دکتر میلاد حیدری (جراح دندانپزشک، کارشناس ارشد پژوهش در علوم بین رشته­ ای پزشکی)

سرطان دهان یک عبارت عمومی است که ممکن است برای بیان طیف وسیعی از سرطان هایی که در نواحی مختلف سر و گردن رخ می ­دهند به کار رود.

در حقیقت هر نوع از انواع سرطان هایی که در ناحیه­ هایی مثل حفره دهان، لب ها، زبان، حلق، حنجره، سینوس ­های بینی و غدد بزاقی کشف می­ شوند، “سرطان دهان” نامیده می شود.

سالانه بیش از 550,000 مورد سرطان دهان در دنیا به ثبت می رسد که نزدیک به 300,000 مورد از آنها منجر به فوت می شوند.

مردان 2 تا 4 برابر بیشتراز زنان به این بیماری مبتلا می ­شوند.

جنوب آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا به ترتیب بیشترین موارد وقوع سرطان دهان را دارند.

سرطانی به نام سرطان سلول سنگفرشی حدود 90 درصد تمام سرطان های دهان را شامل می­ شود.

سلول­ های سنگفرشی سطحی­ ترین سلول­ هایی هستند که حفرات بدن انسان را می ­پوشانند.

سرطان سلول سنگفرشی دهان، ششمین سرطان از نظر شیوع در کل جهان است.

مصرف دخانیات و الکل مهمترین عوامل خطر ابتلا به سرطان دهان هستند.

مصرف تنباکو خطر ابتلا به سرطان دهان را تا 25 درصد افزایش می دهد.

مصرف الکل نیز یک عامل خطر مستقل در ایجاد سرطان­ خصوصا در ناحیه حلق و دهان به حساب می­ آید. مصرف همزمان تنباکو و الکل به صورت هم­افزا (سینرژیک) احتمال ایجاد سرطان دهان را بیشتر می­ کند.

مصرف غذاهای داغ و عدم محافظت از پوست در برابر تابش خورشید نیز خطر ابتلا به سرطان های سر و گردن به ویژه لب ها را افزایش می دهند.

دیگر عامل خطر مهم، ویروس پاپیلومای انسانی است که در 20 الی 25 درصد از سرطان های سر و گردن یافت می شود.

این ویروس عامل ایجاد یک عفونت است که در حالت کلی از تظاهر بالینی آن با عنوان زگیل یاد می شود و از طریق تماس پوستی مستقیم از فردی به فرد دیگر منتقل می شود.

ویروس پاپیلومای انسانی بالغ بر 100 نوع متفاوت دارد که بیش از 40 نوع آن از طریق تماس جنسی قابل انتقال هستند و می توانند نواحی تناسلی، دهان، و حلق را درگیر کنند.

این ویروس بسته به نوع، احتمال ایجاد سرطان در نواحی مختلف حفره دهان را تشدید می کند.

هم ­اکنون در آمریکا تعداد سرطان های دهان ایجاد شده توسط ویروس مذکور، از تعداد سرطان های دهانه رحم مرتبط با آن پیشی گرفته است.

با این حال پیش آگهی سرطان های دهان ایجاد شده توسط این ویروس نسبت به سایر عوامل خطر ذکر شده، بهتر و پاسخ به درمان نیز در این موارد مطلوب­تر است.

واکسیناسیون کودکان بر علیه ویروس پاپیلومای انسانی، گامی سودمند جهت جلوگیری از بروز سرطان های مرتبط با ویروس پاپیلومای انسانی است.

بسیاری از سرطان های دهان در مراحل اولیه فاقد درد و علامت هستند، اما ضایعات پیشرفته عمدتا از زخم هایی تشکیل می شوند که حاشیه برجسته، سفت و آزاردهنده دارند.

شکل زخم مرتبط با ضایعه می تواند در نواحی مختلف حفره دهان متفاوت باشد و ظاهری با رنگ سفید، قرمز، یا ترکیبی از این دو رنگ را ارائه دهد.

زخم پایدار روی لب یا زبان، لقی دندان، اختلال بلع، محدودیت در حرکت زبان و یا در باز کردن دهان، بی حسی لب پایین و تورم در ناحیه گردن می توانند از علایم احتمالی سرطان دهان باشند.

تشخیص ضایعات سرطانی دهان نیاز به معاینه دقیق بالینی دارند.

مهم است آگاه باشیم که هر زخمی که بیش از دو هفته در محیط دهان باقی بماند باید از نظر سرطانی بودن، تحت بررسی قرار گیرد.

یازدهم تا هفدهم آوریل (22 تا 28 فروردین ماه) به نام هفته آگاهی ­رسانی درباره سرطان های سر و گردن نامگذاری شده و به صورت نمادین با یک روبان متقاطع به رنگ سفید و زرشکی یادآوری می شود.

به کمک روش های پیشگیری و اطلاع ­رسانی صحیح، می ­توان از یک سوم سرطان های دهان جلوگیری و یک سوم دیگر را با درمان ها و برنامه ­های غربالگری کنترل کرد.

به دلیل خاموش بودن سرطان دهان در مراحل ابتدایی، مهمترین روش ردیابی، معاینه دهانی توسط خود فرد، در کنار معاینات دوره ­ای (هر شش ماه یک بار) توسط دندانپزشک به عنوان بخش اصلی برنامه غربالگری است.

در صورت تشخیص زودهنگام، 80 تا 90 درصد از سرطان های دهان می توانند به طور کامل درمان شوند.

با این حال در حال حاضر از هر 3 فرد مبتلا به سرطان دهان، 2 نفر با ضایعه پیشرفته به دندانپزشک مراجعه می کنند.

ترک دخانیات و الکل، استفاده از کرم ­های ضدآفتاب و مصرف میوه و سبزیجات در پیشگیری از ابتلا به سرطان های دهان نقش اساسی دارند.