ترجمه و تالیف: دکتر نگین پرویز (پزشک عمومی)

شاید تا‌به‌حال نام بیماری لایم را نشنیده باشید و بپرسید که لایم چیست؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت ۴ گونه باکتری از جنس بورلیا وجود دارند که می‌توانند بیماری لایم را در بدن ایجاد کنند.

نوع بورلیای مایونی و بورگدورفری در آمریکا باعث ابتلا به بیماری لایم می‌شوند و دو نوع دیگر هم در آسیا و اروپا این مشکل را در افراد مختلف ایجاد می‌کنند.

این بیماری از طریق گزیدگی نیش حشره‌ ای موسوم به «پاسیاه» در افراد ایجاد می‌شود.

نشانه های بیماری لایم چیست؟

نشانه ها و علایم بیماری لایم بسیار متنوع است و در سطوح مختلفی نمود پیدا می‌کند.

از نشانه های اولیه‌ بیماری لایم می‌توان به برآمدگی قرمزی اشاره کرد که ناشی از گزیدگی است و بعد از چند روز هم خوب می‌شود.

البته ممکن است چنین علامتی بعد از گزیده شدن از سوی حشرات مختلف به‌وجود بیاید و لزوما نشانه‌ بیماری لایم نیست، اما نشانه‌های دیگری وجود دارد که ماه ‌ها بعد از عفونت در بدن ایجاد می‌شود.

نشانه های اولیه

• خارش:‌ 3 تا ۳۰ روز بعد از گزیدگی، احتمال قرمز شدن ناحیه‌ عفونی‌شده وجود دارد. این قرمز شدن به‌ شکل دایره‌ای با یک نقطه در مرکز آن، خودش را نشان می‌دهد. خارش پوست، تحریک و حساسیت پوستی با علایمی موسوم به اِریتما میگرانس (که به اصطلاح به آن قرمزی یا اریتم مهاجر هم گفته می شود)، شروع شده و کم‌کم با گذشت زمان طول ناحیه تحریک‌شده بیشتر می‌شود و حتی به ۳۰ سانتی‌متر هم می‌رسد. اریتما میگرانس یکی از علایم بیماری لایم است و برخی از افراد قرمزی و تحریک پوستی ناشی از آن را در بیش از یک نقطه از بدنشان مشاهده می‌کنند.
• علایم شبه انفلوآنزا: ممکن است به‌همراه خارش و تحریک پوست، علایمی چون تب، لرز، خستگی، سردرد و بدن درد هم در فرد دیده شود.

اگر نشانه های اولیه عفونت لایم پیگیری نشود، ممکن است در هفته‌ها و ماه‌های بعدی شاهد بروز نشانه‌های ثانویه‌ جدیدی باشید، از جمله:

• ایجاد اریتما میگرانس در سایر نقاط بدن؛
• درد مفاصل و التهاب به‌ویژه در ناحیه‌ زانوها به‌وجود می‌آید، اما درد می‌تواند از مفصلی به مفصل دیگر هم منتقل شود.
• مشکلات عصبی نیز ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها بعد از عفونت لایم در فرد ایجاد شود. علاوه‌ براین، امکان ایجاد التهاب در غشای مغز (مننژیت) وجود دارد. فلج موقت یک سمت صورت (فلج بِل)، ضعف و بی‌حسی در اعضای بدن و نقص در حرکت ماهیچه‌ ها از جمله مشکلاتی است که در پی ابتلا به عفونت لایم ایجاد خواهد شد.

نشانه‌ها و علایم عفونتی که باکتری بورلیا مایونی ایجاد می‌کند هم شامل موارد زیر است:

• تهوع و استفراغ؛
• قرمزی پوستی که روی پوست پخش شده است. قرمزی پوست در بیماری لایم معمولا به‌شکل دایره‌ای قرمز با مرکز مشخص دیده می‌شود، اما در این مورد این دوایر روی نواحی مختلفی پخش می‌شوند.

علایمِ نه‌چندان شایع بیماری لایم از قرار زیر هستند:

چندین هفته بعد از عفونت، در برخی از افراد نشانه‌های زیر دیده می‌شود:

• مشکلات قلبی، مانند افزایش ضربان قلب. مشکلات قلبی به‌ندرت از چند روز یا چند هفته طولانی‌تر می‌شوند؛
• التهاب چشم؛
• التهاب کبد یا هپاتیت؛
• خستگی شدید.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر احساس می‌کنید که علایم و نشانه‌های بیماری لایم در شما وجود دارد، به‌ویژه اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که این بیماری شایع است، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

هر چقدر زودتر به پزشک مراجعه کنید، درمان مؤثرتر خواهد بود. حتی اگر علایم اولیه ناپدید شدند، باز هم به پزشک مراجعه کنید.

از بین رفتن نشانه‌ها به‌معنای این نیست که بیماری رفع شده است. اگر درمان بیماری لایم را به‌موقع پیگیری نکنید، بیماری ماه ‌ها و سال‌ها بعد از عفونت در بدن پخش می‌شود و مشکلاتی نظیر مشکلات در سیستم عصبی و ورم مفاصل ایجاد می‌کند.

کنه‌ها می‌توانند ناقل بیماری‌های دیگری هم باشند. تب کنه کلرادو و بابزیوزیس از جمله این بیماری‌ها هستند.

