دکتر شقایق کیخسروی (داروساز)

بدن انسان یک سیستم هوشمند است و تمام اعضا در رابطه با هم فعالیت دارند؛ اگر یک عضو در بدن دچار نقص فعالیت شود، بدن تلاش می کند تا مشکل را برطرف کند؛ اما گاهی یک عضو عملکرد خود را از دست می دهد؛ در چنین مواقعی یکی از راه ها پیوند عضو است.

پیوند عضو، برداشتن یک عضو سالم با جراحی از یک فرد، و پیوند آن به فرد دیگری است که عضوی از بدنش از کار افتاده و یا آسیب دیده است. پیوند عضو اغلب نجات‌دهنده است و در صورتی که موفقیت آمیز باشد امید به زندگی را در فرد گیرنده بسیار افزایش می دهد.

 با این حال پیوند عضو یک جراحی بزرگ است و خطرات و معایب بالقوه ای مانند احتمال رد عضو را به همراه دارد.

کلیه، لوزالمعده، کبد، قلب، ریه و روده اندام های  قابل پیوند هستند و پیوند کلیه رایج ترین نوع جراحی پیوند است.

روند دریافت عضو در هر کشوری متفاوت است و در صورتی که فرد نیاز به پیوند عضو  داشته باشد، پزشک معالج روند پیوند عضو را به بیمار توضیح خواهد داد.

پیوند عضو می تواند هم از فرد زنده و هم از فردی که فوت شده انجام شود. این موضوع با توجه به نوع پیوند متفاوت است.

بسته به عضوی که قرار است پیوند شود، شرایط مختلفی در فرد دهنده و گیرنده عضو مورد بررسی قرار می گیرد، برای مثال گروه خونی، اندازه عضو مورد پیوند، شدت بیماری فرد دریافت کننده و همچنین مدت زمانی که فرد در لیست انتظار بوده است.

بعد از آماده شدن فرد گیرنده و دهنده عضو برای عمل پیوند، جراحی انجام می شود. به یاد داشته باشد که این پروسه برای هر فرد متفاوت خواهد بود؛ اما به طور متوسط جراحی پیوند کبد بین 6 تا 12 ساعت، پیوند کلیه بین4 تا 5 ساعت، جراحی لوزالمعده بین 2 تا 4 ساعت و پیوند های دو عضو همزمان مانند پیوند کلیه و لوزالمعده بین  5 تا 7 ساعت زمان می برد.

مدت زمان حضور در بیمارستان  نیز در هر فرد با توجه به شرایط بیمار و نوع پیوند متفاوت است؛ اما اغلب برای پیوند کلیه 4 تا 5 روز، کلیه و لوزالمعده 7 تا 10 روز، و پیوند کبد اغلب 7 تا 10 روز است.

در طول روند بهبودی، تاکید بر بلند شدن و داشتن فعالیت بیمار است.

اطلاعات ضروری برای بیماران پیوندی قبل از ترخیص

• بعد از پیوند، شما کارت پیوند دریافت می کنید. از تیم پیوند در مورد مراحل دریافت این کارت راهنمایی لازم را دریافت کنید.
• برای پیشگیری از رد عضو پیوندی، باید داروهای سرکوب کننده ایمنی (ایمونوساپرسانت) مصرف کنید. حتما نسخه دارویی خود را دریافت کنید. اگر نسخه شما به صورت الکترونیکی است، مطمئن شوید که در سیستم ثبت شده باشد.
• تک تک داروهای خود را بشناسید، در مورد دوز داروها و نحوه صحیح استفاده از این داروها از پزشک خود راهنمایی بگیرید.
• در مورد عوارض جانبی داروها و همچنین عوارض جراحی خود از داروساز یا پزشک سوال کنید و نسبت به عوارضی که به طور معمول اتفاق می افتد و با گذشت زمان برطرف می شود، و یا عوارضی که خطرناک هستند و باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، اطلاعات کافی را دریافت کنید. اگر احتمال می دهید این موارد را فراموش می کنید حتما در برگه ای آن ها را یادداشت کنید.
• در مورد محدودیت های فعالیت روزانه و همچنین محدودیت های رانندگی از پزشک خود سوال کنید.
• بعد از ترخیص از بیمارستان، حتما برای ویزیت های بعدی که توسط پزشک معالج مشخص شده است، مراجعه کنید. در هر کدام از این بررسی ها ممکن است آزمایش هایی برای شما درخواست شود، انجام تمام این آزمایش ها برای شما ضروری است.

رد پیوند

رد پیوند شرایط وخیمی است که در آن سیستم ایمنی بدن به عضو پیوندی حمله کرده و به آن آسیب می‌زند؛ درنتیجه عضو پیوند شده نمی تواند به فعالیت خود ادامه دهد. رد پیوند می تواند بلافاصله بعد از پیوند و یا یک یا چند سال پس از پیوند اتفاق بیفتد.

