دکتر پریا بهاروند (متخصص داروسازی بالینی)

مصرف سیگار تقریباً به هر عضوی از بدن آسیب می زند و می تواند موجب ابتلا به بیماری های بسیار و درنهایت کاهش سلامتی در افراد مصرف کننده سیگار گردد. این در حالی است که برخی از این عوارض، کوتاه مدت می باشد و برخی دیگر نه تنها دائمی است، بلکه آسیب های جبران ناپذیر و غیر قابل برگشتی را ایجاد می کنند.

سیگار به عنوان یک عامل تحت کنترل و پیش بینی کننده مرگ و میر در دنیا شناخته شده است؛ از این رو کنترل و مدیریت مصرف سیگار می تواند در پیشگیری از بروز بیماری ها و مرگ و میر ناشی ازآن نقش مهمی ایفا کند.

سیگار یک عامل خطر افزایش دهنده میزان مرگ و میر ناشی از همه علت ها در زنان و مردان است؛ به طوری که خطر مرگ و میر در افراد مصرف کننده سیگار در حدود 70 درصد بیش از افراد غیر سیگاری است و این خطر با افزایش میزان مصرف سیگار و شروع مصرف سیگار از سنین پایین تر و قبل از 15 سالگی افزایش می یابد و خطر مرگ زودرس در سن  کمتر از 40  سالگی تقریباً 2 برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری است.

هم چنین آمارها نشان داده است که سالانه مرگ و میر ناشی از سیگار حتی بیش از مرگ ناشی از بیماری نقص سیستم ایمنی (HIV)، مصرف داروهای ممنوعه و الکل، تصادف با موتور سیکلت و آتش سوزی است.

بیماری انسدادی مزمن تنفسی (COPD) یک بیماری شایع تنفسی محسوب می شود که بیش از 5 درصد جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار می دهد و نرخ مرگ ومیر بالایی دارد.

این بیماری در رتبه سوم علت های مرگ و میر در آمریکا طبقه بندی می شود. ریسک ابتلا به COPD درافراد سیگاری 12 الی 13 برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری است و مرگ حدود 80 درصد ازافراد مبتلا به COPD ناشی از مصرف سیگار است.

با وجود مطالعات مختلف برای بررسی ارتباط احتمالی ایجاد آسم و استعمال سیگار، مکانیسم وجود این ارتباط تاکنون به طور کامل روشن نشده است؛ اما کشیدن سیگار تأثیر منفی بر عملکرد جسمانی افراد مبتلا به آسم دارد و محرک حملات آسم یا افزایش شدت حملات در افراد مبتلا به آسم می باشد.

قرار گرفتن در معرض دود سیگار برای کودکان بسیار خطرناک بوده و منجر به افزایش بیماری ناشی از آسم در آنها می شود و قرار گرفتن در معرض دود به ویژه در مواردی که والدین هر دو سیگاری هستند، در کودکان و نوجوانان باعث بروز علائم برونشیت و شبه آسم و یا تشدید روند بیماری آسم می شود.

به طور خلاصه می توان نتیجه گرفت که بین سیگار کشیدن اطرافیان کودک و بیماری انسدادی و غیر انسدادی در مجاری هوایی کودکان، ارتباط واضحی وجود دارد.

استعمال دخانیات توسط مادر در دوران بارداری، یک عامل خطر کاملاً شناخته شده برای ایجاد آسم در دوران کودکی است و مرتبط با کاهش عملکرد ریه در نوزاد است.

تماس طولانی مدت با دود سیگار برای کودکان، یک عامل خطر برای ابتلا به بیماری های دستگاه تنفسی در نظر گرفته می شود.

آمارها نشان می دهد مصرف سیگار سبب افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه در مردان به میزان 25 برابر و در زنان به میزان 7/ 25 برابر جمعیت غیر سیگاری می شود.

سرطان ریه یکی از شایع ترین انواع سرطان در آمریکا است.  با توجه به افزایش شیوع مصرف سیگار در بین خانم ها، شیوع سرطان ریه در زنان در طول 30 سال اخیر به میزان 4 برابر افزایش پیدا کرده است که به نظر می رسد در آینده نیز روندی رو به رشد خواهد داشت.

افراد مصرف کننده سیگار بیشتر از افراد غیر سیگاری مستعد ابتلا به بیماری های قلبی -عروقی و انواع سکته های مغزی هستند.

هر 10 عدد سیگار در روز میزان مرگ و میر ناشی از حوادث قلبی – عروقی را تا 18 درصد در مردان و 31 درصد درزنان افزایش می دهد.

در افرادی که حداقل 20 عدد در روز سیگار می کشند، در مقایسه با افرادی که هرگز سیگار نمی کشند، شیوع سکته قلبی در زنان به میزان 6 برابر و در مردان به میزان 3 برابر افزایش می یابد.

