نجات زندگی بیماران و مصدومین نیازمند به خون از طریق تزریق خون و فرآورده‌های آن از جمله اهدافی است که سازمان ملی انتقال خون کشور دنبال می‌کند.

این سازمان در روز نهم مرداد 1353 به عنوان تنها متولی تهیه خون در کشور با هدف متمرکز کردن و همسویی تمام امکانات موجود در زمینه طب انتقال خون و ارتقای کمی و کیفی در روند تامین خون و فرآورده‌های خونی مورد نیاز تاسیس شد.

روز 24 خرداد ماه معادل 14 ژوئن روز جهانی اهدای خون نام گذاری شده؛ با توجه به اهمیت این موضوع، گفتگویی داشتیم با خانم دکتر آزیتا آذرکیوان فوق تخصص هماتولوژی و انکولوژی کودکان و عضو هیات علمی سازمان انتقال خون ایران که شرح آن را در ادامه مطالعه می‌کنید.

دکتر آذرکیوان در ابتدای صحبت‌های خود به اطمینان از سلامت خون اهدایی اشاره کرد و افزود: اهدای خون در واقع یک عمل خداپسندانه و اهدای سلامتی است، بنابراین افرادی که تمایل به اهدای خون دارند باید از سلامت خون خود اطمینان کافی داشته باشند به حدی که حاضر باشند آن را به عزیزترین شخص زندگی خود اهدا کنند.

بنابراین افرادی که مشکوک به ابتلا به بیماری‌هایی مانند ایدز، هپاتیت B و هپاتیت C و … هستند، منع اهدای خون دارند. 

اما سایر افراد که به چنین بیماری‌هایی مبتلا نیستند و شرایط اهدای خون را دارند می‌توانند خون اهدا کنند و این عمل خداپسندانه در ارتقای سلامتی ایشان نیز موثر خواهد بود؛ چرا که بر اساس مطالعات انجام شده، ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته قلبی و … در اهداکنندگان مستمر خون نسبت به دیگران کمتر است.

شرایط اهدای خون

حداقل سن برای اهدای خون 18 سال و حداکثر 60 سال (در مورد اهداکنندگان بار اول 56 سال) می‌باشد.

وزن اهداکنندگان نباید کمتر از 50 کیلوگرم باشد؛ افرادی که تمایل دارند خون اهدا کنند، در صورت سابقه ابتلا به انواع آلرژی، تب یونجه و …، بیماری‌های قلبی و عروقی، کلیوی، کبدی، سابقه غش، صرع و تشنج، سابقه رفتارهای پرخطر (تماس جنسی خارج از چارچوب خانواده)، سابقه زردی یا یرقان در خود و خانواده یا مسافرت به مناطق آندمیک مالاریا، سابقه اعمال جراحی، مصرف دارو، سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، سابقه خال کوبی، حجامت یا تاتو لازم است حتما قبل از اهدای خون، این مسائل را با پزشک در میان بگذارند، چرا که برخی از آنها منع اهدای خون دارند یا از اهدای خون معاف هستند.

به علاوه افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی یا دیابت، افرادی که اخیرا آندوسکوپی کرده و افرادی که برای درمان به دندانپزشک مراجعه کرده‌اند از اهدای خون معاف هستند.

نکته‌ای که لازم است حتما به آن توجه شود این است که افراد صرفا با هدف چک کردن وضعیت سلامتی خود و عدم ابتلا به بیماری‌های خاص برای اهدای خون مراجعه نکنند، بلکه اهدای خون باید با نیت خداپسندانه انجام شود.

فواصل اهدای خون

فواصل اهدای خون، هر 8 هفته یک بار است، مشروط بر آن که تعداد دفعات آن در طول یک سال برای آقایان از 4 بار و برای خانم‌ها از 3 بار تجاوز نکند.

بررسی سلامت خون

پس از تاسیس سازمان انتقال خون، پروسه انتقال خون به صورت کاملا علمی، پس از معاینه و مصاحبه پزشک با بیمار و بررسی فشار خون و میزان هموگلوبین خون و انجام آزمایشات لازم جهت اطمینان از سلامت خون انجام می‌شود.

میزان خون دریافتی از هر فرد، 500 سی سی است که پس از انجام آزمایشات مختلف بر روی آن جهت اطمینان از عدم ابتلای فرد به ایدز، هپاتیت، بیماری‌های مقاربتی و … خون دریافت شده به واحد پخش انتقال خون فرستاده می‌شود.

پس از آن بیمارستان‌ها بر حسب نیاز بیماران مختلف، خون‌های اهدایی را دریافت می‌کنند. در برخی از کشورها قبل از اهدای خون پرسشنامه‌ای به افراد داده می‌شود و از آنها سوال می‌شود که آیا در حدی از سلامت خون خود مطمئن هستند که حاضرند آن را به برادر یا خواهر خود نیز اهدا کنند و در صورت منفی بودن پاسخ، آزمایشات دقیق‌تری بر روی خون دریافت شده انجام خواهد شد؛ این کار خود حذفی محرمانه خوانده می‌شود.

خون کامل و فرآورده‌های خونی

خون کامل اهدا شده که وارد سازمان انتقال خون می‌شود، شامل اجزایی مانند پلاکت، پلاسما و گلبول‌های قرمز است.

