دکتر عرفان امینی (جراح و متخصص بیماری های کلیه و مجاری ادراری)

شیوع سنگ کلیه در ایران

در ابتدای گفتگو، دکتر امینی به مسئله شیوع سنگ کلیه اشاره کرد و افزود: به نظر می‌رسد که در ایران، شیوع ابتلا به سنگ‌های کلیه نسبت به متوسط جهانی بیشتر باشد؛ چون کشور ما در منطقه جغرافیایی کمربند سنگ کلیه واقع شده که احتمال شیوع سنگ در آن بیشتر است.

عوامل مختلفی باعث ایجاد سنگ‌های کلیه می‌شوند اما عوامل ارثی یکی از دلایل اصلی هستند.

افرادی که در خانواده آنها سابقه ابتلا به سنگ کلیه وجود دارد، بیش از سایرین در معرض این بیماری هستند.

بعضی بیماری‌های زمینه‌ای نیز احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افراد افزایش می‌دهند:

• دیابت
• برخی بیماری های ساختاری کلیه مثل کلیه نعل اسبی
• نقرس
• عفونت های مکرر ادراری
• برخی بیماری های روده ای و مشکلات گوارشی
• سابقه جراحی بای پس معده – روده
• عوامل تغذیه‌ای و محیطی مثل افرادی که در محیط‌هایی با دمای بالا کار می‌کنند و تعریق بدن شان زیاد است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص فراوانی ابتلای زنان و مردان به سنگ‌های ادراری اظهار داشت: احتمال ابتلا به سنگ‌های ادراری در مردان سه برابر زنان است؛ اما در سال‌های اخیر شانس ابتلای زنان به این بیماری افزایش یافته و نسبت مرد به زن به 5/1 برابر رسیده است.

در مردان، مسائل هورمونی یا شرایط شغلی علت ابتلای بیشتر به سنگ ادراری است؛ ترشح بیشتر هورمون استروژن در زنان، عاملی است که در برابر ابتلا به سنگ کلیه، اثر محافظتی دارد.

در افرادی با سابقه ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، سنگ کلیه حتی در دوران کودکی نیز بروز می‌کند اما بیشتر در سنین 20 تا ۵۰ سالگی دیده می شود.

انواع سنگ های کلیه

دکتر امینی سپس به انواع مختلف سنگ‌ کلیه اشاره کرد و ادامه داد: شایع ترین سنگ‌های کلیه، سنگ‌هایی از نوع کلسیم اگزالات هستند که به دلیل افزایش دفع کلسیم یا اگزالات در ادرار ایجاد می‌شوند. سنگ‌های کلسیم فسفاتی، اسید اوریکی، عفونی و سیستینی انواع دیگر سنگ‌های کلیه می‌باشند. گاهی اوقات مصرف برخی از داروها نیز ممکن است باعث بروز سنگ کلیه شود، چرا که دارو در سیستم ادراری رسوب کرده و باعث تشکیل سنگ‌های دارویی می شود.

پیشگیری از سنگ کلیه

به گفته آقای دکتر امینی، روش های پیشگیری از سنگ کلیه عبارتند از:

• مصرف مایعات کافی (به جز نوشابه های گازدار)؛ در افراد با سابقه قبلی سنگ سیستم ادراری مصرف مایعات باید در حدی باشد که ادرار روزانه به 5/2 لیتر برسد.
• کاهش مصرف نمک
• پرهیز از مصرف زیاد پروتئین و گوشت قرمز (غذاهای ایرانی معمولا فاقد میزان بالای پروتئین می باشد)
• فعالیت بدنی منظم و ورزش
• مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین دی فقط تحت نظر پزشک باشد؛ به ویژه در بیمارانی که سابقه سنگ دارند.

در خصوص مصرف لبنیات باید در نظر داشت که در صورت کاهش مصرف آنها حتی ممکن است شانس سنگ سازی کلیه افزایش پیدا ‌کند و در مورد افرادی که مبتلا به سنگ سیستم ادراری هستند ما توصیه‌ای به محدود کردن مصرف لبنیات نداریم و بیمار باید مانند افراد عادی آنها را مصرف کند.

بیمارانی که مبتلا به سنگ سیستم ادراری هستند، باید در خصوص ابتلا به بیماری‌های متابولیک زمینه‌ای با آزمایشات خون و ادرار مورد بررسی قرار گیرند تا چنان چه علت شناخته شده‌ای پیدا شد، درمان لازم صورت بگیرد و از سنگ سازی‌های بعدی پیشگیری شود.

اقدامات پیشگیرانه در افراد با سابقه سنگ ادراری اهمیت بیشتری دارد چرا که فردی که دچار سنگ سیستم ادراری شده، بیش از 50 درصد احتمال دارد که طی 10 سال آینده باز هم دچار این مشکل شود.

دکتر امینی در ادامه بیان کرد میان سختی آب آشامیدنی و سنگ کلیه ارتباطی وجود ندارد و در ادامه عنوان کرد: بسیاری از افراد نگران این مسئله هستند که آب آشامیدنی سختی که در محل سکونت آنها وجود دارد، احتمال ابتلا به سنگ را افزایش دهد در حالی که این مسئله اثبات نشده و حتی مصرف آب سخت در پیشگیری از سنگ سیستم ادراری موثر است و نیازی به استفاده از آب تصفیه شده یا آب معدنی نیست.

