دکتر فرحناز وفایی زاده (فوق تخصص خون و سرطان بزرگسالان)

دکتر فرحناز وفایی زاده فوق تخصص خون و سرطان بزرگسالان و عضو هیات علمی انستیتو کانسر مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره)، در گفتگو با خبرنگار سلام سلامت، به عوامل ایجادکننده سرطان روده بزرگ، نحوه تشخیص و راه‌های درمان آن اشاره کرد و در انتها توصیه‌هایی جهت پیشگیری از ابتلا به این نوع سرطان ارائه کرد.

خانم دکتر وفایی زاده در ابتدای این گفتگو در مورد سرطان روده بزرگ توضیح مختصری ارائه کرد و افزود: به طور کلی سرطان‌هایی که به روده بزرگ مربوط هستند، بخش‌های ابتدایی روده بزرگ تا رکتوم یا مقعد را درگیر می‌کنند.

سن یکی از مهم ترین عوامل موثر در ایجاد سرطان روده بزرگ است؛ به طوری که اغلب در افراد بالای 50 سال و به طور متوسط در سنین 60 تا 70 سال، این نوع سرطان مشاهده می‌شود.

تغذیه، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، رژیم غذایی پر پروتئین، پر چربی و کم فیبر نیز عوامل دیگری هستند که در ایجاد سرطان کولون یا روده بزرگ موثرند.

اگر شخصی زمینه ارثی پولیپ روده (پولیپوز) یا سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده بزرگ داشته باشد، ممکن است به این بیماری مبتلا شود.

از سوی دیگر افرادی که سرطان روده، تخمدان یا رحم در خانواده یا اقوام خود دارند، مستعد ابتلا به سرطان روده بزرگ هستند.

شیوع این نوع سرطان بسیار زیاد است و غالبا در سنین بالا مشاهده می‌شود، اما در حال حاضر حتی در میان جوانان نیز شیوع پیدا کرده و می‌توان گفت این نوع سرطان، یکی از شایع‌ترین علل مرگ و میر افراد است.

علایم سرطان روده

دکتر وفایی زاده در ادامه سخنان خود در خصوص علایم و نشانه‌های سرطان روده سخن گفت و افزود: تغییر عادات روده، از مهم‌ترین علایم ابتلا به سرطان است؛ یعنی فردی که به صورت روزانه، دفع مناسبی داشته، به صورت ناگهانی دچار یبوست، اسهال مکرر و یا یبوست- اسهال مکرر، دفع خون از طریق مدفوع، درد شکم، کاهش وزن و یا بی‌اشتهایی می‌شود.

اگر خونریزی در رکتوم (انتهای روده بزرگ) باشد، به صورت خون روشن است و بیمار با احساس نفخ شدید در قسمت تحتانی و خروج مخاط پس از دفع مدفوع، مواجه خواهد شد.

از سوی دیگر در برخی مواقع، بیمار دچار انسداد روده بزرگ می‌شود که در این حالت، توده سرطانی آنقدر بزرگ شده که راه دفع مدفوع را بسته و پزشک جراح، بعد از جراحی و باز کردن شکم، به وجود آن پی می‌برد.

در صورتی که بیماری از روده خارج شود و باعث افزایش حجم غدد لنفاوی گردد، ممکن است فشار غدد لنفاوی بر سایر بخش‌ها، وجود متاستاز و انتشار بیماری به سایر بخش‌های بدن، فشار در ناحیه فوقانی شکم و بزرگی کبد را نیز به دنبال داشته باشد.

اگر بیماری به ریه انتشار پیدا کرده باشد، ممکن است سرفه و خلط خونی ایجاد کند.

در صورت متاستاز مغزی نیز بیمار دچار تشنج، سردرد، کاهش سطح هوشیاری و یا سایر علایم عصبی می‌شود.

گاهی سرطان روده بزرگ، به استخوان نیز متاستاز پیدا می‌کند و در این صورت درد استخوان ها از همه شایع‌تر خواهد بود.

تشخیص بیماری

وی در پاسخ به سوال ما در خصوص اقدامات لازم برای تشخیص سرطان روده بزرگ پاسخ داد: قدم اول برای تشخیص سرطان روده بزرگ، انجام آزمایش خون است که ممکن است کم خونی بیمار و پایین آمدن ذخیره آهن در خون او را نشان دهد.

