دکتر سعید فلاح (داروساز)

وجود ذرات پلاستیکی در بدن انسان پدیده ای نگران کننده است، که با ازدیاد تولید زباله های پلاستیکی در سراسر جهان یک سوال اساسی را به وجود می آورد:

وجود این ذرات چه آسیبی برای سلامت موجودات زنده ایجاد می کند؟

چند سال پیش، زمانی که ذرات میکروپلاستیک در روده ماهی ها و جانوران دریایی پیدا شد، نگرانی هایی از سمیت و آلودگی مواد غذایی دریایی به وجود آمد. در سال 2017، دانشمندان بلژیکی اعلام کردند که دوستداران غذاهای دریایی سالانه 11000 ذره پلاستیکی مصرف می کنند!

دانشمندان به این پدیده پی برده بودند که پلاستیک ها به طور مداوم در محیط تکه تکه شده و در طول زمان به اندازه یک تار موی انسان خرد می شوند؛ ذراتی آنقدر کوچک که به راحتی در هوا منتقل شده و مردم با استنشاق یا بلعیدن الیاف پلاستیکی ریز و نامرئی شناور در هوای اطرافشان ( الیافی که توسط لباس ها، فرش ها و اثاثیه داخلی تولید می شود) مقداری پلاستیک وارد بدن خود می کنند.

به همین دلیل، زمانی که در سال 2022، دانشمندان هلندی و بریتانیایی اعلام کردند که ذرات پلاستیکی ریز را در انسان‌های زنده، و در اعماق ریه‌ها پیدا کرده‌اند، چندان تعجب‌ آور نبود.

سطوح ریز پلاستیکی می تواند حامل ارگانیسم های بیماری زا باشد و به عنوان ناقل بیماری عمل کند. ذرات کوچک میکروپلاستیک به عنوان حامل باکتری ها عمل می کنند و متاسفانه در محیط پایدار هستند. از طرفی تحقیقات نشان می دهند که قرار گرفتن انسان در معرض میکروپلاستیک ها می تواند منجر به افزایش رادیکال های آزاد در بدن شود، که در میان مدت سبب بروز سایر مشکلات سلامتی می گردد.

بحران آلودگی پلاستیک

دانشمندان به مدت طولانی مشغول مطالعه بر روی میکروپلاستیک ها هستند. میکروپلاستیک ها ذراتی با قطر کمتر از پنج میلی متر تعریف می شوند.

ریچارد تامپسون، دانشمند علوم دریایی در دانشگاه پلیموث، این اصطلاح را در سال 2004 پس از یافتن انبوهی از قطعات پلاستیکی به اندازه دانه برنج در بالای خط جزر و مد در یک ساحل انگلیسی، ابداع کرد. در سال‌های بعد، دانشمندان میکروپلاستیک‌ها را در سراسر جهان، از کف سنگر ماریانا تا قله اورست، پیدا کردند.

میکروپلاستیک ها در نمک، میوه و سبزیجات تازه و حتی آب آشامیدنی وجود دارند. ذرات معلق در هوا می توانند در عرض چند روز دور کره زمین بچرخند و مانند باران از آسمان سقوط کنند. شمارش میکروپلاستیک ها در اقیانوس با گذشت زمان چند برابر شده است، زیرا هر سال میزان بیشتری از زباله های پلاستیکی وارد اقیانوس ها شده و از هم می پاشند.

 یک شمارش بررسی شده که در سال 2014 منتشر شد، حجم میکروپلاستیک ها را حدودا پنج تریلیون تخمین می زند. این درحالی است که طبق آمارگیری در سال 2021، دانشمندان ژاپنی تخمین زدند که  4/24 تریلیون میکروپلاستیک در اقیانوس‌ها وجود دارد، که به خودی خود درک آن دشوار است.

آلیس هورتون، دانشمند علوم دریایی در مرکز ملی اقیانوس‌شناسی بریتانیا که در زمینه آلودگی میکروپلاستیک تخصص دارد، می‌گوید: زمانی که این کار را در سال 2014 شروع کردم، تنها مطالعاتی که انجام می‌ شد، جستجوی مکان این ذرات بود، اما حالا دیگر به دنبال آن ها نمی گردیم، زیرا که هر کجا را که بگردیم، آنها را پیدا خواهیم کرد.