در سازمان انتقال خون، خون کامل به فرآورده‌های خونی (پلاکت، پلاسما و گلبول‌های قرمز) تبدیل می‌شود و بیماران مختلف متناسب با نیاز خود هر یک از فرآورده‌های خونی را دریافت می‌کنند.

به عنوان مثال بیماران مبتلا به کم خونی یا تالاسمی به گلبول قرمز خون نیاز دارند، بیماران مبتلا به اختلال پلاکت به پلاکت نیاز دارند و افراد مبتلا به اختلال انعقادی خون به فاکتورهای انعقادی یا پلاسمای خون نیاز دارند.

اهداکنندگان خون

اهداکنندگان خون عبارتند از: اهداکنندگان بار اول (افرادی که برای اولین بار برای اهدای خون مراجعه کرده‌اند)، اهداکنندگان غیرمستمر (افرادی که طی 2 سال گذشته، سابقه یک بار اهدای خون داشته‌اند) و اهداکنندگان مستمر (آقایانی که هر 3 ماه یک بار و خانم‌هایی که هر 4 ماه یک بار اهدای خون داشته‌اند).

بهترین و ایده آل‌ترین اهداکنندگان خون، اهداکنندگان مستمر هستند و سازمان انتقال خون در صدد است این گروه اهداکنندگان خون را حفظ کند چرا که سلامت خون آنها قبلا مورد بررسی قرار گرفته است؛ به همین دلیل در صورتی که نیاز باشد به نوزادان خون تزریق شود، از خون اهداکنندگان مستمر استفاده خواهد شد.

جنسیت اهداکنندگان خون

متاسفانه تعداد اهداکنندگان خانم بسیار کم است و تنها 3 درصد از کل اهداکنندگان را شامل می‌شود؛ دلیل آن نیز فقر آهن و کم خونی به دلیل مسائلی مانند قاعدگی، زایمان، شیردهی و … است.

البته گاهی اوقات نگرانی در مورد اٌفت فشار خون، احساس ضعف یا عدم اجازه همسر مانع از اهدای خون می‌شود. اما توصیه ما این است که خانم‌های واجد شرایط اهدای خون نیز همانند آقایان، خون اهدا کنند.

بیماران دریافت‌کننده خون اهدایی

بیماران مبتلا به تالاسمی، وسیع‌ترین طیف دریافت‌کننده خون‌های اهدایی را تشکیل می‌دهند (بیش از 22 هزار بیمار مبتلا به تالاسمی در کشور)؛ به طوری که یک چهارم خون‌های اهدا شده برای درمان آنها صرف می‌شود.

بیماران مبتلا به سرطان خون، نارسایی مغز استخوان، سیکل سل، مشکلات خونی ام دی اس، بیمارانی که تحت جراحی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی قرار گرفته‌اند نیز از جمله دریافت‌کنندگان خون و فرآورده‌های خونی هستند که نیاز دارند به طور مرتب خون دریافت کنند.

در ماه‌های محرم و صفر که میزان خون اهدایی فراوان است، این گروه بیماران خون کافی دریافت می‌کنند اما در ماه رمضان یا در ایام نوروز که خون کمتری اهدا می‌شود، بیماران مورد نظر، خون مورد نیاز خود را دریافت نخواهند کرد.

مدیریت خون بیمار

یکی از اقدامات موثری که اخیرا در خصوص بهینه‌سازی استفاده از خون مطرح شده، بحث مدیریت خون بیمار است.

به این معنا که بر خلاف گذشته که تصور می‌شد در صورت سوختگی، ابتلا به بیماری‌های قلبی و برخی بیماری های دیگر، لازم است به بیمار خون تزریق شود، اکنون در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای اروپایی که با پدیده پیری جمعیت رو به رو هستند و تعداد اهداکنندگان خون چندان زیاد نیست، عقیده کلی بر آن است که استفاده از فرآورده‌های خونی کاهش یابد و با توجه به شرایط و نیاز بیمار، راه‌های جایگزین مورد توجه قرار گیرد (به عنوان مثال به فردی که فقر آهن دارد یا قرار است جراحی شود، قرص آهن بدهند، یا به بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی اریتوپویتین داده شود و یا خون خود بیمار در اتاق جراحی تصفیه شده و مجددا به خودش تزریق شود) و صرفا در مورد بیمارانی که هموگلوبین آنها کمتر از 7 است، تزریق خون انجام شود. چرا که تزریق خون برای بیمار با عوارض خاصی همراه می‌باشد.

سایر خدمات سازمان انتقال خون

انتقال فرآورده‌های خونی مانند پلاکت یا پلاسما، مغز استخوان، بند ناف و HLA از جمله خدمات جانبی است که توسط سازمان انتقال خون ارائه می‌شود.

ایران عضو شبکه جهانی بانک مغز استخوان، بند ناف و HLA است، مشخصات اهداکنندگان در آن ثبت شده و در صورت نیاز بیمارانی از داخل یا خارج از کشور، این موارد به آنها اهدا خواهد شد.

از دیگر اقدامات سازمان خون، راه اندازی تلفن گویای 82050  می‌باشد که با هدف اطلاع رسانی به افرادی که در خصوص انتقال خون، اهدای پلاکت، مغز استخوان و بند ناف سوال دارند انجام شده است.