تهیه،گرداوری،تالیف و ترجمه: دکتر شهرزاد دهناد (داروساز)

 پزشکی از راه دور به کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات برای فراهم کردن سلامت، خدمات و حمایت از بیمار یا امداد شونده در زمانی که فاصله جغرافیایی بین دو گروه فراهم کننده و گیرنده خدمات پزشکی وجود داشته باشد گفته می‌شود.

اگرچه یک تعریف جامع برای این واژه وجود ندارد، ولی بیشتر صاحب نظران آن را زیر مجموعه ای از سیستم سلامت الکترونیک می دانند، از جمله تکنولوژی هایی که می توانند در این زمینه مورد استفاده قرار بگیرند، می توان به کامپیوتر، ویدئو کنفرانس، اینترنت و استفاده از فناوری های وایرلس (بی سیم) اشاره کرد.

برای جا افتادن این مطلب، به مثال های زیر توجه کنید:

• یک ویزیت مجازی بین پزشک و بیمار از طرق تماس تلفنی یا تصویری؛
• نظارت بر بیماران از راه دور، مانند استفاده از تجهیزاتی که به نوعی به بیمار وصل می شوند و فشارخون و ضربان قلب؛ بیمار را اندازه گیری می کنند و برای پزشک ارسال می کنند؛
• جراحی که از تکنولوژی روباتیک استفاده می کند تا بتواند بیمار را از راه دور و تحت کنترل جراحی کند؛
• سنسورهایی که به پرستاران و یا مراقبین افرادی که فراموشی دارند هشدار می دهند که مثلا بیمار خانه را ترک کرده است؛
• تماشای یک ویدیو که پزشکتان اسال کرده است تا مثلا نحوه کار اسپری تنفسی را ببینید؛
• دریافت یک پیام، تماس تلفنی و یا ایمیل که زمان غربال گری سرطان را به شما یادآوری می کند.

این نمونه ها همه مثال هایی از پزشکی از راه دور هستند.

تاریخچه پزشکی از راه دور به چه زمانی بر می گردد؟

 در ابتدا انجام اعمال پزشکی منوط به حضور بیمار و پزشک در یک مکان و زمان خاص بود، ولی با اختراع دستگاه چاپ توسط گوتنبرگ در سال 1451 میلادی، اولین انقلاب در گسترش علم ایجاد شد و امکان انتشار اطلاعات پزشکی را در مقیاس وسیع فراهم کرد.

با این حال هنوز هم بیمارستان های بزرگ در مناطق پرتراکم شهری قرار دارند.

این وضعیت در دسترسی مردم به مراقبت های پزشکی تفاوت هایی ایجاد می کند.

با وقوع تحولات بزرگ در فناوری، این تفاوت ها کم رنگ شد؛ چرا که اختراعات جدید بشر با غلبه بر موانع و مرزهای جغرافیایی موجب ارتباط نزدیک تر پزشکان و بیماران گردید.

هم چنین بهبود سامانه های ارتباطی، مثل تلگراف که در سال 1844 میلادی و تلفن که در سال 1876میلادی اختراع شدند، به طور قابل ملاحظه ای باعث افزایش دسترسی و بهبود ارتباط بین پزشکان و بیماران و هم چنین ارتباط با سایر پزشکان گردید.

در واقع می توان گفت پیشینه استفاده از فناوری ارتباطات در فرایند درمان، به اواسط قرن ۱8 بازمی گردد.

واژه پزشکی از راه دور نخستین بار در سال1920 به کار گرفته شد، هرچند که کاربرد آن از سال ها پیش آغاز شده بود.

در سال 1948 برای اولین بار تصاویر رادیولوژی بین دو بیمارستان فیلادلفیا و پنسیلوانیا در آمریکا و از طریق خطوط تلفن انتقال داده شدند.

با پیشرفت و گسترش فناوری، پزشکی از راه دور نیز به دنبال آن پیشرفت کرد.

در اواخر دهه 1950 با ظهور تلویزیون و پیشرفت های به دست آمده در زمینه تلویزیون های مداربسته و ارتباطات از راه دور، متخصصین پزشکی استفاده از این فناوری ها را در موقعیت ها و محیط های بالینی متفاوت آغاز کردند.

نمونه های موفق پزشکی از راه دور در سراسر جهان قابل مشاهده اند و استفاده از این تکنولوژی راه حل کمکی برای فرآیند خدمات درمانی و سلامت محسوب میشود.

ورود تکنولوژی در ادوار گذشته نیز باعث تحول ارتباط میان پزشک و بیمار شده است، اما با افزایش سریع حجم اطلاعات در اینترنت، ارتباط پزشک و بیمار شکل تازه ای به خود گرفت.

با پیشرفت و توسعه  فناوری امروز بیش از۴۰ درصد جست و جوهای اینترنتی در دنیای اطلاعات، مرتبط با حوزه سلامت هستند و بیش از ۶۰ میلیون بیمار در طول روز از طریق جست و جوهای اینترنتی و پزشکی از راه دور با پزشکان خود ارتباط برقرار می کنند.

