دکتر شقایق کیخسروی (داروساز)

سرماخوردگی یک عفونت ویروسی حاد و خود به خود محدود شونده دستگاه تنفسی فوقانی است که با عطسه، احتقان، ترشحات بینی، گلودرد، سرفه، تب خفیف، سردرد و کسالت همراه است.

در نوزادان و کودکان خردسال، علائم سرماخوردگی معمولاً در روز دوم و سوم بیماری به اوج خود می رسد و سپس به تدریج طی ده تا چهارده روز بهبود می یابد.  

برطرف شدن علائم سرفه ممکن است طولانی تر از بقیه علائم سرما خوردگی باشد، ولی درنهایت طی سه تا چهار هفته باید برطرف شود.

در کودکان و نوجوانان بزرگتر، علائم معمولاً طی پنج تا هفت روز برطرف می شود (در کودکانی که بیماری زمینه ای ریوی دارند یا والدین سیگاری دارند دوره بیماری طولانی تر است).

در صورت بدتر شدن علائم، مانند مشکل در تنفس، بلع،  تب بالا و یا طولانی شدن بیش از حد بیماری، حتما به پزشک مراجعه کنید.

تشدید یا ادامه علائم، به عنوان مثال سرفه مداوم ممکن است نشان دهنده ایجاد عوارض دارویی باشد یا نیاز به در نظر گرفتن تشخیصی به غیر از سرماخوردگی، مانند سینوزیت، ذات الریه و یا سیاه سرفه باشد؛ این بیماری ها نیاز به مراجعه به پزشک و دریافت درمان مناسب را دارند.

مواردی که برای مدیریت سرما خوردگی در این مقاله صحبت می شود مربوط به کودکانی است که هیچ بیماری زمینه ای یا نقص سیستم ایمنی و … ندارند.

به طور کلی یک یا ترکیبی از اقدامات زیر به عنوان درمان خط اول برای کودکان مبتلا به سرماخوردگی توصیه می شود؛ این توصیه ها چون ضرری ندارند می توان از آن ها استفاده کرد:

• دریافت مایعات کافی ( هیدراتاسیون):

حفظ هیدراتاسیون کافی ممکن است به رقیق شدن ترشحات و تسکین علائم تنفسی کمک کند.

• مصرف مایعات گرم:

 مصرف مایعات گرم، مانند چای و سوپ مرغ ممکن است اثر تسکین دهنده ای بر مخاط تنفسی داشته باشد، جریان مخاط بینی را افزایش دهد با روان کردن ترشحات تنفسی به از بین بردن آن کمک کند.

مایعات گرم شده باید برای سن نوزاد یا کودک مناسب باشد. بعضی از غذا ها و نوشیدنی ها برای تمام سنین مناسب نیستند.

• محلول آب نمک موضعی:

استفاده از محلول آب نمک به صورت موضعی ارزان است و عوارض نگران کننده ای ندارد؛ در نتیجه استفاده از آن در دوران سرماخوردگی توصیه می شود.

استفاده از آب نمک در حفره بینی ممکن است به طور موقت ترشحات مزاحم بینی را از بین ببرد و منجر به انقباض عروق (احتقان زدایی) شود.

عوارض جانبی ممکن است شامل تحریک مخاط یا خونریزی بینی باشد. در نظر داشته باشید که قطره بینی سدیم کلراید را می توانید از داروخانه برای کودکان تهیه کنید.

برای کودکان بزرگتر که توانایی شستشوی بینی را دارند از سرم شستشو سدیم کلراید 9/0 درصد استفاده کنید. برای شستشوی بینی در کودکان نباید از آب لوله کشی استفاده کرد و حتما باید از محلول های استریل استفاده شود.

• استفاده از بخور گرم و سرد:

در مورد استفاده از بخور گرم و سرد نظرات متفاوتی وجود دارد.

استفاده از بخور سرد ممکن است برای رقیق شدن ترشحات بینی مفید باشد؛ اما توجه به این نکته ضروری است که دستگاه بخور باید به خوبی تمیز و ضدعفونی شود تا خطر عفونت از طریق استنشاق به حداقل رسد.

استفاده از بخور گرم و استنشاق هوای مرطوب یا بخار گرم در درمان سرماخوردگی توصیه نمی شود. این کار نه تنها علائم را کاهش نمی دهد، بلکه ممکن است منجر به سوختگی شود.

• استفاده از داروهای مسکن و تب بر:

در کودکان می توان از داروهای ضد تب و مسکن استفاده کرد.