افزایش پروتئین کارسینوامبریونیک آنتی‌ژن یا CEA در خون می تواند نشانه برخی از سرطان ها از جمله سرطان روده بزرگ باشد.

چنان چه بیمار، علایمی مانند تغییر عادات دفع یا خونریزی در مدفوع دارد، قدم بعدی برای تشخیص وجود سرطان، کولونوسکوپی است که با استفاده از آن به خوبی می‌توان وجود ضایعات حتی ضایعات کوچک مانند پولیپ را تشخیص داد و با استفاده از کولونوسکوپ، آنها را برداشت.

معمولا در بیمارانی که در مراحل اولیه بیماری هستند و هنوز بیماری در سایر بخش‌های بدن آنها منتشر نشده، عمل جراحی انجام می‌شود.

به علاوه با استفاده از کولونوسکوپ می‌توان از ضایعات روده، نمونه برداری کرد و بر اساس آن دریافت که بیماری در چه مرحله ایست – آیا فقط محدود به روده است یا در غدد لنفاوی و حتی بیشتر از آن منتشر شده – سپس می‌توان با انجام سیتی اسکن یا ام ار آی، ضایعات مشکوک موجود در اندام‌هایی مانند کبد را تشخیص داد.

البته گاهی اوقات، بیمار علایم مغزی دارد و ام آر آی مغز می‌تواند در تشخیص مرحله بیماری موثر باشد. روش های تشخیصی جدیدتری مانند اسکن (PET) می تواند انتشار بیماری به نقاط دیگر بدن را نشان دهد.

لزوم انجام کولونوسکوپی

دکتر وفایی زاده در ادامه بیان کرد: افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده ممکن است به دلایل مختلفی کولونوسکوپی شوند و مشکل خاصی نداشته باشند. اما در صورتی که مدتی پس از یک کولونوسکوپی نرمال، علایمی مانند افزایش خونریزی روده، تشدید درد شکم و یا کاهش وزن شدید در فرد مشاهده شود، می‌تواند نشانه بروز بیماری جدیدی باشد.

بنابراین لازم است این افراد در فواصل زمانی مشخص کولونوسکوپی شوند. می‌توان گفت کولونوسکوپی، بهترین روش برای تشخیص بیماری در مورد افرادی است که واقعا مشکوک به بیماری‌های روده‌اند.

زمینه ارثی

این عضو هیات علمی انستیتو کانسر در ادامه سخنان خود، برای افرادی که زمینه ارثی ابتلا به سرطان روده را دارند، پیشنهاداتی ارائه کرد و افزود: در مورد افرادی با سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده، پس از انجام آزمایشات اولیه از جمله آزمایش خون در مدفوع، می‌توان کولونوسکوپی را انجام داد؛ اما ممکن است یک بیمار شرایط جسمی مناسب برای انجام کولونوسکوپی نداشته باشد.

در این صورت می‌توان از عکس‌های رادیولوژی برای تشخیص بیماری استفاده کرد.

در خصوص افرادی که سابقه سرطان روده بزرگ در بستگان دارند، لازم است به علایم سرطان و تغییر عادات دفع آنها توجه شود و در صورت مشاهده هر گونه مشکل، خیلی زود به پزشک مراجعه کنند، چرا که تشخیص بیماری در مراحل اولیه، در درمان کامل بیماری بسیار موثر خواهد بود.

در مورد بیمارانی که زمینه ارثی ابتلا به پولیپوز در آنها وجود دارد، لازم است که از سنین پایین‌تر به پزشک مراجعه کنند و با انجام کولونوسکوپی‌های مکرر و در فواصل مناسب، بیماری آنها در صورت وجود، در مراحل اولیه تشخیص داده شود تا درمان سریع تر و موثرتر امکان پذیر باشد.

روش‌های درمانی

دکتر وفایی زاده در خصوص روش‌های مختلف درمان سرطان روده بزرگ، اظهار داشت: برای درمان سرطان روده بزرگ، اول از همه باید مشخص شود که بیماری در چه مرحله‌ای قرار دارد.

