد می کند.
این کیست ها توسط سیستم ایمنی افراد معمولی به شدت مهار شده و معمولا تا پایان عمر هرگز مجددا فعال نمی شوند.
تنها در افرادی که به دلیل بیماری هایی مانند ایدز و یا شیمی درمانی شدید دچار ضعف سیستم ایمنی شده باشند ممکن است کیست های قدیمی مجددا فعال شوند که در این صورت با درمان آنتی بیوتیکی برطرف می شوند.
انگل دارای اشکال مختلفی می‌باشد که عبارتند از:
شکل آزاد: شکل آزاد انگل که درخون و لنف وجود دارد؛
کیست کاذب: سلول هسته دارحاوی انگل؛
کیست نسجی: انگل پس از یکی یا دوبار تقسیمات داخل سلولی درسلول های هسته دار، به قسمت‌های مختلف بدن مثل چشم، قلب، ریه، مغز،عضلات و کبد می‌رود و در آنجا مستقرمی‌شود و کیست نسجی (بافتی) راتشکیل می‌دهد.
اووسیست: در نتیجه سیر جنسی انگل ایجاد می‌شود.
چرخه زندگی انگل
الف – سیکل غیر جنسی:
انسان یا هر میزبان دیگری با خوردن اشکال اووسیستی از طریق سبزیجات،خاک، مواد غذایی آلوده با کیست نسجی به همراه گوشت و جگر و سایربافت های گاو، گوسفند، خوک، بز و پرنده‌آلوده می‌شود.
در روده میزبان، انگل به هر شکلی که وارد شده (اووسیست یاکیست نسجی) آزاد می‌شود و حداکثر پس از ۶ ساعت از طریق رگ های روده خود را وارد دستگاه گردش خون می‌کند، در این هنگام ارگانیسم فقط سلول های هسته دار خون‌میزبان را انتخاب می‌کند و وارد سلول هسته‌دار میزبان می‌شود، در سلولهای هسته‌دار شروع به تقسیم شدن می‌کند (انگل دراین حالت کیست کاذب نامیده می‌شود).
پس از تقسسیم های متعدد، کیست‌کاذب پاره می‌شود و مجددا انگل‌هاآزاد می‌شوند و به سلول هسته دار دیگری حمله ور شده که پس از ۲ بارتقسیم همراه با خون به طرف سایر قسمت های بدن حرکت می‌کنند و درآنجا مستقر می‌گردند و منجر به‌تشکیل کیست نسجی (بافتی) می‌شوند.
ب – سیکل جنسی :
گربه و گربه سانان با خوردن بافت های آلوده به کیست نسجی مبتلا می‌شوند.
در روده کیست نسجی پاره وانگل آزاد می‌شود و به بافت های روده حمله می‌کند و درون سلول های روده قرار می‌گیرد و شروع به تقسیم کرده سپس سلول های روده را پاره می‌کند و خارج می‌شود، بعضی از این‌سلول ها تبدیل به سلول جنسی یاگامتوسیت می‌شوند.
از ترکیب سلول جنسی نر با ماده، سلول زایگوت یا تخم، حاصل می‌شود که همراه مدفوع گربه به شکل اووسیت نارس به محیط بیرون دفع می‌گردد.
گربه ها تنها یک بار در طول عمر خود به این انگل آلوده می شوند و 3 روز بعد از خوردن کیست های داخل گوشت خام شروع به دفع تخم انگل از طریق مدفوع خود می کنند و این دفع انگل حداکثر تا 3 ماه ادامه می یابد و سپس تا پایان عمر گربه حتی اگر مجددا با انگل در تماس باشد هم به دلیل ایجاد ایمنی دیگر تخم انگل را دفع نخواهد کرد.
از نظر علمی و عملی مشخص شده است که احتمال آلودگی انسان از طریق تماس با موی گربه و یا نوازش کردن گربه در گربه ای که در حال دفع انگل است بسیار ناچیز است و آن در صورتی است که موی گربه به مدفوع آن آلوده شده باشد.
روش های انتقال توکسوپلاسما به انسان
- خوردن یا تماس با گوشت آلوده به این مفهوم که حتی چاقوی آشپرخانه ای که گوشت با آن خرد شده و یا تخته خرد کردن گوشت و حتی قطرات آب گوشت خام که روی میز و لوازم آشپرخانه ریخته شده. هم چنین تماس دست دارای خراشیدگی و زخم با گوشت خام و نیز خوردن کباب یا استیک کم پخته شده نیز می توانند این انگل را به انسان منتقل کنند.
2. خوردن تخم های فعال شده انگل (تخم انگل دفع شده از مدفوع گربه های مبتلا که به مدت 2 تا 3 روز در محیط مرطوب و نسبتا گرم باقی مانده و فعال شده باشد)
3. انتقال خون
4.زن بارداری که دچار عفونت می‌گردد، می‌تواند آن را به جنین منتقل کند.
انسان در واقع میزبان واسط انگل توکسوپلاسماست و در صورت ورود این انگل به بدن ما، در بدن کیست های بسیار ریز میکروسکوپی تشکیل می دهد که به سرعت توسط سیستم ایمنی افراد سالم مهار شده و اغلب تا پایان عمر فعال نمی شود.
این اتفاق تنها یک بار در طول عمر هر فرد رخ می دهد و از آن پس فرد در برابر این انگل ایمن خواهد شد.
اگر در فاصله 6 ماه قبل از بارداری، خانمی آلوده به انگل توکسوپلاسما شود و بیماری بهبود یابد، دیگر مستعد دریافت عفونت نیست و هیچ خطری نوزاد او را تهدید نمی‌کند.
آن چه باعث خطر می‌شود، عفونت مادر در دوران بارداری است که باعث سرایت انگل به نوزاد می‌شود.
به طور کلی به تمامی بانوان توصیه می شود که پیش از بارداری و یا در اوایل بارداری با آزمایش سرمی توکسوپلاسما از وضعیت سابقه ابتلای خود مطلع شوند تا بتوانند سلامتی فرزندشان را با رعایت اصول بهداشتی ذکر شده تضمین نمایند.
با توجه به توضیحات بالا، احتمال آلودگی به انگل توکسوپلاسما از طریق مواد غذایی بسیار بیشتر از مدفوع گربه است و نیز تماس با مدفوع گربه در دوران پیش از بارداری نیز مضر نبوده و حتی در دوران بارداری هم با توجه به مطالب گفته شده تقریبا بی خطر است.
هم چنین در مورد افرادی که باردار نیستند و به دلیل ترس از توکسوپلاسموز از نگهداری گربه خود داری می کنند نیز با توجه به مطالب گفته شده نگهداری و تماس با گربه نمی تواند در ایشان ناباروری یا بیماری در رابطه با توکسوپلاسموز ایجاد کنند و نمی بایست از این نظر دچار تردید باشند.
به ویژه در صورتی که گربه آن ها خانگی بوده و از گوشت خام تغذیه نکند جای هیچ گونه نگرانی وجود نخواهد داشت.
