اختلال وسواس فکری عملی در کودکان
وسواس فکری عملی نوعی از اختلالات اضطرابی است. همان طور که از نام بیماری مشخص است، این بیماری شامل دو بخش وسواس فکری و وسواس عملی است.
دکتر آیدا یاردوست (داروساز)
وسواس فکری عملی یا همان OCD( Obsessive- compulsive disorder) نوعی از اختلالات اضطرابی است که می تواند تمام گروه های سنی از جمله کودکان را درگیر کند.
این افراد معمولا به رفتار یا افکار غیر طبیعی خود، آگاه هستند و رضایتی از این رفتار ها ندارند؛ اما مرتبا به تکرار افکار یا رفتار خود به همراه پریشانی و اضطراب ادامه می دهند.
همان طور که از نام بیماری مشخص است، این بیماری شامل دو بخش وسواس فکری و وسواس عملی است.
در حقیقت در این افراد الگوهای تکرار شونده از افکار وسواسی همراه با ترس، اضطراب و نگرانی های ناخواسته وجود دارد.
شایع ترین نوع وسواس فکری، مربوط به تمیزی و برقراری نظم وسواس گونه است. در این نوع اختلال، کودک کاملا درگیر افکار ناخوشایند وسواسی است و مرتبا خود را آزار می دهد.
وسواس فکری شامل ویژگی های منحصر به فردی از جمله موارد ذیل است:
- افکار وسواسی وقت قابل توجهی از فرد می گیرد؛
- این افکار با احساس نارضایتی و ناراحتی همراه است؛
- این افکار خارج از کنترل فرد بوده و ممکن است علی رغم میل باطنی شخص، بار ها و بار ها تکرار شود؛
- افکار وسواسی معمولا در کودکان مخفیانه است و معمولا کودک اجازه نمی دهد اطرافیان از این موضوع اطلاعی داشته باشند؛
- این کودکان معمولا در سکوت همراه با رنج به سر می برند.
از جمله افکار وسواسی شایع در کودکان شامل موارد زیر است:
- ترس از مرگ یا مریضی خود و یا اطرافیان؛
- ترس از قرار گرفتن در محیط کثیف؛
- ترس از عدم نظم در کار ها.
در ادامه افکار وسواسی، رفتار وسواسی نیز وجود دارد که می تواند در نتیجه تخلیه افکار این افراد باشد.
این رفتار ها به صورت مکرر بوده و ممکن است زمان زیادی از فرد گرفته و زندگی طبیعی کودک را مختل کند.
از جمله رفتار های وسواسی عبارتند از:
- شستشوی مرتب دست ها؛
- تمیز نمودن محل اطراف به صورت مکرر؛
- تکرار کلمات یا متن موسیقی یا صدا ها؛
- تکرار سوال ها و یا شمردن اعداد؛
- قرار دادن اشیا با نظم و ترتیب خاص و مرتب نمودن مکرر آن ها؛
- وسواس تقارن در اشیا؛
- وسواس مربوط به کمال گرایی یا وسواس دینی.
نحوه تشخیص وسواس فکری عملی درکودکان
معمولا این اختلال اضطرابی می تواند توسط روانپزشک تشخیص داده شود. پزشک می تواند با حرکات مداوم و تکرار شونده به همراه پریشانی و اضطراب این اختلال را تشخیص دهد.
شرح برخی از علایم می تواند در تشخیص بیماری وسواسی فکری عملی در کودکان موثر باشد:
- انجام تکالیف: کودکان مبتلا به OCD معمولا زمانی زیادی را برای انجام تکالیف صرف می کنند. این کودکان معمولا یک مساله را چندین بار پاک و حل می کنند و ممکن است یک خط را چندین بار بخوانند؛
- شستن دست ها: این کودکان معمولا در حدی دست های خود را می شویند که دچار ترک پوستی می شوند؛
- مصرف مواد مخدر: گاهی اوقات این افراد به خصوص در سنین نوجوانی برای کنترل و حفظ آرامش خود، به مصرف مواد مخدر روی می آورند؛
- اختلال خواب: از آن جایی که رفتار وسواس گونه در بسیاری از اتفاقات روزمره در افراد مبتلا به OCD نمایان است، این افراد قبل از خواب معمولا باید روال خاصی را طی کنند. همین امر منجر به ایجاد افکار پریشان و وسواس گونه در هنگام خواب شده و برای این بیماران اختلال خواب ایجاد می کند.
علل ایجاد وسواس در کودکان چیست؟
تا کنون هیچ علت قطعی و مشخصی برای بروز وسواس فکری عملی در کودکان مشخص نشده است. اما بعضی علت ها خطر بروز بیماری را بالا تر می برند؛ از جمله:
- زمینه ارثی: در بسیاری از موارد مشاهده شده است که اگر فردی در خانواده به خصوص پدر یا مادر مبتلا به وسواس فکری عملی باشد، احتمال بروز این اختلال در کودک بیشتر است. البته بیش تر مطالعات نشان داده است که الگو برداری از رفتار پدر و مادر پس از تولد در این زمینه اثر گذار است؛
- اختلال اضطرابی پس از حادثه: در بسیاری از موارد پس از تروما یا حادثه و در پی آن بروز اختلال اضطرابی پس از حادثه یا همان PTSD در کودکان، احتمال بروز وسواس فکری عملی در آن ها وجود دارد.
درمان وسواس فکری عملی در کودکان
شدت بیماری در کودکان تعیین کننده نوع درمان آن ها است.
هدف اول در درمان بهبود علایم رفتاری و افزایش کیفیت زندگی این کودکان است؛ بنابراین با توجه به سن کودک، میزان درگیری و علایم این کودکان، درمان متفاوت است.
اصلی ترین روش درمان در این کودکان درمان شناختی رفتاری و درمان خانواده است که توسط متخصص روانپزشک صورت می پذیرد.
کودک در طول درمان با روش های کنترل ترس ها و هیجانات خود آشنا شده و می تواند توانایی خود را در حل بهتر مسائل و افزایش کیفیت زندگی آموزش ببیند.
علاوه بر این با برقراری روش های رفتاری صحیح، کودک قدم به قدم آموزش می بیند رفتارهای وسواس گونه خود را کاهش داده و به مرور آن ها را به حداقل رسانده و یا ترک کند.
برای مثال در صورتی که کودک مرتبا تکالیف خود را پاک می کند و از ابتدا می نویسد، با مشخص نمودن حداکثر مجاز برای پاک کردن تکالیف می توان این رفتار را کنترل کرد.
علاوه بر خود کودک، مشاوره والدین نیز در طول درمان می تواند سرعت روند بهبودی را چند برابر افزایش دهد.
والدین می توانند با ایجاد بستری آرام و امن فضا را برای آموزش های ارائه شده از سمت روانپزشک فراهم نموده و کیفیت زندگی کودک خود را افزایش دهند.
قدم بعدی در صورت صلاح دید پزشک تجویز دارو است.
از آن جایی که کاهش سطح سروتونین در مغز کودکان می تواند علت بروز وسواس باشد، بنابراین داروهای افزایش دهنده سروتونین می تواند در این زمینه برای کودکان تاثیر به سزایی داشته باشد.
