دکتر رزیتا داوری آشتیانی (فوق تخصص روانپزشکی اطفال)

با توجه به این که در سال‌های اخیر، توجه بسیار به بیماری‌های نورولوژیک کودکان از جمله اوتیسم شده است و از آنجایی که اوتیسم منجر به بروز مشکلاتی در گفتار، انجام مهارت‌های اجتماعی و نیز بروز حرکات تکراری، کلیشه‌ای و رفتارهای بی‌هدف می‌شود، کسب آگاهی در خصوص این بیماری، در تشخیص بموقع و درمان بهتر، موثر خواهد بود.

پس  بر آن شدیم تا در خصوص علایم بیماری اوتیسم، راه‌های تشخیص و درمان آن گفتگویی داشته باشیم با خانم دکتر رزیتا داوری آشتیانی، فوق تخصص روانپزشکی اطفال و رئیس بخش روانپزشکی کودکان و نوجوانان در بیمارستان امام حسین (ع).

با توجه به این که بیماری اوتیسم یک طیف گسترده از اختلالات روانپزشکی را شامل می‌شود، قطعا مطالعه این گفتگو در شناخت بهتر اوتیسم و راهکارهای تشخیصی و درمانی آن موثر خواهد بود.

شیوع بیماری اوتیسم

در ابتدای گفتگو، خانم دکتر داوری، به تعریف و شناخت بیماری اوتیسم اشاره کرد و اظهار داشت: اختلال اوتیسم از گروه اختلالات تکامل عصبی است که از سال‌های پیش تحت عناوین مختلف از جمله اوتیسم شیرخوارگی و … شناخته شده و در حال حاضر تحت عنوان اختلالات طیف اوتیسم طبقه بندی می‌شود.

در سال‌های اخیر آگاهی کلی سطح جامعه نسبت به این بیماری افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر متخصصان بیش از پیش، به علایم این بیماری توجه دارند و موفق به تشخیص اوتیسم در کودکان می‌شوند.

در حالی که در  گذشته، گاهی کودکان مبتلا به اوتیسم در گروه اختلالات دیگر مانند عقب ماندگی ذهنی قرار می‌گرفتند.

در زمینه شیوع این بیماری در ایران، با توجه به اینکه هنوز مطالعه اپیدمیولوژی دقیقی در این زمینه انجام نشده، آمار دقیقی از شیوع این بیماری در ایران موجود نیست. اما شیوع این بیماری در ایالات متحده آمریکا 1 در 65 گزارش شده، البته در مطالعات دیگر، شیوع این بیماری از 1 در 65 تا 1 درصد و گاهی 6 در 1000 گزارش شده است.

به طور کلی شیوع اختلال اوتیسم در پسران 3 تا 4 برابر دختران است.

علایم اوتیسم و تشخیص آن

علایم بیماری اوتیسم به دو دسته تقسیم می‌شوند.

دسته اول عبارتند از اِشکال در برقراری روابط و تعاملات اجتماعی، دسته دوم نیز شامل الگوهای رفتاری تکراری، عادت‌های رفتاری خاص و وجود علایق و فعالیت‌های محدود می‌باشد.

منظور از اِشکال در روابط اجتماعی که هسته اصلی این اختلال می‌باشد، این است که کودکان مبتلا به اوتیسم نمی‌توانند وارد تعامل اجتماعی دو سویه مانند مکالمه دو طرفه شوند؛ در واقع برای آنها خیلی سخت است که مکالمه‌ای را آغاز کنند، چرا که نمی‌توانند موضوعات مشترک مورد علاقه خود با دیگران را بیابند.

البته برخی از این کودکان که از نظر کلامی مشکلی ندارند، حتی ممکن است بسیار پرحرف باشند، اما فقط در مورد موضوع مورد علاقه خودشان صحبت می‌کنند، بدون اینکه توجه داشته باشند که آیا این موضوع، مورد علاقه فرد مقابل نیز هست یا خیر.

گروه دیگری از کودکان مبتلا به اوتیسم، دچار اختلالات کلامی هستند و با تاخیر صحبت می‌کنند و یا کلام غیرمعمول دارند. برای مثال نمی‌توانند  ضمایر را در یک جمله درست به کار ببرند و از آنها به صورت اشتباه استفاده می‌کنند.

البته این اختلال کلامی با استفاده از گفتاردرمانی تا حدودی قابل رفع است. از سوی دیگر تُن کلام کودکان اوتیستیک بسیار یکنواخت است و استفاده از تُن بالا و پایین در کلام که افراد دیگر، به طور طبیعی هنگام صحبت کردن به کار می‌برند در آنها دیده نمی‌شود.

گاهی با تُن صدای خیلی بلند در جاهایی که مناسب نیست (مانند کتابخانه) شروع به صحبت می‌کنند.

بنابراین به دلیل اِشکال در تعاملات اجتماعی و اختلال کلامی، این کودکان در دوست‌یابی با مشکل مواجه هستند.

عدم وجود بازی‌های خیالی در کودکان مبتلا به اوتیسم، از دیگر علایم این بیماری محسوب می‌شود.

  کودکان طبیعی، معمولا بازی‌های خیالی را در 18 ماهگی آغاز می‌کنند؛ به عنوان مثال از یک مداد به جای یک گوشی تلفن استفاده می‌کنند و وقتی بزرگ‌تر شدند، به اسباب بازی‌ها شخصیت می‌دهند و گاهی با آنها صحبت می‌کنند.

اما انجام این بازی‌های خیالی که پایه برقراری روابط اجتماعی در دنیای واقعی هستند را در کودکان مبتلا به اوتیسم نمی بینیم.

از سوی دیگر ارتباطات غیرکلامی نیز در کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار محدود است به طوری که برقراری ارتباط چشمی با آنها بسیار دشوار است، چرا که آنها به سختی با دیگران ارتباط چشمی برقرار می‌کنند.

یک نوزاد طبیعی در 2 ماهه اول زندگی خود، تفاوت چندانی با نوزاد اوتیستیک ندارد،

اما از دو ماهگی به بعد سعی می‌کند با دیگران تماس چشمی برقرار کند و به چهره افراد بیشتر از اشیاء توجه می‌کند. در حالی که کودک مبتلا به اوتیسم غالبا به اشیا توجه دارد تا چهره اطرافیان.

از سوی دیگر تظاهرات چهره‌ای این کودکان بسیار محدود است، به این معنی که آنها نمی‌توانند با تظاهرات چهره‌ای، احساسات خود را نشان دهند و از طرف دیگر قادر نیستند احساسات دیگران را از روی تظاهرات چهره‌ای آنها تشخیص دهند؛ بنابراین نمی‌توانند از نگاه به چهره دوست‌ خود تشخیص بدهند که خسته است یا حتی ناراحت است و نیاز به همدلی دارد.

شاید کودک مبتلا به اوتیسم حتی تمایل به برقراری ارتباط با دیگران داشته باشد و بخواهد برای برقراری این ارتباط پیشقدم شود، اما قطعا ارتباطاتی که برقرار می‌کند، سطحی و بدون عمق خواهد بود.

علایم اوتیسم، علل بروز این بیماری و راه های درمان آن را در شماره بعد مطالعه می کنید.