کم خونی به معنی کم بودن گلبول های قرمز خون است. در آزمایش خون، کم خونی با کمبود هموگلوبین و یا هماتوکریت مشخص می شود.

هموگلوبین پروتئین اصلی در گلبول های قرمز خون است و وظیفه انتقال اکسیژن به سراسر بدن را به عهده دارد.

اگر سطح هموگلوبین از حد مشخصی کمتر باشد، بافت ها یا اعضای بدن اکسیژن کافی دریافت نمی کنند.

کم خونی از شایع ترین بیماری هاست و تقریبا 60 درصد جمعیت درجاتی از کم خونی دارند.

زنان، کودکان خردسال و افراد مبتلا به بیماری های مزمن، بیشتر به کم خونی مبتلا می شوند.

زنان به دلیل از دست دادن خون در دوران قاعدگی و هم چنین نیاز بیشتر بدن به آهن در دوران بارداری، بیشتر در معرض کم خونی فقر آهن قرار دارند.

از طرف دیگر احتمال ابتلای افراد مسن به بیماری های کلیوی یا سایر بیماری های مزمن بیشتر است و کم خونی در این افراد نیز شیوع بالایی دارد.

کم خونی دارای انواع مختلفی است و هر کدام علت و روش درمانی مشخصی دارد.

برخی از اشکال آن، مانند کم خونی خفیف که در دوران بارداری اتفاق می افتد نگران کننده نیست.

اما برخی از انواع کم خونی ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی باشد. در این شماره به بررسی انواع کم خونی می پردازیم.

انواع کم خونی و علل آن

بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارد که به سه گروه  کلی تقسیم می شوند:

1. کم خونی به دلیل از دست دادن خون؛
2. کم خونی ناشی از کاهش تولید گلبول های قرمز یا تولید گلبول های قرمز معیوب؛
3. کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز خون.

1. کم خونی به دلیل از دست دادن خون

این نوع کم خونی بر اثر خون ریزی ایجاد می شود. خون ریزی می تواند در مدت زمان طولانی و به آرامی اتفاق بیفتد و ممکن است متوجه آن نشوید. علل آن می تواند شامل موارد زیر باشد:

• بیماری های دستگاه گوارش مانند زخم های گوارشی، بواسیر، ورم معده (التهاب معده) و سرطان؛
• دوران قاعدگی در زنان، به خصوص اگر قاعدگی شدید داشته باشند؛
• پس از سانحه یا بعد از جراحی.

2. کم خونی ناشی از کاهش تولید گلبول های قرمز یا تولید گلبول های قرمز معیوب

در این نوع از کم خونی بدن شما به دلایل مختلف نمی تواند سلول های خونی کافی یا سالم تولید کند.

دلایل  این نوع از کم خونی عبارتند از:

• مشکلات مغز استخوان و سلول های بنیادی؛
• کم خونی ناشی از کمبود آهن؛
• کم خونی داسی شکل؛
• کم خونی ناشی از کمبود ویتامین، به ویژه ب12 و یا ب9؛
• کم خونی همراه با سایر بیماری های مزمن.

مشکلات مغز استخوان و سلول های بنیادی می تواند بدن را از تولید کافی گلبول های قرمز باز دارد. اگر سلول های بنیادی کافی در مغز استخوان وجود نداشته باشد، اگر این سلول ها به درستی کار نکنند و یا سلول های دیگری مانند سلول های سرطانی جایگزین آنها شوند، فرد دچار کم خونی می شود.

کم خونی ناشی از مشکلات مغز استخوان یا سلول های بنیادی شامل موارد زیر است:

• کم خونی آپلاستیک که بر اثر کمبود یا از دست رفتن کل سلول های بنیادی مغز استخوان ایجاد می شود. فرد ممکن است به صورت ژنتیکی به این نوع کم خونی مبتلا شود و یا مغز استخوان توسط داروها، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا عفونت آسیب دیده و این نوع کم خونی ایجاد شود. گاهی اوقات هیچ دلیل مشخصی برای کم خونی آپلاستیک وجود ندارد.
• مسمومیت با سرب. سرب برای مغز استخوان سمی است و باعث اختلال در ساخت سلول های قرمز خون می شود. مسمومیت با سرب می تواند هنگامی اتفاق بیفتد که به عنوان مثال بزرگسالان در محل کار در تماس با سرب قرار گیرند، یا بچه ها ذرات رنگ حاوی سرب را بخورند. اگر غذا در ظروف سفالی که به خوبی لعاب نشده باشند، سرو شود نیز ممکن است سرب وارد غذا شود.
• تالاسمی به دلیل اختلال در ساخت هموگلوبین اتفاق می افتد. بدن فرد برای جبران کمبود هموگلوبین معمولا تعداد زیاد گلبول قرمز با هموگلوبین کم و اندازه کوچک تولید می کند. این بیماری ژنتیکی است و معمولا در افراد با نژاد مدیترانه ای، آفریقایی، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی شیوع بیشتری دارد. شدت بیماری ممکن است از خفیف تا تهدید کننده زندگی باشد. شدیدترین حالت آن آنمی کولی نام دارد.