اگر بیماری هنوز در مراحل اولیه باشد، احتمال اینکه بیمار به طور کامل درمان شود، بیشتر است. اما اگر بعد از مرحله بندی، مشخص شود که بیماری در مرحله 3 است، می‌توان با جراحی برای درمان آن اقدام کرد؛ مگر اینکه انتشار دوردست یا متاستاز مشاهده شود که در مورد آن دیگر جراحی موثر نخواهد بود.

در جراحی روده بزرگ، قسمت درگیر روده و چندین غده لنفاوی آن ناحیه برداشته می‌شود تا مشخص شود آیا سرطان در غدد لنفاوی منتشر شده است یا خیر.

در صورتی که حین عمل جراحی، ضایعه مشکوکی در اندام های دیگر مانند کبد دیده شود، می‌توان از آن ضایعه، نمونه‌برداری کرد.

بنابراین می‌توان گفت مرحله بندی که با عمل جراحی انجام می‌شود، نسبت به سایر روش‌ها دقیق‌تر است.

شیمی درمانی در مرحله سوم بیماری

وی افزود: پس از انجام اقدمات ذکرشده، اگر بیماری در مراحل اولیه است، شاید نیازی به انجام شیمی درمانی نباشد. 

یعنی اگر بیمار در مرحله درگیری مخاط روده بزرگ و قبل از درگیری غدد لنفاوی باشد، ممکن است نیاز به شیمی درمانی نداشته باشد.

با این حال، بعضی از بیماران که در پاتولوژی آنها نشانه‌های ریسک وجود دارد، ممکن است حتی در مرحله 2 هم شیمی درمانی شوند، اما بیمارانی که در مرحله 3 قرار دارند، لازم است حتما شیمی درمانی شوند تا بیماری‌شان مجددا بروز نکند.

در مورد بیمارانی که در مرحله 4 هستند، باید بیماری کنترل شود و از پیشرفت آن پیشگیری به عمل آید. اما در صورتی که ضایعات آنها بزرگ باشد، شیمی درمانی الزامی است.

معمولا بیمارانی که در مراحل ابتدایی هستند، جراحی می‌شوند؛ اما برای افرادی که در مراحل پیشرفته بیماری هستند و ضایعات بزرگ‌تری دارند، ترکیب شیمی درمانی و پرتوردرمانی توصیه می‌شود.

در حال حاضر برای بیمارانی که در مراحل پیشرفته‌تر و متاستازیک هستند، درمان‌های جدیدتری که شامل استفاده از آنتی بادی‌های شناخته شده است، صورت می‌گیرد.

راه‌های پیشگیری

دکتر وفایی زاده در پایان سخنان خود به راه‌های پیشگیری از سرطان روده بزرگ اشاره کرد و گفت: در مورد بیمارانی که زمینه ژنتیکی ابتلا به سرطان روده دارند، باید مشاوره و بررسی ژنتیک انجام شود تا قبل از تشکیل هرگونه ضایعه سرطانی، اقدامات پیشگیری و درمانی لازم انجام شود.

حتی شاید لازم باشد در برخی از افراد، کل روده بزرگ برداشته شود.

اما در مورد افرادی که زمینه ارثی برای ابتلا به این بیماری ندارند یا افرادی که روده شان پولیپ ساز است، باید کولونوسکوپی انجام شود تا چنان چه ضایعه‌ای در روده وجود دارد برداشته شده و اگر ضایعه موردنظر بدخیم است، درمان متناسب با آن انجام شود.

به طور کلی دنبال کردن یک رژیم غذایی مناسب پرفیبر، حاوی کلسیم و اسید فولیک، پرهیز از مصرف غذاهای پر پروتئین و پر چربی، ورزش کردن، عدم مصرف نوشیدنی‌های الکلی و ترک سیگار در پیشگیری از ابتلا به سرطان روده بزرگ موثر خواهند بود.

توصیه کلی این است که تمام افراد بالای 50 سال، کولونوسکوپی کنند و در صورت مشاهده نشدن ضایعات، 5 تا 10 سال بعد، مجددا کولونوسکوپی انجام دهند.