دکتر فرهاد عصارزادگان (متخصص مغز و اعصاب)

با توجه به اهمیت تشخیص انواع تشنج‌ها و بیماری صرع، لزوم اقدامات درمانی سریع برای درمان تشنج‌های خاص و کسب اطلاع از راه‌های مختلف درمان آنها گفتگوی اختصاصی داشتیم با دکتر فرهاد عصارزادگان، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. شرح گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

در ابتدای گفتگو دکتر عصارزادگان به تفاوت میان تشنج و بیماری صرع اشاره کرد و افزود: شاید تصور اکثریت این باشد که افرادی که دچار تشنج می‌شوند به بیماری صرع مبتلا هستند، در حالی که این گونه نیست و تشنج و صرع دو بیماری متفاوتند.

در واقع تشنج‌ها به انواع سیمپتوماتیک، کریپتوژنیک یا ایدیوپاتیک تقسیم می‌شوند و ممکن است به دلایلی مانند کاهش قند، سدیم یا کلسیم خون ایجاد شوند، یا به دلیل وجود یک عامل مشخص بیرونی یا از نوع ایدیوپاتیک و حتی بدون هیچ دلیل واضح و مشخصی، فرد دچار تشنج شود.

بیماری‌های عروقی مغز شایع ترین علت زمینه‌ای صرع کریپتوژنیک در افراد مسن تلقی می‌شود.

اگر بیمار بدون هیچ گونه علامت متابولیکی و در دو نوبت دچار تشنج شود، به این معناست که بیمار به صرع مبتلاست.

در واقع تشنج، اصلی‌ترین نشانه‌ بیماری صرع است.

شیوع تشنج و صرع

او در ادامه سخنان خود به تفاوت شیوع صرع و تشنج اشاره کرد: تقریبا یک درصد از افراد جامعه ممکن است دچار صرع شوند اما  شیوع تشنج بسیار بالاتر است.

به عنوان مثال ممکن است شخصی تصادف کند و پس از آن دچار تشنج شود، اما در صورتی که با تاخیر، دچار تشنج‌های بعدی شود، می‌توان گفت که به بیماری صرع مبتلاست.

البته درصد شیوع صرع در زنان و مردان، تفاوت چندانی ندارد.

ممکن است عوامل ژنتیکی در ایجاد سندرم‌های صرعی دخالت داشته باشند، بنابراین برخی از انواع صرع، پایه و اساس ژنتیکی دارند و برخی دیگر هیچ زمینه ژنتیکی ندارند.

انواع صرع

دکتر عصارزادگان در خصوص انواع مختلف بیماری صرع عنوان کرد: اولین نوع، صرع اولیه می‌باشد؛ مبتلایان به این نوع صرع کریپتوژنیک یا ایدیوپاتیک، ضایعه قابل توجه مغزی ندارند اما دچار تشنج می شود.

نوع دوم، صرع ثانویه است که بیماران مبتلا به این نوع صرع، از نظر نورولوژیک یا مغزی دچار مشکلات ثانویه می‌‌شوند؛ به عنوان مثال ایجاد صدمه پس از ضربه به مغز (صرع پس از ضربه) یا وجود تومور مغزی و یا بیماری‌های عصبی، اختلالات رشد (اختلالات روانی مختلف) و ژنتیکی، یا افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند مستعد ابتلا به صرع ثانویه مبتلا هستند.

در هر صورت برای تشخیص نوع صرع، علاوه بر توجه به علایم آن، لازم است پزشک پایش‌های بالینی مانند ام آر آی، نوار مغزی و آزمایش‌های خونی روتین را انجام دهد.

دکتر عصارزادگان در ادامه به شیوه مراقبت از بیماران مبتلا به صرع و تشنج اشاره کرد و افزود: برخی از افراد مصروع، با مصرف مرتب دارو، پس از دو سال کاملا بهبود پیدا می‌کنند؛ از سوی دیگر بعضی افراد مبتلا به صرع، حتی با مصرف چندین داروی مختلف با دوز بالا نیز همچنان دچار تشنج می‌شوند.

نکته دیگر ضرورت توجه به انواع مختلف صرع (فوکال و ژنرالیزه) است.

در صرع فوکال، تنها یک ناحیه از بدن درگیر می‌شود، در مدت زمان کوتاهی، دست‌های بیمار شروع به پریدن می‌کند اما معمولا هوشیاری فرد از بین نمی‌رود. در صرع ژنرالیزه، هوشیاری فرد دستخوش تغییر شده، سطح هوشیاری او اُفت می‌کند و ارتباط بیمار با محیط اطراف قطع می‌شود (حتی با وجود اینکه بیمار ظاهرا دارد به شما نگاه می‌کند و به صحبت‌های شما گوش می‌دهد).

می‌توان گفت صرع ابسنس، بدترین نوع صرع می‌باشد؛ این نوع صرع به گونه‌ای بروز می‌کند که ممکن است اطرافیان بیمار اصلا متوجه نشوند که او در حال تشنج است، چرا که در این نوع صرع، حرکات بیمار دچار تغییر قابل توجهی نمی‌شود و تنها با تهیه نوار مغزی بیمار می توان تشخیص داد که بیمار به چه نوع صرعی مبتلاست.