کم خونی ناشی از فقر آهن. مغز استخوان شما برای ساختن هموگلوبین، به آهن نیاز دارد. کم خونی ناشی از فقر آهن می تواند به علت یکی از موارد زیر باشد:

• رژیم غذایی بدون آهن کافی، به ویژه کودکان و گیاهخواران؛
  • بعضی از داروها، غذاها و نوشیدنی های کافئین دار؛
  • مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون، یا اگر بخشی از معده یا روده کوچک برداشته شده باشد؛
  • اهدای خون به طور مکرر؛
  • ورزش های استقامتی؛
  • بارداری و شیردهی؛
  • قاعدگی؛
  • خونریزی مزمن بخصوص خونریزی دستگاه گوارش.

کم خونی داسی شکل. در این اختلال گلبول های قرمز که معمولا گرد هستند به دلیل مشکلات ژنتیکی، هلالی شکل می شوند. این گلبول های قرمز هلالی یا داسی شکل به سرعت تجزیه می شوند؛ بنابراین اکسیژن کافی به اندام ها نمی رسد. همچنین ممکن است گلبول های قرمز هلالی شکل در رگ های خونی کوچک گیر کنند و باعث درد شوند.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین بر اثر کم بود ویتامین های ب12 و ب9 اتفاق می افتد. بدن برای ساخت گلبول های قرمز به این دو ویتامین نیاز دارد. این نوع کم خونی می تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• رژیم غذایی: مصرف گوشت به اندازه کافی برای تامین ویتامین ب12 ضروری است. همچنین اگر سبزیجات را بیش از حد بپزید یا مقدار کافی از آنها نخورید، فولات کافی دریافت نمی کنید.
• کم خونی مگالوبلاستیک: وقتی ویتامین ب12، ب9 یا هر دو را به حد کافی دریافت نمی کنید، این نوع از کم خونی ایجاد می شود.

• کم خونی پرنیسیوز: هنگامی که بدن ویتامین ب12 را به اندازه کافی جذب نمی کند، این نوع از کم خونی ایجاد می شود.
•  سایر دلایل کمبود ویتامین شامل مصرف بعضی داروها، سوء مصرف الکل و بعضی از بیماری های اختلال جذب روده ای است.

کم خونی همراه با سایر بیماری های مزمن معمولا زمانی اتفاق می افتد که هورمون لازم برای ساختن گلبول های قرمز در بدن تولید نشود. بیماری هایی که باعث این نوع کم خونی می شود شامل موارد زیر است:

• بیماری پیشرفته کلیه؛
• کم کاری تیروئید؛
• کهنسالی؛
• بیماری های طولانی مدت، مانند سرطان، عفونت، لوپوس، دیابت و آرتریت روماتوئید.

3. کم خونی ناشی از تخریب سلول های قرمز خون

هنگامی که گلبول های قرمز شکننده هستند و نمی توانند فشار ناشی از حرکت در بدن را کنترل کنند، سریع تخریب می شوند.

همین امر باعث ایجاد کم خونی همولیتیک می شود.

گاهی اوقات دلایل کم خونی همولیتیک مشخص نیست، اما می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حمله توسط سیستم ایمنی بدن، مانند لوپوس.
• بیماری های ژنتیکی، مانند کم خونی داسی شکل، تالاسمی و پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP).
• بزرگ شدن طحال. در موارد نادر، بزرگ شدن طحال می تواند گلبول های قرمز خون را به دام بیندازد و آنها را خیلی زود از بین ببرد.
• هرگونه فشار یا استرس وارد بر بدن، مانند عفونت ها، بعضی از داروها، سم مار یا عنکبوت و هم چنین برخی غذاها.
•  سموم ناشی از بیماری های پیشرفته کبدی یا کلیوی.
• پیوندهای عروقی، دریچه های مصنوعی قلب، تومورها، سوختگی های شدید، برخی مواد شیمیایی، فشار خون بالا و اختلالات انعقاد خون.