دکتر نگین پرویز (پزشک عمومی)

ترومبوز ورید عمقی چیست؟

ترومبوز ورید عمقی (DVT) که به آن ترومبوز وریدی نیز گفته می‌شود، لخته‌‌ خونی است که در وریدهای عمقی بدن تشکیل می‌شود.

این لخته ممکن است بخشی از جریان خون در ورید (سیاهرگ) یا تمام آن را مسدود کند.

اغلب DVT ‌ ها در ساق پا، ران یا لگن ایجاد می‌شوند؛ هرچند احتمال ایجاد آن‌ها در سایر اندام‌ها از جمله دست‌ها، مغز، روده، کبد یا کلیه نیز وجود دارد.

 DVT چه خطری دارد؟

اگرچه DVT  به خودی خود خطر جانی ندارد، اما لخته این امکان را دارد که شکسته و آزاد شده و در جریان خون حرکت ‌کند و در سرخرگ‌های ریه‌ها گیر بیفتد.

آمبولی ریوی ممکن است در حالت‌های پیشرفته باعث مرگ بیمار نیز بشود. به همین دلیل، لازم است تشخیص و درمان به سرعت انجام‌شود.

تفاوت میان DVT و ترومبوز ورید سطحی چیست؟

ترومبوز ورید سطحی (که فلبیت یا ترومبوفلبیت سطحی نیز نامیده می‌شود) به معنی ایجاد لخته‌‌ خون در وریدهای نزدیک به سطح پوست است.

این نوع از لخته‌های خون معمولا به سمت ریه‌ها حرکت نمی‌کنند، مگر در حالتی که ابتدا از سیستم سطحی به سیستم وریدهای عمقی بروند.

علایم DVT چیست؟

DVT همیشه علامت‌دار نیست. اما ممکن است با این علایم خود را نشان‌دهد:

• تورم پا یا دست (که گاهی ناگهانی رخ می‌دهد)؛
• درد در پا (که ممکن است تنها در هنگام ایستادن یا راه رفتن رخ دهد)؛
• ناحیه‌ای از پا یا دست که متورم یا دردناک شده ممکن است گرم‌تر از معمول باشد؛
• وریدهای سطحی ممکن است بزرگ‌تر از حالت معمول باشند؛

علامت‌های احتمالی آمبولی ریوی:

• تنگی‌نفس ناگهانی یا تنفس سریع؛
• درد سوزشی قفسه سینه که اغلب با سرفه یا تنفس همراه است؛
• درد در پشت؛
• سرفه (گاهی همراه با خلط یا ترشحات خونی)؛
• تعریق بیش از حد معمول؛
• تپش قلب؛
• احساس گیجی یا غش کردن؛

دلایل ایجاد DVT چیست؟

شرایط زیر می‌تواند خطر ایجاد DVT  را بیشترکند:

• مشکلات ژنتیکی که ریسک ایجاد لخته را بالا می‌برد؛
• کاهش جریان طبیعی خون در وریدهای عمقی به دلیل آسیب، جراحی یا بی‌حرکتی اندام مربوطه؛
• دوره‌های طولانی بی‌حرکتی که جریان طبیعی خون را کاهش می‌دهد؛

از جمله:

• نشستن طولانی‌مدت در طول سفر در ماشین، اتوبوس، قطار یا هواپیما
• بی‌حرکتی پس از جراحی
•  بارداری و شش هفته‌ اول پس از زایمان
• سن بالاتر از ۴۰ سال (هرچند DVT می‌تواند در هر سنی ایجاد شود)
• داشتن وزن بیش از معمول ؛
• مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری یا قرص‌های هورمونی .

DVT چگونه تشخیص داده می‌شود؟

مراحل تشخیص DVT شامل گرفتن شرح‌حال و معاینه پزشکی و همچنین بررسی‌های آزمایشگاهی و عکسبرداری است. تست‌های معمول تشخیص دی‌وی‌تی شامل این موارد هستند:

سونوگرافی داپلر وریدی:  این تست مهم‌ترین روش تشخیص DVT است و جریان خون و وجود هرگونه لخته در ورید را نشان می‌دهد. پزشک یا تکنسین سونوگرافی از فشار در زمان اسکن ورید استفاده می‌کند و اگر این فشار منجر به فشرده شدن ورید نشود، می‌تواند به معنای وجود لخته باشد.

ونوگرافی: این تست از اشعه‌ ایکس برای نشان دادن ورید عمقی استفاده می‌کند. یک رنگ مخصوص (ماده‌ حاجب) درون وریدها تزریق می‌شود تا اشعه‌ ایکس، وریدها و لخته‌های احتمالی را نشان دهد. مسدود شدن مسیر جریان خون نیز ممکن است قابل مشاهده باشد. ونوگرافی زمانی مفید است که نتایج سونوگرافی داپلر واضح و قطعی نباشد و این روزها کمتر استفاده می‌شود.

سایر تست‌های تشخیصی عبارت است از ام‌-آر-‌آی، ام-‌آر-‌وی و سی‌تی اسکن و همچنین آزمایش خون که در صورت تشخیص پزشک ممکن است انجام شود. اگر پزشک احتمال بدهد که عامل ایجاد لخته اختلالات ژنتیکی خونی باشد، ممکن است آزمایش خون درخواست کند. این احتمال در موارد زیر وجود دارد:

• سابقه‌ لخته  خون که هیچ دلیل دیگری برای آن پیدا نشود؛
• وجود لخته در محل غیرمعمول مانند وریدهای روده، کبد، کلیه یا مغز؛
• سابقه خانوادگی قوی از لخته‌ خون؛

درمان

• در ابتدا ممکن است DVT  فعالیت شما را محدود کند، ولی باید به تدریج به فعالیت طبیعی خود بازگردید. اگر در پای خود احساس تورم یا سنگینی دارید، در جای خود طوری دراز بکشید که پاشنه پایتان 10-15 سانتی‌متر بالاتر قرار گیرد. به این ترتیب، جریان خون بهبود یافته و تورم کاهش پیدا می‌کند.