اما تعیین این که آیا آنها باعث آسیب می شوند بسیار دشوارتر است. پلاستیک ها از ترکیب پیچیده ای از مواد شیمیایی، از جمله افزودنی هایی که به آنها استحکام و انعطاف پذیری می بخشد، ساخته می شوند. هم پلاستیک ها و هم افزودنی های شیمیایی می توانند سمی باشند.

 اسکات کافین، دانشمند پژوهشی در هیئت کنترل منابع آب ایالتی می گوید:

بیش از 10000 ماده شیمیایی منحصر به ‌فرد مورد استفاده در پلاستیک‌ها را شناسایی کرده اند، که بیش از 2400 مورد از آنها نگران‌ کننده هستند. مطالعات نشان می دهد که بسیاری از این مواد که در بسته بندی مواد غذایی استفاده می شوند، تاییدیه سلامت ندارند.

افزودنی‌های مورد استفاده در مواد پلاستیکی می‌توانند در آب نفوذ کنند و تشخیص اینکه کدام ترکیبات شیمیایی، به چه میزان (سطح) و در چه مدت زمانی می تواند باعث آسیب و سمیت شود کار آسانی نیست.

شورای شیمی آمریکا (ACC)، مجموعه‌ای طولانی از مطالعات و مقالات را در وب ‌سایت خود ‌دارد و  ترکیبات شیمیایی پلاستیک‌های مختلف را توضیح می‌دهد و برخی ادعاهای تحقیقاتی مبنی بر سمی بودن پلاستیک‌های خاص را رد می‌کند.

این شورا در پاسخ به نگرانی ها درمورد میکروپلاستیک ها اعلام کرد میکروپلاستیک ها مثل پدیده باران اسیدی نیستند.

موضوع آنقدر پیچیده و بحث‌برانگیز است که حتی تعریف آسیب نیز گاهی مورد بحث قرار می‌گیرد.

 آیا فقط باید نگران اثرات میکروپلاستیک ها بر سلامت انسان باشیم؟ در مورد آسیب هایی که آنها ممکن است به حیوانات و اکوسیستم ها وارد کنند چه اطلاعاتی داریم؟

پلاستیک در بدن حیوانات

جستجو و تحقیقات در مورد آسیب‌های احتمالی ناشی از پلاستیک‌ها و تاثیر آنها بر حیوانات از حدود 40 سال پیش آغاز شده است، زمانی که زیست‌ شناسان با مطالعه رژیم غذایی پرندگان دریایی متوجه حضور ذرات پلاستیکی در معده آنها شدند.

میکروپلاستیک ها می توانند دستگاه گوارش پرندگان کوچک و ماهی ها را مسدود کنند و باعث آسیب فیزیکی به بافت داخلی آنها شوند. از آنجایی که حیات وحش دریایی بیشتر تحت تأثیر پلاستیک‌ها قرار گرفته، مطالعات به سایر گونه‌های دریایی نیز گسترش یافت.

کنوانسیون تنوع زیستی اعلام کرد که هر هفت گونه لاک پشت دریایی، 45 درصد از گونه های پستانداران دریایی و 21 درصد از گونه های پرندگان دریایی در اثر خوردن پلاستیک یا گرفتار شدن در آنها تحت تأثیر قرار گرفته اند.

کلام آخر

ما در جهانی زندگی می کنیم که در آن قرار گرفتن در معرض پلاستیک اجتناب ناپذیر است. هیچ جنبه ای در زندگی صنعتی ما وجود ندارد که به نوعی با محصولات پلاستیکی احاطه نشده باشد.

در حالی که محققان محیطی و سم شناسی مشغول پژوهش بر روی میکروپلاستیک ها هستند، این مواد در بدن ما وجود دارند. تا حد ممکن باید از مصرف پلاستیک خودداری کنیم.

ما به عنوان مصرف کننده، قدرت اجتناب از مصرف محصولات پلاستیکی را داریم و این اقدام می‌تواند تولیدکنندگان و تنظیم‌کننده‌ها را تشویق کند تا رویه‌های خود را در تولید پلاستیک تغییر دهند و گام به گام به ایجاد جهانی بدون پلاستیک و پاک کمک کنند.