همه چیز درباره بیماری پارکینسون

دکتر مریم شریف (متخصص داروسازی بالینی)

بیماری پارکینسون سریع­ترین بیماری عصبی در حال رشد در جهان است. بین سال‌های 1990 تا 2015، تعداد افراد مبتلا به این بیماری دو برابر شده و به بیش از 6 میلیون نفر رسیده است. پیش بینی می‌شود که این تعداد تا سال 2040 مجدد دو برابر شود و به 12 میلیون نفر برسد که در درجه اول به دلیل پیری جمعیت است.

بیشتر مردم بیماری پارکینسون را معادل لرزش یا مشکل در حرکت می‌دانند؛ با این حال، پارکینسون چیزی بیش از حرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علائمی مانند اختلال در خواب و از دست دادن بویایی که به عنوان علائم غیرحرکتی شناخته می‌شوند، اغلب قبل از لرزش بروز پیدا می‌کنند.

پارکینسون چیست و در چه کسانی دیده می‌شود؟

بیماری پارکینسون یک اختلال پیش‌رونده و تخریب‌کننده عصبی مغز است. این بیماری با مرگ سلول‌های مغزی، به‌ویژه در ناحیه‌ای از مغز به نام ماده سیاه مشخص می‌شود.

این قسمت از مغز از ماده شیمیایی به نام دوپامین برای انتقال سیگنال‌ها بین خود و در سراسر مغز استفاده می‌کند. این سیگنال‌های عصبی برای هماهنگ کردن حرکت عمل می‌کنند.

پارکینسون در رده سنی ۶۰ سال بیشتر دیده می‌شود و متأسفانه سال‌های اخیر در سنین ۴۰ یا ۵۰ سال هم روند مشاهده آن افزایش داشته است. طبق آمار جهانی مردان بیشتر از زنان به بیماری پارکینسون مبتلا می‌شوند.

متأسفانه، بیماری پارکینسون منجر به نرخ بالای ناتوانی در بیمار شده و نیاز به مراقبت از بیمار روز به روز بیشتر می‌شود. تعداد زیادی از بیماران مبتلا به پارکینسون دچار زوال عقل نیز می‌شوند.

پارکینسون شایع‌ترین اختلال حرکتی است، اما برخی از اختلالات حرکتی علائمی شبیه به پارکینسون دارند، مانند لرزش، حرکت آهسته و سفتی عضلات که توسط متخصص مغز و اعصاب تشخیص داده می­شوند.

علت بروز پارکینسون چیست؟

هنوز عامل اصلی بروز پارکینسون کشف نشده است، اما به نظر می‌رسد در مغز مبتلایان به پارکینسون تغییرات بسیاری رخ می‌دهد. این تغییرات شامل مواردی از قبیل تجمع مواد پروتئینی خاص در سلول‌های عصبی می‌باشد.

افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پارکینسون هستند و برخی جهش‌های ژنتیکی شناسایی شده می‌توانند احتمال بروز پارکینسون را بیشتر کنند.

هم چنین قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، آفت کش­ها و حلال­های شیمیایی ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهد.

 معیارهای مؤثر در بروز پارکینسون شامل:

شایع‌ترین نوع پارکینسون، بدون علت خاصی بروز می‌کند که به آن پارکینسون ایدیوپاتیک می‌گویند. اخیراً مشخص شده است که چندین سال قبل از شروع اختلالات حرکتی علائمی مانند کاهش مدت خواب، یبوست، اضطراب، افسردگی و اختلال رفتاری شروع می‌شود.

علاوه بر این، پارکینسون می‌تواند به دنبال عارضه دارویی رخ دهد که این نوع پارکینسون معمولاً با قطع دارو برگشت‌پذیر است. اگرچه ممکن است چندین ماه طول بکشد تا علائم و نشانه‌ها  به صورت کامل برطرف شود.

انواع دیگر پارکینسون شامل پارکینسون عروقی و پارکینسون به دنبال ضربه می‌باشد. به نظر می‌رسد افرادی که در طول زندگی در معرض ضربات مکرر به سر هستند، مانند فوتبالیست‌ها و بوکسورها بیشتر در خطر ابتلا به پارکینسون هستند.

علائم بیماری پارکینسون چیست؟

پارکینسون شامل چهار علامت اصلی، لرزش (لرزش خفیف که معمولاً از انگشت، دست یا چانه شروع می‌شود)، کندی حرکت، سفتی بدن و اختلال و ناپایداری در تعادل می‌باشد.

متأسفانه، علائم بیماری پارکینسون با گذشت زمان بدتر می‌شود و این علائم به صورت مستقیم می‌توانند رفاه و کیفیت زندگی را تا حد زیادی کاهش دهند.

علاوه بر علائم حرکتی، از لرزش گرفته تا مشکلات تعادلی، اکثر افراد مبتلا به پارکینسون علائم غیرحرکتی نیز دارند که بسیاری آنها را ناتوان کننده‌تر می‌دانند.

سایر نشانه های بیماری پارکینسون شامل:

سایر علائم حرکتی شامل: حرکت غیرارادی، اختلال در شروع حرکت و راه رفتن و احساس چسبیدن به زمین.

