اختلال دو قطبی یا اختلال افسردگی-شیدایی، یک اختلال روانی است که باعث تغییرات خلقی شدید شامل اوج های احساسی (مانیا یا شیدایی) و افسردگی است.

در دوره افسردگی این اختلال، فرد احساس غم و ناامیدی دارد و علاقه و لذت خود را نسبت به بیشتر فعالیت ها از دست می دهد.

از سوی دیگر، در دوره شیدایی، فرد احساس سرخوشی، انرژی زیاد و در عین حال تحریک پذیری غیرمعمول دارد. این تغییرات خلقی می تواند به صورت واضح بر روی خواب، انرژی، فعالیت، قضاوت، رفتار و توانایی تفکر او تأثیر بگذارد.

فواصل بین این تغییرات خلقی و شدت آن ها در افراد مختلف متفاوت است.

با این که اختلال دو قطبی یک بیماری مادام العمر است، با دنبال کردن یک برنامه درمانی مناسب، تغییرات خلقی و سایر علایم قابل کنترل بوده و در بیشتر موارد اختلال دو قطبی با داروها و مشاوره روانشناسی (روان درمانی) درمان می شود.

علایم

انواع مختلفی از اختلال دو قطبی و سایر اختلال های مربوطه وجود دارد:

اختلال دو قطبی نوع یک

فرد حداقل یک دوره شیدایی داشته که ممکن است قبل یا بعد از دوره افسردگی شدید رخ دهد. در برخی موارد شیدایی ممکن است باعث از دست رفتن توانایی برقراری ارتباط با دنیای واقعی (روان پریشی) شود.

اختلال دو قطبی نوع دو

فرد حداقل یک دوره افسردگی شدید و حداقل یک دوره هیپومانیا (شیدایی خفیف) داشته؛ اما هرگز یک دوره شیدایی شدید نداشته است.

اختلال خلق ادواری یا سیکلوتایمی

فرد حداقل به مدت دو سال (در کودکان و نوجوانان یک سال) دوره های متعددی از هیپومانیا و افسردگی را تجربه می کند.

انواع دیگر

این موارد شامل اختلال دو قطبی و سایر اختلال های مرتبط با آن  می باشد،که می تواند ناشی از مصرف بعضی داروها، الکل یا به دلیل یک بیماری زمینه ای، مانند بیماری کوشینگ، ام اس یا سکته مغزی ایجاد شود.

اختلال دو قطبی نوع1 و 2 کاملا با هم متفاوتند.

در اختلال دو قطبی نوع یک، دوره های شیدایی می تواند شدید و خطرناک باشد، در حالی که در اختلال دو قطبی نوع دو، فرد برای مدت طولانی تری افسرده است که می تواند در زندگی فرد اختلال قابل توجهی ایجاد کند.

اگرچه اختلال دو قطبی می تواند در هر سنی رخ دهد، اما معمولا در سال های نوجوانی یا اوایل دهه 20 تشخیص داده می شود. علائم آن در افراد مختلف متفاوت است و همچنین ممکن است علائم یک فرد مبتلا در طول زمان تغییر کند.

شیدایی و هیپومانیا

شیدایی فرم شدیدتر هیپومانیا است و مشکلات قابل توجهی را در محل کار، مدرسه و فعالیت های اجتماعی و هم چنین روابط فرد ایجاد می کند.

موارد شدید شیدایی می تواند منجر به روان پریشی شده و فرد نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد.

هر دو حالت شیدایی و هیپومانیا شامل سه مورد یا بیشتر از علایم زیر است:

• خوشحالی غیر طبیعی؛
• افزایش فعالیت، انرژی یا تحریک پذیری؛
• احساس اغراق آمیز در حال خوب و اعتماد به نفس (سرخوشی)؛
• کاهش نیاز به خواب؛
• پرحرفی غیرمعمول؛
• پرش افکار؛
• حواس پرتی؛
• ضعف در تصمیم گیری، به عنوان مثال ولخرجی شدید، داشتن روابط جنسی خطرناک یا سرمایه گذاری های احمقانه.

دوره افسردگی شدید

دوره افسردگی شدید می تواند در فعالیت های روزمره فرد مانند کار، مدرسه، فعالیت های اجتماعی یا روابط بین فردی اختلال جدی ایجاد کند. این دوره شامل پنج مورد یا بیشتر از این علایم است:

• خلق افسرده مانند احساس غم، پوچی، ناامیدی (در کودکان و نوجوانان خلق افسرده می تواند با تحریک پذیری ظاهر شود)؛
• بی علاقگی یا احساس عدم لذت در همه یا در بیشتر فعالیت ها؛
• کاهش یا افزایش اشتها (در کودکان عدم افزایش وزن مطابق انتظار می تواند نشانه افسردگی باشد)؛
• بی خوابی یا پُرخوابی؛
• بی قراری و یا کندی رفتار؛
• خستگی و از دست دادن انرژی؛
• احساس بی ارزشی و احساس گناه بی دلیل؛
• کاهش توانایی تفکر یا تمرکزبه همراه بلاتکلیفی و دودلی؛
• تفکر یا اقدام به خودکشی.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

علی رغم نوسانات خلقی، افراد مبتلا به اختلال دو قطبی اغلب تشخیص نمی دهند که بی ثباتی عاطفی آنها چقدر زندگی خود و اطرافیانشان را مختل می کند و معمولا درمان مورد نیاز را دریافت نمی کنند.

