گفتگو با دکتر احمد شفیعی (فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد)

با توجه به شیوع بالای سرطان معده در ایران ( حدود 10 هزار نفر در سال) و معرفی آن به عنوان یکی از مرگ‌بارترین سرطان‌ها در کشور، افزایش سطح آگاهی جامعه در خصوص این سرطان، آلودگی محیط، راه‌های پیشگیری و درمان آن ضروری می‌باشد.

در راستای دستیابی به این هدف، گفتگویی داشتیم با استاد گرانقدر آقای دکتر احمد شفیعی، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد. دکتر شفیعی از میکروب هلیکوباکترپیلوری به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل بروز سرطان معده نام برد.

شرح گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

در ابتدای گفتگو، دکتر شفیعی به شیوع بالای ابتلا به میکروب هلیکوباکترپیلوری اشاره کرد و افزود: میکروب هلیکوباکترپیلوری که به شکل مارپیچ و متحرک می‌باشد پس از ورود به معده، حرکت کرده، تکثیر شده و قسمت‌های مختلف معده را مبتلا می‌کند.

این میکروب در سال 1983 توسط دو محقق که میکروب هلیکوباکترپیلوری را در معده بیماران خود مشاهده کرده بودند، به دنیا معرفی شد.

در کشورهای در حال توسعه بیش از 50 درصد افراد و در کشورهای توسعه یافته تعداد کمتری به این میکروب مبتلا هستند.

میکروب هلیکوباکترپیلوری از دوران کودکی وارد معده افراد می‌شود و شایع‌ترین راه انتقال آن، آلودگی محیط به این میکروب است.

عدم رعایت بهداشت، استفاده از آب آلوده، سکونت در محیط‌هایی که افراد متعدد در آنجا زندگی می‌کنند، تماس دهان به دهان و تماس مدفوعی دهانی، از جمله راه‌های مختلف انتقال این میکروب به افراد دیگر می‌باشد.

آقای دکتر در ادامه افزودند: هلیکوباکترپیلوری دارای ژن‌های گوناگونی می‌باشد که برخی از آنها مانند ژن‌هایی که توکسین‌های  VAGA و  CAGA تولید می‌کنند، بیشترین حالت بیماری‌زایی را در معده افراد ایجاد خواهند کرد.

اما تقریبا 60 درصد این میکروب، فاقد این گونه ژن‌ها است یا حتی اگر حاوی آنها باشد، به دلیل نامعلومی توکسینی را که سبب بروز ضایعات در معده می‌شود، تولید نمی‌کند.

در بیش از 50 درصد افراد مبتلا به این میکروب هیچ گونه علامت گوارشی مشاهده نمی‌شود.

شایع‌ترین علایم گوارشی این بیماری در افراد آلوده به میکروب هلیکوباکترپیلوری عبارتند از: حالت تهوع، استفراغ، درد معده، ترش کردن، دل ضعفه و ….

هر چه عوارض گوارشی به شکل شدیدتری بروز کند، علایم بیماری نیز بیشتر خواهد بود.

پس از ورود میکروب هیلکوباکترپیلوری، در مخاط معده تغییراتی ایجاد می‌شود که عبارتند از: التهاب معده حاد، زخم‌های معده، دوازدهه و التهاب معده مزمن که ممکن است به سوی نازک شدن دیواره معده و تغییرات سلول‌های معده و دپیسلازی پیشروی کرده و در نهایت به سرطان معده (لنفوم و یا ادنوکارسینوما) منجر شود.

شایع‌ترین عوارضی که این میکروب در معده ایجاد می‌کند، التهاب معده و زخم‌های معده و اثنی عشر می‌باشد.

15 درصد افراد آلوده به این میکروب، به زخم معده یا دوازدهه مبتلا می‌شوند. از سوی دیگر90 درصد افرادی که به زخم معده یا دوازدهه مبتلا هستند، این میکروب را در معده خود دارند.

