دکتر مهشید مولا (داروساز)

با گذشت زمان و بروز تغییرات طبیعی در بدن، اهمیت انجام آزمایش های غربالگری برای تشخیص زودهنگام بیماری ها افزایش می یابد. این آزمایش ها  بیماری ها را در مراحل اولیه و حتی پیش از بروز علائم شناسایی می کنند؛ زمانی که درمان ها ساده تر و مؤثرتر هستند.

بسیاری از این آزمایش ها را می توان به راحتی در مطب پزشک انجام داد، اما برخی به تجهیزات پیشرفته تری نیاز دارند که تنها در مراکز تخصصی قابل دسترسی هستند.

سازمان‌های معتبر جهانی، مانند مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) و انجمن های مختلف پزشکی، ممکن است توصیه های متنوعی برای انجام غربالگری ها ارائه دهند.

در این مقاله، تعدادی از مهم ترین آزمایش های غربالگری را که توسط کارگروه خدمات پیشگیرانه آمریکا (USPSTF) توصیه شده اند، معرفی کرده ایم. با این حال، باید توجه داشت که پزشک شما ممکن است بر اساس شرایط سلامتی تان آزمایش های دیگری را نیز مناسب بداند.

در بسیاری مواقع ممکن است نوع و تناوب آزمایش های غربالگری بسته به بیماری های زمینه ای، پیشینه خانوادگی و عوامل خطر خاص هر فرد متفاوت باشد. به عنوان مثال، برخی افراد ممکن است به‌دلیل سابقه خانوادگی پولیپ یا سرطان روده بزرگ نیاز به شروع زودهنگام آزمایش کولونوسکوپی داشته باشند؛ در حالی‌که برای دیگران انجام این آزمایش ضروری نباشد.

فشار خون بالا

فشار خون بالا بیماری شایعی است که در صورت عدم کنترل می تواند به بروز سایر بیماری ها منجر شود. فشار خون بالا حدود ۴۵ درصد از بزرگسالان را درگیر کرده و به عنوان شایع ترین بیماری تشخیص داده شده در مراجعات پزشکی ثبت شده است. نکته مهم این است که فشار خون بالا معمولاً بدون علامت بوده و اغلب تنها از طریق غربالگری شناسایی می شود.

کارشناسان توصیه می کنند افراد بالای ۴۰ سال به‌ویژه کسانی که سابقه خانوادگی فشار خون بالا، چاقی، عدم تحرک و یا دیگر عوامل خطر را دارند، سالانه فشار خون خود را چک کنند. در افراد جوان تر که هیچ عامل خطر مشخصی ندارند، غربالگری هر چند سال یک بار رویکردی قابل قبول است.

پوکی استخوان

با افزایش سن، تراکم استخوان ها به ‌تدریج کاهش می یابد و این روند به تدریج می تواند منجر به بروز پوکی استخوان شود؛ وضعیتی که در آن استخوان ها ضعیف و شکننده شده و احتمال شکستگی آن ها به ویژه در نواحی مانند لگن، ستون فقرات و مچ پا افزایش می یابد. این مشکل در زنان پس از یائسگی بسیار شایع بوده است، زیرا تغییرات هورمونی ناشی از یائسگی، فرایند کاهش تراکم استخوانی را تسریع می کند. به همین دلیل، غربالگری پوکی استخوان به‌طور خاص برای زنان بالای ۶۵ سال توصیه می شود. در مواردی که عوامل خطر بیشتری وجود دارد، از جمله سابقه خانوادگی پوکی استخوان، کمبود ویتامین د، استعمال دخانیات یا وزن پایین، ممکن است این آزمایش در سنین پایین تری نیز مورد نیاز باشد. تشخیص زودهنگام و پیشگیری از پوکی استخوان می تواند تاثیر بسزایی در حفظ سلامت و کیفیت زندگی افراد در سنین بالاتر بگذارد.

دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲ یکی از اختلالات رایج است که با افزایش سطح قند خون رخ می دهد و در صورت عدم کنترل، می تواند به مشکلات جدی و ماندگاری مانند آسیب به کلیه ها، اعصاب، قلب و چشم ها منجر شود. این بیماری اغلب بدون علائم بارز آغاز می شود، و ممکن است تا چندین سال بدون تشخیص باقی بماند؛ که این موضوع اهمیت غربالگری منظم را دوچندان می کند.

توصیه می ‌شود که بزرگسالان در سنین ۳۵ تا ۷۰ سال که دارای اضافه وزن یا چاقی هستند، هر سه سال یک بار غربالگری دیابت انجام دهند. در افرادی که سطح قند خون آن ها در محدوده طبیعی است، می توان فواصل طولانی تری را بین غربالگری ها در نظر گرفت.