به علاوه:

• اگر برای مدت طولانی نشسته‌اید، عضلات قسمت تحتانی پای خود را حرکت دهید؛
• در زمان بیداری، ساعتی چند دقیقه بایستید و قدم بزنید؛
• لباس‌های تنگی را که به پا می‌چسبند و باعث کاهش گردش خون در پا می‌شوند نپوشید؛
• از جوراب‌های فشاری بر اساس توصیه‌ پزشک خود استفاده‌کنید؛
• از فعالیت‌هایی که می‌تواند منجر به آسیب جدی شود بپرهیزید.

درمان بیماران مبتلا به DVT چیست؟

درمان بیمار DVT ممکن است با بستری در بیمارستان یا به صورت سرپایی انجام شود. درمان شامل داروها، جوراب‌های فشاری و بالا نگه داشتن پای مبتلا است. اگر لخته گسترده باشد، ممکن است نیاز به بررسی و درمان تهاجمی‌تر باشد. اهداف اصلی درمان این موارد هستند:

• جلوگیری از بزرگ‌تر شدن لخته؛
• پیشگیری از شکستن لخته در ورید و حرکت به سوی ریه‌ها؛
• کاهش خطر ایجاد لخته‌ای دیگر؛
• پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت ناشی از لخته (نارسایی وریدی مزمن)؛

داروها

اطلاعات مهم در مورد داروها

• داروی خود را درست همان طور که پزشکتان توصیه کرده مصرف‌کنید.
• آزمایش‌های خون را طبق دستور پزشک و به موقع انجام دهید.
• مصرف هیچ دارویی (از جمله داروهای بدون نسخه و مکمل‌ها) را بدون مشورت با پزشک خود شروع یا قطع نکنید.
• در مورد رژیم خود با پزشکتان صحبت کنید. ممکن است با توجه به دارویی که مصرف می‌کنید لازم باشد رژیم خود را تغییر دهید.

درمان DVT می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

ضدانعقادها (رقیق‌کننده‌های خون): این نوع داروها جلوی لخته شدن خون را می‌گیرد. هم چنین ضدانعقادها جلوی بزرگ‌تر شدن حرکت لخته‌ها را نیز می‌گیرند. ضدانعقادها لخته‌ها را از بین نمی‌برند. بدن شما می‌تواند به طور طبیعی لخته را حل کند، اما گاهی لخته‌ها به طور کامل از بین نمی‌روند.

داروهای ضدانعقاد، انواع مختلفی دارند. پزشکتان در مورد مناسب‌ترین نوع دارو برای شما با شما گفتگو خواهد کرد.

ممکن است تنها 3 تا 6 ماه به مصرف داروی ضدانعقاد نیاز داشته باشید. در صورت وجود شرایط زیر، ممکن است مدت درمان ضدانعقاد متفاوت باشد:

• اگر هیچ دلیلی برای ایجاد لخته پیدانشود؛
• اگر سابقه‌ لخته‌ی قبلی داشته‌‌باشید؛
• اگر برای بیماری دیگری (مانند سرطان) تحت درمان هستید ممکن است لازم باشد تا زمانی که خطر بالاتری برای لخته دارید نیاز به مصرف ضدانعقاد داشته باشید.

رایج‌ترین عارضه‌ی ضدانعقاد‌ها خونریزی‌ است. در صورت بروز هرگونه خونریزی، لازم است که به پزشک مراجعه‌کنید.

جوراب‌های فشاری

ممکن است لازم باشد برای کاهش تورم، جوراب‌های فشاری درجه‌بندی شده بپوشید.

فیلتر ورید اجوف تحتانی

از فیلترهای ورید اجوف (سیاهرگ بزرگ شکم) زمانی استفاده می‌شود که پزشک به دلیل منع مطلق مصرف به جهت شرایط خاص بیمار، نتواند از داروی رقیق کننده‌ خون استفاده کند.

آیا می‌توان از وقوع DVT‏ ‏ پیشگیری کرد؟

اگر دچار DVT‏ ‏ شدید، می‌توانید خطر ایجاد لخته‌های بعدی را با روش‌های زیر کم‌کنید:

• مصرف دارو طبق دستور پزشک معالج؛
• پیگیری‌های دقیق تشخیصی و درمانی با پزشک؛

اگر هیچ وقت سابقه‌ DVT‏ ‏ نداشته اید ولی با توجه به فاکتورهای خطر در ریسک بالاتری برای ایجاد آن هستید، با کارهای زیر می توانید خطر بروز آن را کمترکنید:

• اگر مجبور به نشستن طولانی‌مدت هستید، عضلات پایینی پای خود را حرکت ‌دهید. اگر در پرواز طولانی هستید، حداقل هر نیم ساعت یک بار بلند شوید و قدم بزنید. اگر در سفر جاده‌ای طولانی هستید هر یک ساعت از ماشین پیاده شوید،
• پس از بیماری یا جراحی در اولین زمانی که پزشک به شما اجازه می‌دهد، از بستر خارج شوید و حرکت کنید. هرچه زودتر حرکت کنید، خطر ایجاد لخته کمتر است.
• بعد از جراحی (در صورت تجویز پزشک)، از دارو یا جوراب‌های فشاری به منظور کاهش خطر لخته استفاده کنید.
• ویزیت پزشک خود را همان طور که توصیه شده پیگیری کنید و به توصیه‌های او برای کاهش خطر لخته توجه کنید.