دکتر علی اعتمادرضایی (پزشک عمومی)

پلک ها لایه نازکی از پوست هستند که سطح بیرونی چشم ها را پوشانده و با ضخامتی در حدود یک میلی متر، نقش زیادی در سلامت چشم ها ایفا می کنند.

محافظت چشم ها در مقابل نور، انتشار لایه اشکی روی سطح خارجی چشم ها و جلوگیری از ورود گرد و خاک و سایر عوامل خارجی به چشم ها از مهم ترین نقش های پلک هاست.

مژه ها، ردیفی از مو هستند که در لبه پلک ها قرار گرفته و علاوه بر زیبایی، در مراقبت از چشم در مقابل ورود عوامل خارجی به پلک ها کمک می کنند.

در لبه پلک ها و پای مژه ها، ردیفی از غده های چربی (مثل سایر قسمت های پوست) قرار گرفته که با ترشح چربی از خشک شدن پوست پلک پیشگیری می کنند.

در داخل هر پلک لایه نازکی از ماهیچه قرار دارد که سبب حرکت پلک ها، به ویژه پلک بالایی می شود.

پلک زدن یک عمل نیمه ارادی است که در حالت معمول هر چند ثانیه به صورت خود به خودی و بدون تصمیم و اراده ما انجام می شود.

هدف از پلک زدن غیر ارادی، انتشار لایه جدیدی از اشک بر روی چشم ها برای جلوگیری از خشک شدن چشم و هم چنین شستشوی سطح آن از عوامل خارجی است.

پلک ها هم همانند سایر قسمت های بدن، در معرض بیماری های مختلف قرار دارند.

در این مطلب برخی از شایع ترین بیماری های پلک را با هم مرور می کنیم.

گل مژه (هوردئولوم)

گل مژه به صورت تورم دردناک و معمولا قرمزی نزدیک به لبه پلک بروز می کند که در اثر عفونت غده های لبه پلک ایجاد می شود.

گل مژه اغلب با قرمزی، خارش، درد و تورم قسمتی از لبه پلک شروع شده و در طی چند روز به سمت شدیدتر شدن و گاه سفید شدن دهانه غده متورم پیش می رود.

گل مژه ممکن است دهانه خروجی غده اشکی را (در لبه پلک به سمت بینی) درگیر کند که معمولا درد بیشتری داشته و ممکن است با آبریزش بینی در همان سمت همراه باشد.

عفونت گل مژه اغلب پس از چند روز و بدون درمان به صورت خود به خودی بهبود می یابد.

بهترین کار در این زمان، پرهیز از استفاده از لنز چشمی و مواد آرایشی در اطراف چشم مبتلا و کمپرس گرم آن چشم است.

برای کمپرس گرم، یک حوله تمیز را با بخار آب گرم کرده و به صورت متناوب به مدت 5 تا 15 دقیقه و سه تا چهار بار در روز این حوله گرم و مرطوب را بر روی چشم مبتلا به گل مژه قرار دهید. به هیچ وجه گل مژه را دستکاری نکنید!

در موارد زیر، لازم است برای بررسی بیشتر و احتمالا استفاده از آنتی بیوتیک موضعی (قطره یا پماد چشمی) یا آنتی بیوتیک خوراکی، و یا حتی تخلیه عفونت به پزشک مراجعه کنید:

• عدم بهبود گل مژه ظرف دو یا سه روز
• تشدید تورم و قرمزی و بزرگ تر شدن گل مژه
• خونریزی از گل مژه
• قرمزی و درد کل پلک یا چشم
• بروز تب
• اختلال در بینایی

شالازیون

شالازیون شبیه گل مژه است، با این تفاوت که عامل ایجاد کننده آن عفونت نیست.

در بیماری شالازیون، مجرای خروجی یکی از غده های چربی لبه پلک به دلیل افزایش غلظت چربی یا عوامل دیگر مسدود می شود.

در این حالت تجمع چربی در داخل غده به صورت یک تورم معمولا بدون درد و متحرک در هنگام لمس و با فاصله از لبه پلک مشاهده می شود.

از آنجا که عامل ایجاد کننده شالازیون عفونت نیست، نیازی به مصرف آنتی بیوتیک ندارد.

برای برطرف کردن این مشکل، بهترین کار شستشوی لبه پلک با آب ولرم و کمپرس گرم (همانند گل مژه، 3 تا 4 بار در روز و هر بار 5 تا 15 دقیقه) می باشد.