حتی ممکن است فرد مبتلا از احساس سرخوشی و انرژی زیاد دوران شیدایی لذت ببرد و در مقابل درمان مقاومت کند.

با این حال باید در نظر داشت که این دوره سرخوشی همیشه یک سقوط عاطفی به دنبال دارد که می تواند فرد را افسرده و فرسوده و شاید در مشکلات مالی، حقوقی یا فردی ناشی از دوره شیدایی رها کند.

اگر علایم افسردگی یا شیدایی دارید، به متخصص اعصاب و روان مراجعه کنید.

اختلال دو قطبی به خودی خود بهتر نمی شود و دریافت درمان از یک متخصص در این حوزه، می تواند بسیار کمک کننده باشد.

در صورتی که فرد دچار افکار خودکشی است، به هیچ وجه او را تنها نگذارید و سریعا با اورژانس تماس بگیرید و او را به اورژانس بیمارستان برسانید.

علل و عوامل موثر در بیماری

علت دقیق اختلال دو قطبی ناشناخته است. به نظر می رسد تغییراتی در مغز افراد مبتلا به این اختلال ایجاد می شود.

هم چنین اختلال دو قطبی در افرادی که خویشاوند درجه یک، مانند خواهر، برادر یا پدر و مادر مبتلا به اختلال دو قطبی دارند، بیشتر دیده می شود.

محققان در تلاشند ژن هایی را کشف کنند که ممکن است در ایجاد اختلال دو قطبی نقش داشته باشند.

عوامل زیر احتمال ابتلای فرد به اختلال دوقطبی را افزایش می دهند:

داشتن یک خویشاوند درجه یک، مانند پدر و مادر یا خواهر و برادر با اختلال دو قطبی؛

دوره های استرس شدید، مانند مرگ یک عزیز یا یک واقعه آسیب زا؛

سوء مصرف مواد مخدر یا الکل؛

مشکلات ناشی از اختلال دوقطبی

در صورت عدم درمان، اختلال دوقطبی می تواند منجر به بروز مشکلات جدی در تمامی حوزه ها برای فرد مبتلا شود، مانند:

• مصرف مواد مخدر و الکل؛
• خودکشی یا اقدام به خودکشی؛
• مشکلات حقوقی یا مالی؛
• روابط آسیب دیده؛
• عملکرد ضعیف در مدرسه یا محل کار؛

پیشگیری

هیچ راه قطعی برای جلوگیری از ابتلا به اختلال دو قطبی وجود ندارد. با این وجود، شروع درمان با بروز اولین علایم، می تواند به از شدید شدن اختلال دو قطبی یا ایجاد سایر مشکلات روانی جلوگیری کند.

اگر مبتلا به اختلال دو قطبی شده اید، برخی از استراتژی ها می توانند از تبدیل علایم جزئی به دوره های کامل مانیا یا افسردگی جلوگیری کنند:

• به علایم هشدار دهنده توجه کنید. توجه به علایم در اوایل بروز آن ها می تواند از بدتر شدن اپیزودها جلوگیری کند. شما ممکن است الگویی را برای اپیزودهای دوقطبی و عوامل تحریک کننده آنها شناسایی کرده باشید. اگر احساس می کنید در یک دوره افسردگی یا شیدایی قرار دارید با پزشک خود تماس بگیرید. از اعضای خانواده یا دوستان خود در شناسایی علایم هشدار دهنده کمک بگیرید.
• از مصرف مواد مخدر و الکل خودداری کنید. مصرف الکل یا مواد مخدر می تواند علایم شما را تشدید کرده و احتمال بازگشت آنها را بیشتر کند.
• داروهای خود را دقیق و طبق دستور پزشک مصرف کنید. ممکن است گاهی وسوسه شوید که درمان را متوقف کنید، اما این کار را نکنید. قطع خودسرانه دارو یا کاهش دوز آن ممکن است باعث بروز علایم ترک دارو در شما شود، علایم شما را تشدید کرده و یا باعث بازگشت علایم شود.

چه زمانی به کمک فوری (اورژانسی) نیاز دارید؟

افکار و رفتار خودکشی در میان افراد مبتلا به اختلال دو قطبی رایج است.

اگر فکر آسیب رساندن به خود را دارید، بلافاصله با شماره 115 یا با یکی از اقوام یا دوستان معتمد خود تماس بگیرید.

اگر عزیزی دارید که در معرض خطر خودکشی است، مطمئن شوید که همیشه کسی همراه او باشد.