علت ایجاد بیماری لایم چیست؟

در آمریکا بیماری لایم در اثر باکتری بورلیای مایونی و بورگدورفری و با گزش کنه پاسیاه و کنه گوزنی ایجاد می‌شود.

این کنه‌ها معمولا قهوه‌ای هستند و از تخم خشخاش بزرگ‌تر نیستند. به ‌همین‌خاطر به ‌سختی دیده می‌شوند. برای ابتلا به بیماری لایم، کنه گوزنی آلوده باید شما را نیش بزند.

پس باکتری از طریق نیش کنه وارد بدن می‌شود و عفونت به خون راه پیدا می‌کند.

در بیشتر مواردی که کنه عامل انتقال لایم به فرد است، میزان تماس آن با بدن ۳۶ تا ۴۸ ساعت است.

اگر دیدید که کنه‌ای حالت بادکرده پیدا کرده است، ممکن است پاهای بلندی داشته باشد و بتواند میکروب را به بدن منتقل کند.

پس سریعا آن را از بدن خود دور کنید.

عوامل خطر در بیماری لایم چیست؟

محل زندگی شما، نوع شغلی که دارید یا حضور در طبیعت برخی نواحی خاص، احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد.

مثلا:

• اگر در مناطق جنگلی یا پر از علف و چمن به‌سر می‌برید، امکان تماس کنه با شما وجود دارد. پس کودکانی که زیاد در محوطه‌ بیرون از منزل بازی می‌کنند یا بزرگسالانی که کار و حرفه‌شان در محیط باز است، بیشتر از سایرین در خطر هستند. کنه‌ گوزن در آمریکا در دو مرحله‌ اول زندگی‌اش از موش‌ها و سایر جوندگان تغذیه می‌کند. این حیوانات خود عامل اولیه و مهمی در انتقال لایم هستند؛ اما کنه‌های بالغ از گوزن دُم‌سفید تغذیه می‌کنند.
• کنه به‌راحتی به پوست بدن می‌چسبد. بنابراین اگر در محیط مشکوک به وجود کنه مثل جاهای پرسبزه و علف هستید، با پوشیدن لباس آستین بلند و شلوار از خود و فرزندانتان محافظت کنید و نگذارید که حیوانات خانگی زیاد در میان علف‌ها بگردند.
• تا کنه روی پوستتان نشست، آن را از خود دور کنید. اگر کنه مدت ۳۶ تا ۴۸ ساعت روی بدن‌ بنشیند، باکتری می‌تواند از طریق جریان خون وارد بدنتان‌ شود. اگر در طول ۲ روز بتوانید از شر کنه خلاص شوید، احتمال ابتلا به این بیماری کاهش پیدا می‌کند.

عوارض بیماری لایم

در‌صورتی‌که لایم درمان نشود، امکان بروز موارد زیر وجود دارد:

• تورم مفصلی مزمن (ورم مفصل لایم)، به‌خصوص در ناحیه‌ زانو؛
• علایم عصبی، مانند فلج صورت یا نوروپاتی؛
• مشکلات و نواقص شناختی، مانند اختلال در حافظه؛
• بروز موارد غیرعادی در ریتم و ضربان قلب.

جلوگیری از لایم

اصلی‌ترین راه جلوگیری از ابتلا به بیماری لایم، دوری از محیط‌هایی با علف‌های انبوه و بلند است.

موارد احتیاطی لازم برای پرهیز از ابتلا به این بیماری به شرح زیر است:

• با پوشیدن کفشِ اندازه‌ی پا، جوراب، شلوار بلند، دستکش، بلوز آستین‌بلند و… سعی کنید مانع گزیدگی بدنتان شوید. از کنار علف‌های کوتاه انبوه یا خیلی بلند رد نشوید و مراقب حیوان خانگی‌ خود نیز باشید.
• از مواد دفع حشره استفاده کنید و روی پوست خود و فرزندانتان از آنها بمالید. یادتان باشد که این مواد، شیمیایی هستند و نباید با دهان، دست‌ها و چشم‌ها تماس پیدا کنند. غلظت این مواد باید ۲۰ درصد یا بیشتر باشد. منظور موادی مانند دی. ای. ای. تی (DEET) است. مصرف این مواد باید مطابق دستورالعمل‌ آنها باشد تا خطری برای بدن به‌وجود نیاید.
• سعی کنید علف‌ها و چمن‌های باغ یا باغچه‌تان عاری از کنه باشد. هیزم‌ها را نیز در مناطق آفتاب‌گیر نگهداری کنید.
• به‌ محض این که از محیط‌های محتمل برای وجود کنه به خانه بازگشتید، دوش بگیرید و سعی کنید بدن خود و فرزندانتان را بررسی کنید تا از عدم وجود کنه‌ها که خیلی ریز هستند، مطمئن شوید. از لیف و کیسه برای شستن تن استفاده کنید.
• یادتان باشد اگر یک بار دچار لایم شده باشید، باز هم احتمال ابتلا وجود دارد.
• کنه را با موچین و از قسمت دهان یا سرش بگیرید و از بدن دور کنید. آن را فشار ندهید و به‌ محض اینکه آن را از خود دور کردید، ناحیه‌ای را که درمعرض کنه بوده، ضدعفونی کنید.