مراقبت از بیماران مبتلا به صرع و تشنج

با توجه به اینکه افراد مبتلا به صرع در طیفی از بیماری قرار می گیرند که از صرع بسیار خوش خیم تا صرع خیلی بدخیم را شامل می‌شود، شیوه مراقبت از این گونه بیماران نیز متفاوت خواهد بود.

به عنوان مثال در افراد مبتلا به صرع ابسنس، تشنج بیش از 10 دقیقه به طول می‌انجامد یا تعداد تشنج‌های آنها دو مرتبه یا بیشتر می‌باشد؛ با توجه به اینکه این نوع از صرع، بدترین نوع صرع بوده و درصد مرگ و میر و آسیب مغزی بیماران بسیار بالاست، لازم است اطرافیان بیمار با اورژانس تماس گرفته و بدون از دست دادن زمان، بیمار بلافاصله تحت درمان و مراقبت‌های پزشکی قرار گیرد.

دکتر عصارزادگان در ادامه سخنان خود بیان کرد: البته قسمت عمده تشنج‌های صرع بسیار کوتاه مدت است و معمولا بین 1 تا 3 دقیقه طول می‌کشد؛ با این حال، خانواده بیماران با مشاهده تشنج بیمار، آشفته و نگران خواهند شد.

اولین نکته در برخورد با بیماری که دچار تشنج شده، این است که اطرافیان آرامش خود را حفظ کنند. گاهی اطرافیان بیمار تصور می‌کنند حین تشنج، امکان دارد بیمار زبان خود را گاز بگیرد، بنابراین با قرار دادن دست خود یا یک تکه پارچه در دهان او، سعی دارند از این مسئله جلوگیری کنند؛ در صورتی که با انجام این کار راه‌های هوایی بیمار را مسدود کرده و آسیب بیشتری به بیمار وارد می‌شود.

دومین نکته قابل توجه این است که اطرافیان بیمار، تمام وسایل و اشیای نوک تیز را از اطراف بیمار جمع آوری کنند؛ با این کار از بروز آسیب به بدن بیمار در حین تشنج جلوگیری خواهد شد.

سومین نکته اینکه بیمار به پهلو خوابانده شود، چرا که حین تشنج، زبان به ته حلق فرو رفته و راه‌های هوایی بیمار را مسدود می‌کند.

البته استفاده از داروهایی که به حالت اسپری در بیمار استفاده می‌شوند (استنشاقی) و یا استفاده از شیاف دیازپام به صورت مقعدی، می‌تواند برای کمک به بیماران مبتلا به صرع و تشنج، یک روش راحت و کاربردی باشد.

باورهای غلط در مورد بیماری صرع

برخی از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که به دلیل ورود جن یا یک روح خبیث به بدن، فرد دچار صرع یا تشنج شده است؛ بنابراین به جن گیرها یا افراد دعانویس روی می‌آورند تا اجنه را از بدن بیمار خارج کرده و به این ترتیب بیمار را درمان کنند.

یکی دیگر از تصورات غلط در مورد بیماران مبتلا به صرع این است که آنها قادر به باروری نیستند و بهتر است هرگز ازدواج نکنند و بچه دار نشوند.

در صورتی که این تصور کاملا اشتباه است و بیماران مصروع برای ازدواج و داشتن فرزند، مشکلی ندارند.

با این حال، خانم‌های جوانی که تصمیم به بارداری دارند، لازم است قبل از باردار شدن حتما با پزشک مشورت کنند تا تغییراتی در نوع داروهای فرد و دوز دریافتی آنها ایجاد شود.

راه‌های پیشگیری از بروز صرع

برخی عوامل مانند بی‌خوابی، نور یا صداهای خاص، عفونت‌ها، مصرف مواد مخدر یا حتی برخی از داروها باعث تحریک بیمار و ایجاد حملات صرع و تشنج خواهند شد.

علاوه بر آن، سیکل‌های قاعدگی زنان نیز محرکی برای بروز حملات صرعی می‌باشند.

بنابراین لازم است بیمار به این محرک‌ها توجه داشته باشد و با دنبال کردن الگوی صحیح زندگی، از بروز حملات صرع و تشنج جلوگیری کند.

درمان صرع

دکتر عصارزادگان در پایان گفتگو در مورد داروهای موثر در درمان صرع سخن گفت و افزود: برخی از انواع صرع که مخصوص دوران کودکی است با دنبال کردن روش‌های درمانی کاملا قابل درمان می‌باشند، اما برخی از انواع تشنج‌ها که در بزرگسالی نیز بروز می‌کنند، نسبت به درمان مقاوم هستند.

خوشبختانه امروزه با استفاده از درمان‌های جراحی، درمان انواع صرع مقاوم به درمان نیز امکان پذیر است.

نکته مهم اینکه پزشک باید در انتخاب داروهای بیمار دقت کافی داشته باشد و بر اساس نوع بیماری، دارو تجویز کند.

به عنوان مثال برای خانمی که در سن بارداری است و تصمیم به بارداری دارد، لازم است داروهای تجویز شده توسط پزشک تغییر یابند.