با وجود این که اسیدیته بالای معده، اکثر میکروب‌های معده را از بین می‌برد اما میکروب هلیکوباکترپیلوری با ترشح پروتئینی به نام اوره آز، اسید معده اطراف خود را به آمونیوم تبدیل می‌کند تا بتواند زنده بماند و تکثیر شود.

به این ترتیب حتی تا بیش از 90 درصد مخاط معده را مبتلا خواهد کرد.

مراحل بیماری‌زایی این میکروب از گاستریت تا ابتلا به سرطان معده، مدت زمان زیادی را طی خواهد کرد و در هر مرحله ممکن است حالت بیماری‌زایی آن متوقف شود.

توقف حالت بیماری زایی این میکروب، به عوامل مختلفی مانند زمان ابتلا، مقاومت بدن بیمار، سن، تغذیه، جنس، مقاومت نسبت به درمان و شدت بیماری بستگی دارد. برخی بر این باورند که بهترین زمان درمان مخصوصا برای افرادی که هیچ گونه علامت بیماری ندارند، زمانی است که هنوز مخاط معده آنها به مرحله آتروفی نازک شدن دیواره معده نرسیده باشد.

تشخیص بیماری

در ادامه گفتگو، دکتر شفیعی به راه‌های تشخیص وجود میکروب هلیکوباکترپیلوری در معده افراد اشاره کرد و افزود: در مورد افرادی که قبلا تحت درمان قرار نگرفته‌اند، تست بافت شناسی قابل قبول است که نشان دهنده وجود میکروب هلیکوباکترپیلوری در معده فرد می‌باشد.

ولی اگر فرد مورد نظر قبلا تحت درمان قرار داشته، این تست فقط بیانگر آن است که فرد یا قبلا به این بیماری مبتلا بوده یا هنوز درمان قطعی نشده، حتی پس از درمان قطعی نیز ممکن است مدت طولانی نتیجه این تست، غیرطبیعی باشد.

آزمایش مدفوع و تست‌های تنفسی اوره آز برای تشخیص آنتی ژن میکروب هلیکوباکترپیلوری و پس از درمان میکروب برای پی بردن به تاثیرات درمان، قابل استفاده هستند.

منفی بودن هر یک از این آزمایشات، در بیش از 90 درصد موارد، نشان دهنده موفقیت آمیز بودن درمان است.

باید توجه داشت که مثبت بودن تست‌های فوق صرفا بیانگر آن است که فرد به میکروب هلیکوباکترپیلوری آلوده شده، اما مشخص نمی‌کند که این میکروب باعث ایجاد چه نوع بیماری در معده فرد شده است.

بنابراین در افرادی که میکروب هلیکوباکترپیلوری در دستگاه گوارش آنان منجر به بروز علایم گوارشی شده است، لازم است آزمایشات دیگری مانند (اندوسکوپی معده) و نمونه برداری از قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش(پاتولوژی) نیز انجام شود.

درمان

دکتر شفیعی در پایان گفتگو به راه‌های درمان بیماری‌های ناشی از میکروب هلیکوباکترپیلوری اشاره کرد و ادامه داد: درمان فرد آلوده به میکروب هلیکوباکترپیلوری، توسط آنتی بیوتیک‌های خوراکی و داروهای کاهش دهنده اسید معده صورت می‌گیرد.

اما در کشورهای مختلف، با توجه به تفاوت میزان مقاومت بدن افراد نسبت به آنتی بیوتیک‌ها، چگونگی درمان و انتخاب نوع داروها نیز متفاوت است و به صورت درمان‌های 3 یا 4 دارویی صورت می‌گیرد.

هزاران سال است که میکروب هلیکوباکترپیلوری با بشر همزیست می‌باشد و اگر چه در بیشتر افراد مبتلا، باعث ایجاد بیماری نمی‌شود اما می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های پپتیک (در معده، دوازدهه) شده و به عنوان یک عامل سرطان‌زا شناخته شود.

لازم به ذکر است افرادی که به ژن‌های خاص میکروب هلیکوباکترپیلوری مبتلا هستند، 10 تا 40 برابر بیش از افراد سالم به سرطان معده مبتلا خواهند شد.