دکتر شقایق کیخسروی (داروساز)

 اغلب والدینی که کودکان نوپا دارند، دغدغه آموزش توالت رفتن به کودک، و انجام موفق این فرایند را دارند. روش های متفاوتی برای آموزش به کودکان وجود دارد، اما دو روش والدین- محور و کودک- محور از روش های اصلی در آموزش  توالت رفتن به کودکان است. با این حال دستورالعمل‌ های آکادمی اطفال آمریکا بیشتر منطبق بر روش کودک- ‌محور است. ما نیز در این مقاله به تشریح روش کودک- محور می پردازیم.

آمادگی کودک

آموزش دستشویی رفتن باید زمانی آغاز شود که کودک از نظر رشدی آماده است، یا نشانه هایی از آمادگی را نشان می دهد. هم چنین والدین یا مراقبین کودک نیز باید برای این فرایند آماده شوند.

آمادگی کودک برای آموزش توالت بر اساس دستیابی به برخی نقاط عطف فیزیولوژیکی، رشدی و رفتاری است و این نشانه ها حتما با سن تقویمی یکسان نیست. مطالعاتی در مورد سن و آمادگی کودک برای از پوشک گرفتن وجود دارد. این مطالعات سن مناسب را بین 22تا 30 ماه در نظر می گیرند و در سن بالاتر از 27 ماه این فرایند با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود.

 اما توجه به این نکته نیز ضروری است که فرایند از پوشک گرفتن در کودکی که آماده و علاقه مند است، اگر  به تاخیر بیفتند نیز می تواند منجر به  تاخیر در تسلط بر توالت رفتن کودک شود.

فیزیولوژیک

 کودکان باید قبل از آموزش توالت بر روی عضله اسفنکتر خود کنترل داشته باشند، که معمولا بین 12 تا 18 ماهگی اتفاق می افتد.

رشدی

 دستیابی به نقاط عطف حرکتی، زبانی و اجتماعی زیر نشان دهنده آمادگی است، که می تواند شامل موارد زیر باشد:

• توانا رفتن به توالت؛
• ثبات هنگام نشستن روی توالت فرنگی؛
• قابلیت خشک ماندن تا چند ساعت؛
• قابلیت بالا و پایین کشیدن لباس؛
• مهارت های زبانی پذیرا، که به کودک اجازه می دهد یک فرمان دو مرحله ای را دنبال کند؛
• مهارت‌های زبانی بیانی که به کودک اجازه می‌دهد تا نیاز به استفاده از توالت را بیان کند.

رفتاری

 علاوه بر این، علائم رفتاری خاص در کودک نشان دهنده آمادگی او برای شروع است، مانند:

• توانایی تقلید رفتارها؛
• توانایی قرار دادن اشیا در جایی که به آنها تعلق دارد؛
• تظاهرات استقلال با “نه” گفتن؛
• اظهار علاقه به آموزش دستشویی رفتن؛
• میل به راضی کردن (این موضوع کمک می کند زمانی که کودک را تشویق می کنید او کار مثبت خود را تکرار کند)؛
• میل به استقلال؛
• کاهش فراوانی رفتارهای مخالف و جنگ قدرت.

موارد بالا می توانند نشان دهنده این باشند که کودک آمادگی رفتن به توالت را دارد.

در زمینه زمان مناسب از پوشک گرفتن، می توانید با پزشک متخصص کودک نیز مشورت کنید. پزشک متخصص آمادگی فیزیولوژیک کودک و سطح همکاری او با وظایف را ارزیابی می کند.

همچنین پزشک عادات روده، سابقه یبوست، توانایی سازگاری با موقعیت‌های جدید، دامنه توجه و حواس‌پرتی کودک را نیز  مورد بررسی قرار می دهد.

به یاد داشته باشید در صورتی که کودک مبتلا به یبوست است، قبل از فرایند آموزش باید این مشکل برطرف شود.

آمادگی والدین و یا مراقبین کودک

والدین یا مراقبین کودک نیز باید برای شروع فرایند از پوشک گرفتن آماده شوند.

والدین یا مراقبان باید بدانند که چگونه تشخیص دهند که کودک چه زمانی آماده شروع آموزش است. آنها باید انتظارات واقع بینانه ای در مورد مدت زمان آموزش، حوادث و شکست ها داشته باشند.

بسیاری از والدین یا مراقبان به اشتباه موفقیت آموزش توالت را با هوش یا شخصیت یکی می دانند، بنابراین نتیجه می گیرند که دشواری آموزش توالت به کودک به این معنی است که فرزندشان تنبل، لجباز، فاقد توانایی فکری، یا سرکشی هستند.

در صورت تولد فرزند دیگر، نقل مکان به خانه جدید، بازگشت مادر به سر کار یا شرایط خاص دیگری، آموزش توالت باید به تعویق بیفتد. تغییرات زیاد در زندگی کودک، آموزش توالت رفتن را دشوارتر می کند و شانس شکست اولیه را افزایش می دهد.

مراقبان باید درک کنند که حادثه اجتناب ناپذیر است و تنبیه نقشی در فرآیند آموزش توالت ندارد. توصیه می شود والدینی که به راحتی ناامید، و بی حوصله می شوند یا از فرزندان خود حمایت نمی کنند، آموزش توالت رفتن را حداقل در 30 ماهگی فرزندشان شروع کنند.