اگرچه یک رابطه مثبت بین میزان متوسط مصرف روزانه سیگار و خطر بیماری های وابسته به سیگار وجود دارد، اما در مورد بیماری های قلبی -عروقی این ارتباط خطی نبوده، به طوری که مصرف سیگار می تواند باعث بروز حوادث قلبی – عروقی حتی در افراد مصرف کننده به میزان کمتر از 5 سیگار در روز شود.

استعمال سیگار با افزایش خطر ابتلا در همه زیرگروه های سکته مغزی همراه است؛ به همین دلیل انجمن قلب آمریکا / انجمن سکته مغزی آمریکا، برای بیمارانی که سابقه سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا دارند، ترک سیگار و اجتناب از تماس با دود تنباکو در محیط را توصیه کرده است.

اثرات مصرف دخانیات بر فشار خون پیچیده است. شواهدی وجود دارد که مصرف دخانیات  خطر ایجاد فشار خون بالا را به طور حاد، بدخیم و بدون علامت افزایش می دهد. اثرات مزمن استعمال دخانیات بر فشار خون و ایجاد بیماری فشار خون بالا، نامشخص است.

حتی قرار گرفتن در معرض دود منفعل (یا دست دوم)[1] نیز باعث افزایش فشار خون می شود. نیکوتین سبب افزایش حاد ضربان قلب به اندازه 10 تا 15 ضربه در دقیقه و افزایش فشار خون به اندازه 10 تا 5 میلیمترجیوه می شود که معمولا فشار خون 10 تا 15 دقیقه پس از قطع سیگار شروع به کاهش می کند.

سیگار عامل ایجاد 25درصد  از سرطا ن ها در مردان و 4 درصد از سرطا ن ها در زنان و مرگ 8/1 میلیون نفر ناشی از سرطان در سال است. علاوه بر سرطان ریه،  سیگارباعث افزایش ابتلا به هرنوع از سرطان ازجمله سرطان مثانه، خون، روده بزرگ، مری، کلیه، حنجره، کبد، دهان و حلق، لوزالمعده، معده و دهانه رحم می شود.

رابطه سیگار کشیدن و خطر سرطان پستان هنوز بحث برانگیز است. اگرچه نتایج یکنواخت نبوده است، اما مطالعات متعدد نشان می دهد که احتمالاً سرطان پستان در افراد سیگاری افزایش می یابد.

علاوه بر آسیب های ناشی از مصرف دخانیات بر سیستم قلبی -عروقی و مجاری تنفسی، تغییرات کله ها به دنبال مصرف سیگار نیز یک مشکل جدی برای سلامتی افراد به ویژه در بیماران مبتلا به دیابت محسوب می شود.

کاهش باروری، القای زایمان زودرس، مرگ جنین، تولد نوزاد با وزن کم، سندرم مرگ ناگهانی نوزاد بارداری نا به جا و تولد نوزاد لب شکری، نمونه هایی از مضرات مصرف سیگار توسط مادران باردار و یا تماس مادر با دود سیگار است.

سیگار منجر به کاهش تراکم استخوان، افزایش ریسک آب مروارید، آسیب به سلامتی دندان و لثه، آسیب شبکیه، کاهش عملکرد سیستم ایمنی، ایجاد روماتیسم مفصلی و یائسگی زودرس می گردد. مصرف سیگار یک عامل خطربرای آلرژی شغلی محسوب می شود.

مصرف یک بسته سیگار در روز در طول زندگی بزرگسالان با کاهش 5 تا 10 درصد در تراکم استخوان همراه است.

شایع ترین بیماری های روانپزشکی در افراد سیگاری شامل سوء مصرف الکل، مصرف مواد مخدر، افسردگی، اختلال دوقطبی، اضطراب، اختلال شخصیتی و بیش فعالی است.

در افراد مصرف کننده تنباکو، این اختلالات شیوعی در حدود 22 تا 32 درصد دارد. در واقع افراد وابسته به نیکوتین 8/1 تا 7/2 برابر بیشتر از افراد غیر وابسته یا افراد غیر سیگاری در خطر ابتلا به اختلالات روانشناختی قرار دارند.

در کل به نظر می رسد که ترک سیگار برای بیماران با مشکلات روان شناختی در مقایسه با افرادی که از چنین بیماری هایی رنج نمی برند، سخت تر می باشد. بنابراین ترک سیگار در کوتاه مدت و طولانی مدت مزایای فراوانی برای سلامتی دارد و منجر به افزایش طول عمر تا 10 سال می گردد.

ترک سیگار هم از نظر هزینه و هم از نظر پزشکی موثرتر از سایر اقدامات پیشگیرانه دارو درمانی، در کاهش بیماری ها مانند درمان فشار خون می باشد.

[1] دود دست دوم سیگار یا دود تحمیلی، استنشاق جریان دود سیگار و یا سایر محصولات تنباکو است که توسط فرد دیگر در محیط پخش می شود.