آنوریسم آئورت شکمی

آنوریسم آئورت شکمی به برآمدگی یا اتساع در بخشی از شریان آئورت گفته می شود که از ناحیه شکم عبور می کند. این برجستگی زمانی ایجاد می شود، که دیواره آئورت در این ناحیه ضعیف شده باشد. در حالت طبیعی، دیواره آئورت به اندازه کافی قوی و انعطاف پذیر است تا فشار مداوم خونی که از قلب پمپاژ می شود را تحمل کند، اما عواملی مانند افزایش سن، مصرف سیگار و برخی شرایط دیگر می تواند دیواره آئورت را تضعیف کنند.

با ضعیف شدن دیواره، آئورت نمی تواند به خوبی در برابر نیروی جریان خون مقاومت کند، در نتیجه ناحیه آسیب پذیر آن به تدریج متورم و بزرگ می شود. این تورم با گذر زمان افزایش یافته و احتمال پارگی آن و بروز خونریزی داخلی که تهدیدکننده زندگی است، بیشتر می شود.

توصیه می شود که مردان 65 تا 75 سال که سابقه مصرف سیگار دارند، یک بار غربالگری آنوریسم آئورت شکمی را انجام دهند. این غربالگری می تواند به تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.

آزمایش های غربالگری سرطان

آزمایش های غربالگری سرطان‌ در بسیاری از مواقع باعث شناسایی سرطانی می شوند که در مراحل ابتدایی بوده و هنوز تهدیدی جدی برای سلامتی نشده است. تشخیص زودهنگام بسیاری از سرطان ها می تواند به‌طور قابل توجهی در بهبود نتایج درمان و افزایش طول عمر مؤثر باشد.

سرطان پستان

سرطان پستان یکی از شایع ترین سرطان ها در میان زنان است، اما خوشبختانه غربالگری منظم و بهبود روش های درمانی توانسته میزان مرگ و میر ناشی از این سرطان را به ‌طور چشم گیری کاهش دهد. ماموگرافی، به‌عنوان اصلی ترین روش غربالگری، توانایی شناسایی توده هایی را دارد که در مراحل اولیه اند و قابل لمس شدن نیستند. به طور کلی توصیه می شود که زنان بالای 40 سال، هر یک تا دو سال یک‌بار ماموگرافی انجام دهند.

سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم معمولاً به دلیل ابتلا به ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)ایجاد می شود، این ویروس عمدتا از طریق تماس جنسی منتقل می گردد. غربالگری با استفاده از آزمایش پاپ اسمیر و تست HPV می تواند به شناسایی زودهنگام این سرطان کمک کند. کارگروه خدمات پیشگیری ایاالت متحده آمریکا (USPSTF) غربالگری سرطان دهانه رحم را به صورت زیر توصیه می کند:

• زنان بین ۲۱ تا ۲۹ سال: هر سه سال یک بار با آزمایش پاپ اسمیر به تنهایی.
• زنان بین ۳۰ تا ۶۵ سال: هر سه سال یک بار با پاپ اسمیر به‌تنهایی، هر پنج سال یک بار با آزمایش HPV  به تنهایی، یا هر پنج سال با ترکیب هر دو آزمایش.

سرطان روده بزرگ

مطالعات نشان داده که سرطان روده بزرگ از جمله سرطان هایی است که غربالگری به موقع می تواند به طور چشم گیری در کاهش مرگ و میر ناشی از آن مؤثر باشد. به‌طور کلی، انجام غربالگری برای افراد بین ۴۵ تا ۷۵ سال توصیه می شود. کسانی که سابقه خانوادگی پولیپ یا سرطان روده بزرگ دارند، ممکن است به شروع زودهنگام این غربالگری نیاز داشته باشند.

سرطان ریه

سرطان ریه یکی از شایع ترین سرطان ها است که غالباً در میان افرادی که به مدت طولانی سیگار کشیده اند، دیده می شود. غربالگری سالانه در کاهش خطر مرگ ناشی از این سرطان، برای افراد در معرض خطر، مؤثر است. این آزمایش برای افرادی توصیه می شود که بین ۵۰ تا ۸۰ سال سن دارند، به مدت ۲۰ سال یا بیشتر به‌طور منظم سیگار کشیده اند و یا از ترک سیگارشان کمتر از ۱۵ سال گذشته است. ترک سیگار می تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان ریه را کاهش دهد، و بر سلامتی عمومی فرد نیز تأثیر مثبتی بگذارد.

نکات پایانی

اگرچه برخی از افراد به تاخیر انداختن انجام این آزمایش ها را ترجیح می دهند؛ اما باید توجه داشت که هرچه بیماری زودتر شناسایی شود، شانس موفقیت در درمان و کنترل آن افزایش می یابد. از سوی دیگر، آزمایش های غربالگری تحت نظر پزشک، نه تنها کمک می کند تا فرد از وضعیت سلامت خود مطلع شود، بلکه از نگرانی ناشی از ناآگاهی درباره وضعیت سلامتی نیز کم می کند و اطمینان خاطر بیشتری به همراه دارد.

مراقبت از سلامتی در هر مرحله از زندگی، سرمایه‌گذاری ارزشمندی است که نتایج آن به شکل زندگی با کیفیت بهتر و با کاهش خطر بیماری های جدی نمایان می گردد.