دستورالعمل‌هایی برای آموزش توالت کردن

 آموزش توالت شامل مراحل بسیاری است برای مثال:  برقراری ارتباط با نیاز به رفتن به دستشویی، درآوردن لباس، شستشوی دست‌ها و غیره. گذراندن این مراحل به طور مداوم مهارت های مناسب توالت رفتن را تقویت می کند.

• سعی کنید برای ادرار از یک واژه مشخص استفاده کنید، این واژه باید برای کودک قابل فهم باشد و صرفا از همان واژه استفاده شود تا کودک سردرگم نشود.

• خرید صندلی لگنی: استفاده از صندلی لگنی راحت تر از صندلی توالت فرنگی است. با کمک گرفتن از کودک برای انتخاب صندلی لگنی، تزئین آن یا گذاشتن نام کودک بر روی صندلی، آنها تشویق می شوند تا مالکیت صندلی را بر عهده بگیرند.

• دسترسی به صندلی لگنی: صندلی لگنی باید در مکان مناسب، مانند اتاق بازی کودک قرار گیرد.

• آرامش: در ابتدا کودک باید تشویق شود که با لباس کامل روی صندلی بنشیند و به کتاب نگاه کند یا با اسباب بازیهایش بازی کند.

• ایجاد ارتباط: پس از یک هفته نشستن روی صندلی با لباس کامل، کودک باید تشویق شود که برهنه روی صندلی بنشیند. سپس مراقبان می توانند با گذاشتن پوشک یا مدفوع کثیف در صندلی شروع به برقراری ارتباط بین دفع  و صندلی لگنی کنند و به کودک توضیح دهند که هدف از این صندلی چیست. هنگامی که این ارتباط برقرار شد، مرحله نمایش دفع مدفوع یا ادرار در توالت “بزرگسالان” است. از آنجایی که شستشوی توالت یا ناپدید شدن مدفوع می تواند برای کودکان ترسناک باشد، ابتدا باید به کودک اجازه داده شود که تکه های دستمال توالت را بشوید یا برای مدفوع دست تکان دهد (بای بای کند).

• تمرین و تشویق: جهت تشویق کودک برای دفع، باید از کودک تعریف کرد. هدف از این مرحله، «گرفتن» ادرار یا مدفوع در صندلی لگنی و تمجید از هر تلاش موفق است. والدین نباید انتظار نتایج فوری داشته باشند. هم چنین نباید در هنگام وقوع حوادث ناراحت شوند و یا کودک را تنبیه کنند.

• انتقال به شلوار تمرینی یا لباس زیر نخی: کودکان می توانند پس از حداقل یک هفته موفقیت در استفاده از لگن، به جای پوشک، از شلوار آموزشی یا لباس زیر نخی استفاده کنید. نباید کودکان را با عجله از پوشک بگیرید. هم چنین آنها را مجبور نکنید که برای مدت طولانی پوشک کثیف داشته باشند، و درواقع از پوشک کثیف به عنوان نوعی تقویت منفی استفاده نکنید. اگر در این مرحله هنوز نمی توانند به موقع روی صندلی لگنی بنشینند، باید مجدد از پوشک استفاده کنید. استفاده از برچسب های رنگی یا ستاره می تواند به عنوان جایزه برای تلاش های موفق استفاده شود.  هنگامی که کودکان در استفاده از صندلی لگنی تسلط یافتند، سپس می توان از توالت معمولی با صندلی روی توالت استفاده کرد.

چند نکته که باید در نظر داشت :

• رویکردی مثبت و محبت آمیز را برای آموزش توالت در پیش بگیرید.
• از لباس های گشاد و راحت برای کودک استفاده کنید.
• از جنگ بر سر آموزش توالت پرهیز کنید.
• از سیفون توالت، در حالی که کودک روی آن است خودداری کنید.
• از یادآوری بیش از حد به کودک خودداری کنید.
• به پسران بیاموزید که نشسته ادرار کنند. زیرا در حالت نشسته کنترل بیشتری برای دفع ادرار دارند.
• با افزایش میزان فیبر و کاهش لبنیات، مدفوع را نرم نگه دارید.
• از شلوار یا شورت تمرینی به عنوان بخشی از فرایند انتقال از پوشک به لباس زیر استفاده کنید.
• از زمانی که کودک در طول روز به طور مداوم خشک است، می توانید در طول شب هم تمرین را ادامه دهید.
• باید به کودکان یادآوری شود که هنگام بیدار شدن از خواب ادرار کنند تا احتمال خطا در آن ها کاهش یابد.
• اگر کودک پیشرفت نمی کند، باید دو تا سه ماه تمرین را قطع کرد.

 در آخر به یاد داشته باشید آموزش توالت به کودکان یک فرایند چالش برانگیز است، که اغلب با مشکلات و موانع همراه است. عقب‌نشینی‌های موقت بخش عادی از این فرایند بوده و به منزله شکست نیست.

این اتفاقات در مواقع بیماری حاد، نقل مکان خانواده، تغییر روتین زندگی کودک، یا بحران خانوادگی مورد انتظار است. شب ادراری و امتناع از رفتن به توالت از شایع ترین مشکلات در کودکان سالم است.