(این توصیه برای کودکانی است که به بیماری دیگری مبتلا نیستند و احتیاط خاصی در مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) ندارند.)

• استفاده از آنتی هیستامین، ضد احتقان، ضد سرفه و خلط آورها:

در کودکان کمتر از ۶ سال به جز داروهای ضد تب/ مسکن، باید از مصرف داروهای OTC برای سرماخوردگی اجتناب شود.

در کودکان ۶ تا ۱۲  سال به جز داروهای ضد تب/ مسکن، باید از مصرف داروهای OTC برای سرماخوردگی اجتناب شود.

نوجوانان ≥۱۲ سال: داروهای ضد احتقان OTC ممکن است باعث تسکین علائم بینی در نوجوانان بالای ۱۲ سال شود؛ اما در هنگام تهیه دارو از داروساز مشورت بگیرید.

مطالعات زیادی در مورد استفاده از داروهای آنتی هیستامین و ضد احتقان به صورت OTC  صورت گرفته، اما استفاده از این داروها در درمان سرما خوردگی اثرات مثبتی را نشان نداده است و ممکن است با عوارض جانبی جدی همراه باشد.

مراقبت های حمایتی و مدیریت علائم سرماخوردگی ناشی از سندرم حاد تنفسی ویروس کرونا

SARS-CoV-2 ویروسی است که باعث بیماری کرونا ویروس (COVID-19) در کودکان می شود و مانند سرماخوردگی ناشی از سایر ویروس ها است.

کودکان مبتلا و یا مشکوک به کووید-۱۹  باید قبل از بازگشت به فعالیت بدنی (مانند تمرین ورزشی سازمان یافته، تمرین یا مسابقه، کلاس تربیت بدنی، ورزش های تفریحی) توسط پزشک مورد ارزیابی قرار گیرند.

درمان علامتی در سرما خوردگی

علائم سرماخوردگی نیازی به درمان دارویی ندارند؛ مگر این که کودک یا سایر اعضای خانواده را آزار دهد، برای مثال، تب بالا، مشکلات خواب، سختی در نوشیدن و… .

• تب:

پیشنهاد می شود ناراحتی ناشی از تب در چند روز اول سرماخوردگی در کودکان بزرگتر از سه ماه با استامینوفن و در کودکان بالای ۶ ماه با استامینوفن یا ایبوپروفن کنترل گردد.

به این نکته توجه کنید که در درمان علامتی سرماخوردگی در کودکان، از مصرف هم زمان داروهای حاوی چند ماده موثره دارویی اجتباب کنید؛ زیرا برخی از اجزای تشکیل دهنده این داروها یکسان است و ممکن است میزان یکی از اجزا بیشتر از حد مجاز شود.

• درمان علائم بینی:

علائم بینی شامل آبریزش بینی و گرفتگی یا انسداد بینی است. انسداد بینی می تواند با نوشیدن تداخل داشته باشد و ممکن است آزاردهنده ترین علامت در نوزادان و کودکان خردسال باشد.

برای درمان و کنترل علائم مزاحم بینی در ابتدا  یک یا چند راهکار زیر را امتحان کنید:

• ساکشن بینی؛
• قطره های نمکی بینی؛
• اسپری یا شستشوی بینی؛
• مصرف مایعات کافی؛
• بخور سرد.

اقدامات بعدی برای علائم مزاحم بینی که با مراقبت های حمایتی بهبود نمی یابند، بسته به سن متفاوت است:

• کمتر از ۵ سال: برای کودکان کمتر از ۵ سال با علائم مزاحم بینی که علیرغم اقدامات اولیه هم چنان ادامه می یابند، به طور کلی افزایش دفعات ساکشن بینی، اسپری ها یا شستشو پیشنهاد می شود. استفاده از داروهای OTC  برای علائم بینی در کودکان کمتر از ۵ سال توصیه نمی شود.
• در کودکان زیر ۶ سال استفاده از هیچ داروی ضد احتقان و آنتی هسیتامین خوراکی بدون نسخه پزشک توصیه نمی شود. برخی اسپری های بینی وجود دارند که ممکن است در کودکان بالای ۵ سال مفید باشند؛ اما باید با نسخه پزشک تهیه شوند.

در صورتی که پیشنهاد های بالا مورد استفاده قرار گرفت و علائم بینی پایدار ماند یا بدتر شد نیاز به مراجعه به پزشک است.

در شماره بعدی به راه کارهایی برای تسکین سایر علائم سرما خوردگی می پردازیم.