می توان همراه با کمپرس گرم، شالازیون را به سمت لبه پلک و به آرامی ماساژ داد تا چربی تجمع یافته تخلیه شود.

درمان شالازیون در بسیاری از موارد طولانی تر از گل مژه بوده و گاهی یکی دو هفته طول می کشد.

گاهی علی رغم اقدامات بالا، شالازیون بهبود نمی یابد و حتی بزرگ تر می شود؛ در این موارد لازم است با مراجعه به چشم پزشک و توسط وی، شالازیون تخلیه شود.

التهاب پلک (بِلفاریت)

یکی از بیماری های نسبتا شایع پلک که اغلب مزمن شده و به طور کامل درمان نمی شود، التهاب پلک یا بلفاریت است.

میکروب های مختلف اطراف لبه پلک ها عامل ایجاد این بیماری هستند.

استعداد ابتلا به بلفاریت در افرادی که به برخی بیماری های پوستی مثل آکنه یا درماتیت سِبوره (شوره سر) مبتلا هستند بیشتر است.

این بیماری دو نوع جلویی (قُدامی) و پشتی (خَلفی) دارد.

در بلفاریت قدامی ریشه مژه ها درگیر شده و فرد مبتلا از خارش پلک ها و پوسته ریزی لبه پلک و شوره مژه ها شکایت دارد.

در بلفاریت خلفی، خارش و التهاب لبه پلک به دلیل عفونت غده های چربی لبه پلک و انسداد مجرای خروجی آنها رخ می دهد.

در هر دو نوع بلفاریت، پایه اصلی درمان رعایت بهداشت چشم و پرهیز از استفاده از لنز چشمی و مواد آرایشی است.

شستشوی مژه ها و لبه پلک بهترین اقدام در این بیماری است.

برای شستشوی پلک و مژه ها بایستی یک تا دو قطره شامپوی بچه را در حدود یک سوم استکان آب گرم رقیق کرده و با گوش پاک کن یا حوله تمیز و یا با لبه انگشت تمیز، شامپوی بچه رقیق شده را به مژه ها و لبه پلک کشید و این کار را دو بار در روز انجام داد.

با این روش علاوه بر پاک کردن مژه ها و لبه پلک از پوسته های ایجاد شده، تجمع و انسداد دهانه خروجی غده های چربی پلک به مرور بر طرف شده و از رشد و تکثیر میکروب ها نیز جلوگیری می شود.

در موارد بلفاریت شدید که با التهاب زیاد پلک ها همراه بوده و خارش و سوزش شدید چشم را ایجاد کرده و یا در بینایی اختلال ایجاد می کند، لازم است با تجویز پزشک و در کنار شستشوی پلک ها، از آنتی بیوتیک های موضعی یا خوراکی نیز استفاده شود.

قرمزی چشم (التهاب ملتحمه)

ملتحمه لایه نازک مخاطی است که سطح داخلی پلک ها و روی سفیدی چشم را می پوشاند.

این لایه مخاطی ممکن است در اثر عوامل متعدد محیطی یا میکروبی دچار التهاب شود که معمولا به صورت چشم قرمز یا صورتی رنگ همراه اشک ریزش بروز می کند.

التهاب ملتحمه به دو نوع اصلی حساسیتی یا آلرژیک در اثر تماس با مواد حساسیت زا (در مواد آرایشی، عطر، داروها)، و نوع میکروبی تقسیم می شود.

نوع میکروبی التهاب ملتحمه ممکن است در اثر ویروس ها (مثل سرماخوردگی) ایجاد شود و یا به وسیله برخی از انواع باکتری ها پدید آید.

در التهاب ملتحمه باکتریایی، ترشحات غلیظ سفید تا زرد رنگ به ویژه صبح ها هنگام بیدار شدن سبب چسبیدن پلک ها به هم و یا تاری دید می شوند.

درمان التهاب ملتحمه حساسیتی به صورت کمپرس سرد چشم ها، پرهیز از عامل حساسیت زا و استفاده از داروهای ضد حساسیت موضعی یا خوراکی در صورت تجویز پزشک است.

در موارد التهاب ملتحمه ویروسی پرهیز از دستکاری چشم ها و صبوری تا بهبود علایم بهترین راهکار است.

در بیشتر موارد التهاب ملتحمه باکتریایی، لازم است با معاینه و تجویز پزشک، از آنتی بیوتیک های موضعی به صورت قطره یا پماد چشمی استفاده شود.