علائم غیر حرکتی شامل: اختلال شناختی (مشکلات توجه، برنامه‌ریزی، زبان یا حافظه)، زوال عقل، خستگی، توهم و هذیان، سبکی سر (افت فشار خون وضعیتی)، مشکلات جنسی مانند اختلال نعوظ، اختلالات خواب مانند بی­خوابی، حرکات ناگهانی در طول خواب، درد، اختلالات حسی و اختلالات خلقی مانند افسردگی، اضطراب، بی‌تفاوتی و تحریک‌پذیری.

حرکات غیرارادی و انقباضات دردناک عضلانی می‌توانند باعث ایجاد مشکل در صحبت کردن و حرکت شوند.

این علائم منجر به نرخ بالای ناتوانی و نیاز به مراقبت در بیمار می‌شود. کندی حرکت، ناتوان کننده‌ترین ویژگی این بیماری است و عبارت است از کند شدن حرکات ارادی و کاهش حرکات خودکار مانند حرکت دست‌ها هنگام راه رفتن.

تغییر در دست خط، به‌ویژه دست خطی که با گذشت زمان کوچک‌تر یا شلوغ شده و یا با حروف فشرده است، نشانگر اولیه بیماری پارکینسون است.

یکی دیگر از علائم اولیه رایج، از دست دادن حس بویایی نسبت به غذاهایی مانند موز، ترشی، شوید و شیرین بیان است.

بسیاری از افراد مبتلا به پارکینسون کاهش حالت چهره و ابراز احساسات در چهره را تجربه می‌کنند و اغلب این بیماران بسیار جدی و افسرده به نظر می‌رسند، اما دلیل اصلی این علائم اختلال در انقباض و سفتی عضلات صورت و یا صرف زمان طولانی برای حرکت می‌باشد که چهره این بیماران را بسیار خشن و بی­احساس می‌کند.

بیمار صورت نسبتاً بی‌حرکتی دارد که صورت ماسکه شده و پلک زدن کاهش می‌یابد. صورت بی­حالت بوده و لبخند به‌آرامی ظاهر شده و به‌آرامی محو می‌شود. حرکات ظریف یا متناوب و سریع دچار اختلال می‌شوند.

راه رفتن غیر طبیعی یکی از شایع‌ترین علائم بیماران مبتلا به پارکینسون می‌باشد. به طور کلی برخاستن از بستر یا صندلی راحتی برای بیمار مشکل است و در حال ایستاده قامتی خمیده دارد؛ شروع راه رفتن دشوار است؛ به‌نحوی‌که بیمار برای شروع راه رفتن تا مدتی خود را هر چه بیشتر به جلو خم می‌کند و قبل از شروع حرکت چند قدم درجا می­زند. راه رفتن با قدم‌های کوچک، نامنظم و عدم وجود حرکت خودکار دست­ها در جریان راه رفتن می‌باشد. به طور کلی در هنگام چرخش عدم ثبات وجود دارد و توقف برای بیمار مشکل است.

نقش رژیم غذایی در پارکینسون

بررسی‌های زیادی در زمینه تأثیر مواد غذایی بر بیماری پارکینسون انجام شده، اما نتایج دقیقی به دست نیامده است؛ با این وجود به نظر می‌رسد که خطر ابتلا به پارکینسون در میان مردان و زنانی که دریافت کافی از ویتامین E در رژیم غذایی (فقط از غذاها) داشتند، به طور قابل‌توجهی کمتر بوده است.

درمان بیماران مبتلا به پارکینسون

افراد مبتلا به پارکینسون می‌توانند زندگی با کیفیت و خوبی داشته باشند. در حالی که دارو رایج‌ترین راه درمان است، جراحی و اصلاح شیوه زندگی، مانند استراحت و ورزش، به مدیریت بیماری کمک می‌کند. بسیاری از بیماران با شروع درمان دارویی بهبود علائم را به‌وضوح احساس می‌کنند.

برای افراد مبتلا به پارکینسون، ورزش چیزی بیش از سلامتی است. ورزش‌کردن یک جزء حیاتی برای حفظ تعادل، تحرک و فعالیت‌های روزمره زندگی می‌باشد. ورزش و فعالیت بدنی می‌تواند بسیاری از علائم بیماری پارکینسون را بهبود بخشد.

طبق مطالعات انجام شده بیمارانی که فعالیت بدنی حداقل 2 ساعت و 30 دقیقه در هفته (5 روز در هفته به مدت 30 دقیقه) دارند در مقایسه با بیمارانی که هیچ گونه فعالیت بدنی ندارند، کیفت زندگی بالاتری دارند و پیشرفت علائم در آنها کندتر اتفاق می‌افتد.

انجام یوگا، پیلاتس، رقص، تمرین با وزنه و موارد دیگر همگی تأثیرات مثبتی بر علائم بیماری پارکینسون دارند.

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد پارکینسون درمان قطعی ندارد، اما به کمک پیشرفت علم و دستیابی به درمان‌های دارویی می­توان سرعت پیشرفت بیماری و علائم بیماری را کنترل نمود.