چای کمرنگ نیز از جمله مایعاتی است که مصرف آن در پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه موثر می‌باشد. 

در مورد بیمارانی که دفع اگزالات ادراری در آنها زیاد است، ممکن است دنبال کردن رژیم‌های سخت و محدود کننده مصرف آجیل و برخی سبزیجات تا حدودی مفید باشد، اما در اکثر بیماران، به چنین محدودیت هایی نیاز نیست، به این دلیل که عمده اگزالاتی که از ادرار دفع می‌شود در داخل بدن تولید شده و ارتباطی با رژیم غذایی آنها ندارد.

روش های تشخیصی

ایشان در ادامه به روش‌های معمول برای تشخیص سنگ‌های سیستم ادراری اشاره کرد و گفت: یکی از بهترین روش‌های تشخیص سنگ سیستم ادراری، انجام سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری است که با دقت بالا می‌تواند وجود سنگ‌های ادراری را تشخیص دهد.
 مشکلی که در ارتباط با سونوگرافی وجود دارد این است که گاهی اوقات، سنگ‌های بسیار کوچکی در سونوگرافی گزارش می‌شود که ممکن است اصلا سنگ نباشند. به عنوان مثال سنگ‌های کوچک تر از 3 میلی متر که گاهی در گزارش های سونوگرافی وجود دارد، ممکن است بافت چربی کلیه باشند. 
اما سنگ‌های بزرگتر از 4 میلی متر نیازمند توجه بوده و بسته به اندازه و محل قرارگیری، از پیگیری بدون اقدام درمانی تا انجام اقدامات درمانی مختلف در مورد آنها ضرورت خواهد داشت.
 زمانی که اندازه سنگ‌ها کوچک باشد و در داخل کلیه قرار گرفته باشند، مسیر خروج ادرار از کلیه مسدود نمی‌شود و شاید بتوان از انجام اقدام درمانی صرف نظر کرد و توصیه‌های درمانی برای کمک به دفع سنگ‌ها و پیشگیری از ایجاد سنگ‌های جدید ارائه کرد.
دکتر امینی در ادامه بیان کرد: در صورتی که سنگ‌های کلیه حرکت کرده و وارد حالب (لوله ای که کلیه را به مثانه وصل می‌کند و مسیر تخلیه ادرار از کلیه است) شده و مسیر خروج ادرار را مسدود کنند، با تجمع ادرار در داخل لگنچه کلیه (هیدرونفروز) مواجه می‌شویم؛ این مسئله با درد  شدید و ناگهانی همراه است و لازم است بیمار به اورژانس مراجعه کند و با دریافت مُسکن‌های قوی، درد تسکین پیدا کند.
در مواردی که سونوگرافی در تشخیص سنگ کلیه و سیستم ادراری، دچار ابهام شده باشد، به ویژه زمانی که سنگ از کلیه خارج شده و داخل مسیر حالب باعث انسداد شده باشد، می توان از سایر روش‌های تصویربرداری از جمله سیتی اسکن شکم و لگن و یا رادیوگرافی با ماده حاجب (IVP) استفاده کرد.

درمان سنگ‌های کلیه

دکتر امینی در خصوص ضرورت جراحی سنگ کلیه عنوان کرد: خوشبختانه با پیشرفت تکنولوژی، امروزه نیاز به جراحی باز سنگ کلیه برطرف شده و این کار فقط در موارد بسیار نادر انجام می‌شود.

با توجه به محل قرارگیری سنگ و اندازه آن، رو‌ش‌های درمانی متفاوتی وجود دارد. انواع روش های درمانی سنگ کلیه عبارتند از:

• سنگ شکنی از طریق پوست با ایجاد یک شکاف کوچک روی پوست
• سنگ شکنی برون اندامی با امواج شوکی بدون نیاز به برش پوست
• سنگ شکنی از داخل مجرای ادراری
• لازم به ذکر است که انواع داروهای گیاهی برای درمان سنگ کلیه هنوز مورد تایید قرار نگرفته اند، بنابراین توصیه می‌شود درمان سنگ کلیه فقط با نظر پزشک معالج انجام شود.

در بسیاری از موارد سنگ حالب، درمان انتظاری برای دفع سنگ تا مدت زمان مشخصی انجام می شود؛ اما معمولا بیش از دو هفته تاخیر در رفع انسداد و درمان بیمار، به صلاح نیست و چنان چه ظرف دو هفته سنگ حالب دفع نشود، لازم است اقدامات درمانی برای خروج سنگ از داخل حالب انجام شود.

اگر تب و لرز یا عفونت برای بیمارانی که مشکل سنگ کلیه یا حالب دارند ایجاد شود، باید خیلی سریع درمان صورت گیرد، چرا که باقی ماندن ادرار عفونی در کلیه می‌تواند پارانشیم کلیه را ظرف مدت کوتاهی (حتی طی 24 ساعت) تخریب کند.