«یک وقتی به من گفتند شما روز به روز مریض­هایتان کمتر می­ شود، گفتم طبیعی است؛ چون شاگرد من در لرستان همان عملی را که من در [بیمارستان] سینا انجام می ­دهم، به خوبی می ­تواند انجام دهد.» این را پروفسور یحیی عدل می ­گوید؛ مردی که کلامش موثر و رفتارش سرمشق بوده­ است.

اکنون که بیست سال و اندی از درگذشت او می ­گذرد، نگاهی به زندگی و خدمات او به پزشکی و جراحی نوین ایران کرده ­ایم.

روزی در پاییز سال 1332، در بیمارستان سینا مردی میانسال روی تخت به بالش تکیه داده و به پرسش­های خبرنگاران پاسخ می دهد. او می ­گوید در تهران به کارگری مشغول است؛ ولی به علت بیماری قلبی، دو ماه است که قادر به کار و حرکت نبوده، و روز به روز حالش وخیم تر شده است.

مرد که به تازگی از اتاق عمل برگشته می­گوید الان حالش خوب است و دیگر اثری از نشانه ­های بیماری در او نیست. جراید آن زمان، خبر این عمل را در صفحات خود درج کردند و از آن به عنوان نخستین جراحی قلب در ایران یاد می‌کنند که به دستان پروفسور یحیی عدل انجام شده ­است.

یحیی عدل برخاسته از خانواده­ای شناخته­ شده بود. پدربزرگش روحانی­ سرشناسی در تبریز بود. پدرش حاکم ایالت ­هایی چون استرآباد و کرمانشاه بود و عمویش حبیب عدل، در فرانسه متخصص رادیولوژی بود و نخستین دستگاه­های رادیولوژی را به ایران وارد کرد.

یحیی عدل به پشتوانه خانواده، برای تحصیل عازم پاریس شد. در آنجا مشغول تحصیل دروس مهندسی بود که با نامه ­ای از سوی عمویش، به خواندن رشته پزشکی توصیه و تشویق گردید. به همین سبب وارد دانشکده پزشکی پاریس شد و سرانجام در سال 1319، پس از پایان تحصیل در رشته پزشکی و کار در بخش جراحی، علی­رغم اصرار اساتیدش به ماندن در فرانسه، به ایران بازگشت.

او در ایران استاد دانشکده پزشکی تهران در دروس جراحی شد، به منصب ریاست بخش جراحی بیمارستان سینا رسید، و بعدها ریاست بیمارستان شهدای تجریش و سپس ریاست بخش جراحی بیمارستان شریعتی را برعهده گرفت.

پروفسور عدل وضعیت جراحی در آن روزگار ایران را این گونه شرح می­ دهد: «وقتی که به ایران آمدم، جراحی در سطح شکافتن آبسه، عمل فتق و بواسیر بود. استادان آن چنان درها را بسته بودند که کسی فکر نمی­ کرد می­ تواند جراح شود. کاری که من کردم این بود که این درها را روی نسل آن روز باز کردم.» به گفته شاگردانش، او ترس جراحی را در آنها کاهش داده و تکنیک­ها را به دور از پیچیدگی آموزش می­ داد.

او در گفتگویی که سال 1378 با سازمان اسناد و کتابخانه ملی انجام داد، اضافه می ­کند: «آمدن من مصادف شد با شروع جنگ [جهانی دوم]…وضعیت دارویی و وسایل جراحی فوق العاده اسفناک بود. حتی چهار، پنج سال بعد از شروع به کار من، بعضی وقت­ها نخ برای دوختن یا سوزن­ را خودمان می­ خریدیم و وارد می ­کردیم؛ چون در بیمارستان نبود.»

در آن دوران، به همت پروفسور عدل و همکارانشان، تجهیزات بیمارستانی به مرور تکمیل شد و با کشف آنتی ­بیوتیک­ ها و داروهای بیهوشی و ورود آن­ به ایران، تخصص جراحی بیش از پیش رشد کرد.

پروفسور عدل هر سال به پاریس سفر می ­کرد تا از روش­ های جدید جراحی و داروهای جدید بیهوشی مطلع شود.

او نخستین عمل ­های جراحی ریه، مری، قلب و استخوان را در ایران انجام داد.

هرآنچه را که می­ آموخت به دیگران منتقل می کرد. آن گونه که خودش می­ گفت: «وقتی در فرانسه عمل جراحی قلب باز را شروع کردند، رفتم و یک ماه آن جا ماندم که ببینم چه ­می­ کنند. بعد آمدم همان کار را این جا انجام دادم. به کسان دیگر هم یاد دادم…من نمی‌دانم این مرض من است یا حسن من، که هرچه بدانم و بتوانم­، باید به شاگردانم یاد بدهم؛ شما هم همین‌طور باشید.»

از پروفسور عدل مصاحبه ­ای تصویری به تاریخ اسفند 1378 در دسترس است. در این مصاحبه او 91 سال سن دارد. با قامتی بلند پشت میزی در بیمارستان آریا نشسته و رو به روی او، مصاحبه­ گر که خود دانشجوی پزشکی است، از او سوالاتی می­ پرسد.

پروفسور با رویی گشاده سوالات را پاسخ می­دهد و از سرگذشت خود با جزئیاتش یاد می­کند. میان صحبت­هایش به دفعات بلند می­خندد و شوخی می­ کند.

در انتهای مصاحبه، مصاحبه­ گر می­ پرسد: «استاد مایلید در پایان مطلبی بگید؟…هر مطلبی»، او کمی مکث می­ کند و می­ گوید: «اصل مسئله این است که آدم به یک چیزی که عقیده دارد، باید پشت آن را بگیرد و ادامه دهد، سرخوردگی نداشته باشد، ولش نکند، بالاخره به نتیجه می­ رسد.»