بیماری خودایمنی به بیماری ای گفته می شود که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول های سالم بدن آسیب می زند.

سیستم ایمنی زمانی که با عوامل بیماری زا مواجه می شود، سلول های خاصی تولید می کند تا به سلول های بیگانه حمله کنند و از ما در مقابل بیماری و عفونت ها محافظت کنند.

معمولا سیستم ایمنی می تواند تفاوت بین سلول های بدن و سلول های بیگانه را تشخیص دهد؛ اما اگر فرد به بیماری خودایمنی مبتلا باشد، سیستم ایمنی، اندام های بدن، مانند مفاصل یا پوست را عامل خارجی تشخیص می دهد.

در این حالت پروتئین هایی به نام اتو آنتی بادی آزاد می کند که به سلول های سالم حمله می کنند.

در بعضی از بیماری های خود ایمنی، تنها یک عضو بدن هدف قرار می گیرد، مثلا دیابت نوع 1 به لوزالمعده (پانکراس) آسیب می زند.

در صورتی که بعضی بیماری ها، مانند لوپوس می توانند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهند.

علت بیماری های خود ایمنی چیست؟

دقیقا مشخص نیست که چه عامل/ عواملی سبب هدف گیری اشتباه در سیستم ایمنی می شود.

برخی از عواملی که ممکن است خطر گسترش بیماری های خودایمنی را افزایش دهند، عبارتند  از:

• جنسیت: زنان در سن 15 تا 44 سالگی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های خودایمنی هستند.
• سابقه خانوادگی
• عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض نور خورشید، جیوه، مواد شیمیایی مانند حلال ها یا مواد مورد استفاده در کشاورزی، دود سیگار یا برخی عفونت های باکتریایی و ویروسی ممکن است خطر ابتلا به بیماری های خود ایمنی را افزایش دهد.
• نژاد: برخی از بیماری های خودایمنی در گروه های خاصی شایع تر است . برای مثال، احتمال بیشتری وجود دارد که سفیدپوستان اروپایی و آمریکایی به بیماری خودایمنی عضلانی مبتلا شوند؛ در حالی که بیماری لوپوس بیشتر در آفریقایی-آمریکایی ها، اسپانیایی ها وآمریکای لاتین بروز می کند.
• تغذیه: رژیم غذایی و مواد مغذی می تواند بر خطر و شدت بیماری خودایمنی تاثیر بگذارد.
• سایر شرایط سلامتی: برخی شرایط خاص، مانند چاقی و سایر بیماری های خودایمنی، ممکن است احتمال بروز بیماری های خودایمنی را بیشتر کند.

علائم شایع بیماری های خودایمنی چیست؟

در شروع بیماری، بیماری های مختلف خودایمنی می توانند علائم مشابهی داشته باشند. این علائم عبارتند از:

• خستگی؛
• سرگیجه یا احساس سبکی سر؛
• تب با درجه پایین؛
• درد عضلانی؛
• التهاب؛
• مشکل در تمرکز؛
• بی حسی و گزگز در دست ها و پا ها؛
• ریزش مو؛
• بثورات (ضایعات) پوستی.

شایع ترین بیماری های خودایمنی

تحقیقات، وجود بیش از 100 بیماری خودایمنی را تایید می کند. در این مقاله 14 بیماری شایع تر بررسی می شوند.

دیابت نوع 1

هورمون انسولین توسط لوزالمعده (پانکراس) تولید می شود، که به تنظیم سطح قند خون کمک می کند. در دیابت نوع 1 سیستم ایمنی بدن، سلول های تولید کننده انسولین در لوزالمعده را از بین می برد.

قند خون بالای ناشی از دیابت نوع 1 می تواند به رگ های خونی و اندام هایی مانند، قلب، کلیه ها، چشم ها و اعصاب آسیب بزند.

روماتیسم مفصلی ( آرتریت روماتوئید)

در این بیماری، سیستم ایمنی به مفاصل بدن حمله می کند و باعث بروز علائمی در مفاصل، مانند تورم، گرما، درد و سفتی می شود. با این که روماتیسم مفصلی بیشتر در افراد مسن شایع است؛ اما ممکن است در 30 سالگی نیز بروز کند.

پسوریازیس/ ورم مفاصل پسوریاتیک

در حالت عادی، سلول های پوستی رشد می کنند و زمانی که دیگر به آنها نیازی نباشد می ریزند. بیماری پسوریازیس سبب می شود سلول های پوستی خیلی سریع تکثیر شوند. سلول های اضافی روی هم انباشته شده و لکه های ملتهبی شکل می گیرد. در افراد با پوست های روشن، رنگ لکه ها قرمز با پلاک های سفید- نقره ای است. در افراد با پوست های تیره تر، پسوریازیس به رنگ بنفش یا قهوه ای با فلس های طوسی است.

نزدیک به 30 درصد از افراد مبتلا به پسوریازیس به ورم مفاصل پسوریاتیک نیز مبتلا می شوند. این بیماری می تواند علائمی هم چون ورم، سفتی و درد مفاصل را به دنبال داشته باشد.

اسکلروز چندگانه (ام اس)

در این بیماری سیستم ایمنی بدن به پوشش محافظ سلول های عصبی در سیستم عصبی مرکزی آسیب می زند. آسیب به این سلول ها، سرعت انتقال پیام ها بین مغز و ستون فقرات به سایر بخش های بدن  و بالعکس را کند می کند و منجر به بی حسی، ضعف، مشکل در تعادل و راه رفتن می شود.

 لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا لوپوس منتشر

اگرچه پزشکان در قرن 18 تصور می کردند لوپوس به دلیل بثورات پوستی ای که دارد، یک بیماری پوستی محسوب می شود؛ اما لوپوس سیستمیک، که شایع ترین فرم لوپوس است، در واقع بر بسیاری از اندام های بدن از جمله، مفاصل، کلیه ها، مغز و قلب تاثیر می گذارد.

علائم شایع لوپوس عبارت است از:

• درد و خشکی مفاصل به ویژه در صبح؛
• خستگی؛
• بثورات.

بیماری التهابی روده (IBD)

در این بیماری پوشش دیواره روده دچار التهاب می شود. انواع مختلف IBD بر قسمت های مختلف دستگاه گوارش تاثیر می گذارد.

مثلا  بیماری کرون که نوعی از بیماری التهابی روده می باشد، می تواند هر بخشی از دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد را ملتهب کند.

علائم شایع IBD عبارت است از:

• اسهال؛
• درد شکمی؛
• زخم های خون ریزی دهنده.

بیماری آدیسون

این بیماری بر غده های آدرنال تاثیر می گذارد، که هورمون های کورتیزول و آلدوسترون  تولید می کند.

مقدار کم کورتیزول می تواند بر نحوه استفاده و ذخیره کربوهیدرات ها و قند تاثیر بگذارد. مقدار کم هورمون آلدسترون هم می تواند منجر به کمبود سدیم و افزایش مقدار پتاسیم در گردش خون شود.

علائم شایع این بیماری عبارت است از:

• ضعف؛
• خستگی؛
• کاهش وزن؛
• قند خون پایین.

بیماری گریوز (Graves)

این بیماری به غده تیروئید در گردن حمله می کند، و سبب ترشح بیش از حد هورمون توسط این غده می شود.

هورمون های تیروئید مصرف انرژی بدن، یا همان متابولیسم را کنترل می کند.

مقدار بیش از حد این هورمون فعالیت بدن را بیشتر می کند و سبب بروز علائم زیر می شود:

• تپش قلب؛
• عدم تحمل گرما؛
• کاهش وزن ناخواسته؛
• تورم در غده تیروئید.

برخی از افراد مبتلا به بیماری گریوز ممکن است علائم دیگری را نیز تجربه کنند که بر پوست یا چشم تاثیر می گذارد.

سندرم شوگرن

در این سندرم سیستم ایمنی بدن به غدد اشکی و بزاقی حمله می کند. علامت بارز این سندرم خشکی چشم ها و دهان است، اما ممکن است بر مفاصل و پوست نیز تاثیر بگذارد.

تیروئیدیت هاشیموتو

در این بیماری، تولید هورمون تیروئید کاهش یافته و به حد ناکافی می رسد.

علائم شایع تیروئیدیت هاشیموتو عبارت است از:

• افزایش وزن؛
• حساسیت به سرما؛
• ریزش مو؛
• تورم تیروئید.

میاستنی گراویس

این بیماری بر تکانه های عصبی که به مغز  کمک می کنند تا عضلات را کنترل کند، تاثیر می گذارد. زمانی که ارتباط بین اعصاب و عضلات مختل شود، پیام ها نمی توانند ماهیچه ها را به سمت انقباض هدایت کنند.

شایع ترین علامت آن، ضعف عضلات است. این ضعف ممکن است با فعالیت تشدید شده و با استراحت بهبود یابد.

هم چنین ضعف عضلانی می تواند بر حرکت چشم، باز و بسته کردن چشم ها، بلع و حرکات صورت نیز تاثیر گذارد.

بیماری سلیاک

افراد مبتلا به این بیماری نمی توانند مواد غذایی حاوی گلوتن را مصرف کنند. گلوتن پروتئینی است که در جو، چاودار و سایر غلات وجود دارد.

در صورت وجود گلوتن در روده کوچک، سیستم ایمنی به این بخش از دستگاه گوارشی حمله کرده و باعث التهاب می شود.

افراد مبتلا به سلیاک بعد از مصرف گلوتن دچار مشکلات گوارشی می شوند.

علائم شامل:

• تهوع؛
• اسهال؛
• یبوست؛ 
• خونریزی شکمی

می باشد.

واسکولیت خود ایمنی ( التهاب رگ های خونی)

زمانی که سیستم ایمنی به رگ های خونی حمله کند بیماری واسکولیت خودایمنی بروز می کند.

در نتیجه این التهاب، رگ ها و شریان ها باریک شده و خون کمتری از آنها عبور می کند و منجر به آسیب اندام و بافت ها شود.

آنمی یا کم خونی پِرنیشیوز

این نوع کم خونی ممکن است زمانی بروز کند که اختلال خودایمنی باعث شود بدن نتواند مقدار کافی از ماده ای به نام فاکتور داخلی تولید کند.

بدون فاکتور داخلی،  جذب ویتامین ب12  موجود در مواد غذایی، توسط روده کاهش می یابد و به شکل یک ماده زائد از بدن دفع می‌شود که در نهایت می تواند باعث کاهش تعداد گلبول های قرمز خون شود.

اگر مقدار کافی از این ویتامین وجود نداشته باشد، کم خونی ایجاد شده و توانایی بدن برای سنتز مناسب  DNA تغییر می کند.

علائم شامل خستگی، ضعف و سردرد می باشد.

نحوه تشحیص بیماری های خود ایمنی

بیماری های خودایمنی مختلف می توانند علائم مختلفی داشته باشند. آزمایش واحدی برای تشخیص بیماری های خودایمنی شایع وجود ندارد.

پزشک علائم را بررسی و آزمایش هایی تجویز می کند، معاینات فیزیکی انجام می دهد تا به تشخیص نهایی برسد.