امروزه پزشکان  با بیمارانی رو به رو هستند که به دنیایی از اطلاعات دسترسی دارند. 

با این که این مسأله به چالش بزرگی برای پزشکان تبدیل شده،  پزشکان متعددی پزشکی از راه دور  و استفاده از ابزار الکترونیک را مناسب می دانند و وب سایت، ایمیل و راه های ارتباطی گوناگونی از طریق اینترنت را برای بیمارانشان فراهم کرده اند.

حتی بعضی از پزشکان ترجیح می دهند پیگیری مراجعانشان را ازطریق  صفحه الکترونیکی کامپیوتر  و در دنیای اطلاعات انجام دهند و به بیماران نیز توصیه می کنند که اطلاعات لازم را از طریق وبسایت هایشان کسب کنند.

مزایای  پزشکی از راه دور چیست؟

• در دسترس بودن درمان برای  بیمارانی که  به هر دلیلی نمی توانند از منزل خارج شوند؛
• بهبود مراقبت از بیمار؛
• در دسترس بودن درمان برای افراد ساکن در مناطق محروم و یا صعب العبور؛
• دریافت مشاوره پزشکی از کادر درمانی که  از لحاظ جغرافیایی در نزدیکی بیماران حضور ندارند؛
• در دسترس بودن درمان پس از اتمام ساعات کاری کادر درمان؛
• کاهش نقل و انتقال بیماران به مراکز درمانی؛
• دسترسی بهتر به پزشکان جهت مشاوره؛
• حمایت بیشتر از بیماران مبتلا به بیماری های مزمن، مانند یابت، فشارخون و…؛
• کاهش هزینه های مراقبت پزشکی.

مشکلات پزشکی از راه دور چیست؟

• پس از هر ویزیت مجازی، چنان چه پزشک تغییر پیدا کند،  ممکن است به اطلاعات کامل بیمار دسترسی نداشته باشد.
• در برخی از بیمار ها، ممکن است پزشک نتواند از راه دور به درستی یا به طور کامل تشخیص دهد و نیاز به مراجعه حضوری در مرحله بعدی ضروری می باشد.
• برخی از شرکت های بیمه، در زمینه پزشکی از راه دور خدماتی ارائه نمی دهند و هزینه های مربوط به آن را پوشش نمی دهند.
• ممکن است در رابطه پزشک و بیمار جدایی ایجاد شود.
• مسائل قانونی هم می تواند پیش بیاید و مشکلاتی را برای هر دو طرف ایجاد کند.

کاربرد پزشکی از راه دور در چه زمینه هایی است؟

پزشکی از راه دور دارای کاربردهای متنوع و فن آوری وسیعی است که به منظور افزایش تندرستی افراد در جامعه صورت گرفته‌است.

این پدیده می‌تواند با نوع اطلاعات ارسال شده (مانند آزمایش های کلینیکی و رادیو گرافی‌ها)و نحوه ارسال این داده ها مشخص شود.

از این پدیده در موارد زیر می توان استفاده عملی نمود:

• بلایای طبیعی و جنگ ها؛

• گسترش بهداشت در نقاط صعب العبور؛

• کنترل بیماری های مزمن؛

• پروازهای هوایی؛

• مسافرت های دریایی در جنگ ها؛

• تشخیص، درمان، کنترل، پیگیری و مشاوره؛

انواع پزشکی از راه دور

• مشاوره  پزشکی از راه دور؛
• نظارت و پایش بیماران از راه دور؛
• تشخیص از راه دور؛
• پیشگیری از راه دور؛
• توان بخشی از راه دور؛
• جراحی از راه دور؛
• درمان امراض پوستی از راه دور؛
• آسیب شناسی از راه دور؛
• تصویربرداری از راه دور؛
• درمان اختلالات شناختی از راه دور؛
• مراقبت های خانگی از راه دور؛
• آموزش از راه دور.

با استفاده از ابزار های پزشکی از راه دور،  خدمت رسانی به مناطق دور افتاده و محروم ممکن خواهد شد.

هم چنین استفاده از ابزارهای ویدئو کنفرانس و وب کنفرانس جهت ارتباط پزشک و بیمار می تواند باعث صرفه جویی در زمان و هزینه برای پزشک و بیمار شوند.

با این حال از این ابزارهای ارتباط الکترونیک تنها می توان به عنوان یک کمک کننده یا تسهیل کننده یاد کرد.

اقدام اولیه مجهز کردن روستاها و مناطق محروم به اینترنت پرسرعت می باشد. 

تیم های پزشکی و مراکز درمانی یا دانشگاهی باید در این زمینه اعلام آمادگی کنند تا در جهت هماهنگی و ارائه هدفمند خدمات الکترونیک حرکت کنند.