اگرچه رد پیوند یک کلمه ترسناک است، اما لزوماً به این معنی نیست که عضو اهدایی خود را از دست خواهید داد. در بیشتر موارد اگر پزشک علائم اولیه آن را تشخیص دهد، می توان مانع از رد پیوند شود.

علائم رد پیوند و آزمایشات پزشکی برای تشخیص رد پیوند، بسته به نوع پیوند عضو شما متفاوت است. بنابراین، مهم است علائم اولیه رد پیوند را بشناسید و نسبت به آن آگاهی و اطلاعات کافی داشته باشید.

اگر پزشک شما نشانه ای از رد عضو را شناسایی کند، ابتدا با تنظیم دارو، سعی در جلوگیری از رد عضو خواهد کرد. به عنوان مثال، ممکن است نیاز به موارد زیر داشته باشید: تغییر به داروی جدید، اضافه کردن داروی دیگر، تغییر دوز داروهای مصرفی.

مراقبت های پس از پیوند

1. تمام معاینات سلامتی را به صورت منظم انجام دهید.
2. فشار خون، وزن و کلسترول خود را کنترل کنید.
3. در صورت بروز هر گونه عارضه دارویی، خودسرانه داروی خود را قطع نکنید و با پزشک خود صحبت کنید.
4. هر روز در یک زمان مشخص، ترجیحاً صبح ها، وزن خود را اندازه گیری کنید. اگر متوجه افزایش وزن ناگهانی شدید، حتما با پزشک خود تماس بگیرید.
5. هر روز دمای بدن خود را اندازه گیری کنید. اگر دمای بدن خیلی بالا بود با پزشک خود تماس بگیرید.
6. فشار خون خود را طبق توصیه پزشک بررسی کنید.
7. هر روز ضربان قلب خود را بررسی کنید. اگر ضربان قلب شما بالاتر از ضربان قلب طبیعی در حالت استراحت (60 تا 100 ضربه در دقیقه) بود، با پزشک خود تماس بگیرید (اگر پیوند قلب انجام داده اید، ممکن است ضربان قلب در حالت استراحت برای شما 110 تا 120 ضربه در دقیقه باشد).
8. در صورت داشتن قند خون بالا یا دیابت، قند خون خود را کنترل کنید.
9. پس از پیوند، در صورت داشتن درد از مصرف خود سرانه داروهای مُسَکن خودداری کنید و با پزشک خود مشورت کنید. همچنین به خاطر داشته باشید بسیاری از مکمل ها و داروهای گیاهی نیز با داروهای شما تداخل دارند، قبل از مصرف هرگونه مکمل یا داروی گیاهی با پزشک خود مشورت کنید.
10. داروهای ضد رد پیوند خطر مشکلات دهان و دندان را افزایش می دهند؛ از جمله باعث خشکی دهان، زخم های دهانی، تورم لثه ها و یا برفک دهانی می شود. هر روز داخل دهان و زیر زبان خود را نگاه کنید و در صورت مشاهده هر تغییر غیرعادی با پزشک معالج خود صحبت کنید. برای جلوگیری از این مشکلات به طور منظم از مسواک و نخ دندان استفاده کنید. برای استفاده از دهانشویه مناسب نیز از دندانپزشک خود راهنمایی بگیرید.
11. سبک زندگی سالم برای تمام افراد توصیه می شود؛ اما به خاطر داشته باشید سبک زندگی سالم پس از پیوند بسیار مهم است و خطر رد پیوند را کاهش می دهد؛ برای مثال سیگار نکشید، از نوشیدن الکل اجتناب کنید. غذاهای پر فیبر مانند میوه ها و سبزیجات خام مصرف کنید. کلسیم را با مصرف لبنیات کم چرب، سبزیجات برگ دار سبز یا مصرف مکمل های کلسیم (در صورت دستور پزشک) افزایش دهید. مصرف نمک و فست فود ها را کاهش دهید. مایعات به حد کافی مصرف کنید (مگر اینکه به شما گفته شود مایعات خود را محدود کنید). غذاهای پر پروتئین مانند گوشت بدون چربی، مرغ (بدون پوست)، ماهی، تخم مرغ، آجیل بدون نمک و حبوبات بخورید. به جای سرخ کردن غذا، سعی کنید آن را کبابی یا بخارپز کنید.
12. پس از پیوند عضو، به اکثر بیماران توصیه می شود که برنامه ورزشی خود را با فعالیت سبک مانند پیاده روی شروع کنند. سپس با نظر پزشک می توان این فعالیت ها را افزایش داد. پس از پیوند، بیماران با طیف وسیعی از نگرانی ها مواجه هستند. این چالش های سلامتی اغلب منجر به استرس می شود، اما می توان با استراحت و ورزش مناسب آن را مدیریت کرد.