دکتر شقایق کیخسروی (داروساز)

 

یبوست اختلالی است که در آن کودک به ندرت اجابت مزاج می کند (دوبار در هفته یا کمتر)، مدفوع دردناکی دارد، یا مدفوع با قطر بزرگ و سفت دفع می کند که ممکن است به زور زدن بیش از حد نیاز داشته باشد.

یبوست از نظر بالینی می تواند به دو دسته تقسیم شود؛ یبوستی که اخیرا شروع شده و معمولا به مدت هشت هفته یا کمتر وجود دارد و یبوست مزمن که کودک برای سه ماه یا بیشتر درگیر آن است.

 

 در این مقاله ما به بررسی یبوستی که اخیرا در نوزاد و کودک شروع شده، می پردازیم.

 

احتمال وقوع یبوست در کودکان، در سه دوره زمانی بیشتر است:

1. شروع غذاهای جامد یا شیر گاو؛
2. شروع از پوشک گرفتن و آموزش رفتن به توالت؛
3. زمان ورود به مدرسه.

والدین باید در مورد این زمان ها و افزایش احتمال یبوست کودکان آگاه باشند، تا بتوانند از آن پیشگیری کنند و یا در صورت وقوع، سریع تر درمان را آغاز کنند.

شکایت کودک از یبوست را نباید نادیده گرفت؛ زیرا می تواند منجر به بند آمدن مدفوع، تشدید یبوست و بی اختیاری مدفوع شود.

 

1. شروع غذاهای جامد یا شیر گاو

هنگامی که نوزاد شروع به مصرف مواد غذایی جامد می کند، والدین باید مراقب علائم یبوست باشند. زیرا رژیم غذایی جدید اغلب شامل مقادیر ناکافی فیبر و مایعات است. در برخی از نوزادان، شیر گاو یا شقاق مقعدی این مشکل را بدتر می کند. برای پیشگیری و درمان اولیه یبوست خفیف، باید از فیبر و مایعات کافی استفاده کرد.

• فیبر: برای نوزادان و کودکان کمتر از دو سال، مقدار معقول مصرف فیبر تقریباً 5 گرم در روز است. این میزان را می توان با اضافه کردن چندین وعده سبزیجات پوره شده، میوه ها و غلات حاوی فیبر در روز انجام داد. اکثر سبزیجات و میوه ها تقریباً 1 گرم فیبر در هر وعده تامین می کنند، اما آلو و نخود فرنگی می توانند تا 2 گرم فیبر را تامین کنند. غلات مصرفی نوزاد، شامل برنج مقدار ناچیزی از فیبر را تامین می کند، در حالی که گندم کامل، جو و غلات چند دانه در هر وعده حاوی 1 تا 2 گرم فیبر هستند.
• مصرف مایعات: کودک  باید در این دوران آب کافی استفاده کند، اما نیازی به افزایش مصرف مایعات فراتر از نیازهای معمول نیست، مگر این که کودک در شرایطی باشد که آب اضافه از دست داده باشد. حداقل مصرف مایعات روزانه به وزن کودک بستگی دارد.

 برای مثال یک نوزاد 5 کیلویی روزانه، حداقل به 500 میلی لیتر مایعات نیاز دارد. این مقدار برای کودک 10، 15 و 20 کیلویی به ترتیب 960، 1260 و 1500 میلی لیتر در روز است.

 

شیر گاو

برای برخی از نوزادان و کودکان نوپا، انتقال از شیر مادر یا شیر خشک به شیر گاو نیز باعث بروز یبوست می شود؛ اگرچه این ارتباط به طور قطعی ثابت نشده است. چنانچه متوجه شدید که کودک با شروع شیر گاو دچار یبوست شده است، می توانید به طور موقت دو هفته به کودک شیر گاو ندهید (در این دوره می توانید از شیر سویای غنی شده با کلسیم استفاده کنید). اگر علائم یبوست بهبود یافت 6 تا 12 هفته رژیم بدون شیر گاو را ادامه دهید و بعد از آن شیر گاو را دوباره امتحان کنید. درصورت عدم بهبود یبوست به دنبال یافتن علل دیگر برای یبوست کودک باشید.

 

شقاق مقعدی

 دفع مدفوع بزرگ می‌تواند باعث ایجاد شقاق مقعدی شود، که اجابت مزاج را دردناک می‌کند و می‌تواند منجر به رفتار نگه داشتن و امتناع از دفع مدفوع توسط کودک شود، که به نوبه خود ممکن است یبوست را بدتر کند. هم چنین گاهی اوقات شقاق مقعدی ممکن است به دلیل پاک کردن شدید مقعد در هنگام تعویض پوشک ایجاد شود.

 

2. از پوشک گرفتن و آموزش توالت رفتن

 وقتی کودکان در سنین نزدیک به توالت رفتن هستند، والدین  باید مراقب علائم ابتلا به یبوست باشند.

پیشگیری و مدیریت اولیه یبوست در این گروه سنی شامل آموزش آرام و بدون استرس به کودک، استفاده درست از توالت، اطمینان از دریافت کافی فیبر و مایعات و اجتناب از دریافت بیش از حد شیر گاو در رژیم غذایی کودکان می باشد.

از عواملی که باعث یبوست در این سن می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

• نگه داشتن مدفوع:

– به نیاز اجابت مزاج پاسخ ندهند.

-کودکانی که از توالت های بزرگتر استفاده می کنند، شرایط مناسب برای تخلیه موفقیت آمیز مدفوع را ندارند.

-اگر دفع مدفوع دردناک باشد، کودکان نوپا ممکن است شروع به نگه داشتن مدفوع کنند.

موارد بالا باعث دفع مدفوع بزرگتر و سفت تر و درد بیشتر هنگام دفع می شوند و در نتیجه آن، بازهم کودک از دفع مدفوع اجتناب می کند و این چرخه معیوب ادامه پیدا می کند.

راه حل در این موارد این است که رژیم غذایی کودک دارای  فیبر و مایعات کافی باشد تا  مدفوع نرم شود و دفع مدفوع بدون درد انجام شود و بتوان این چرخه معیوب را معکوس کرد.

علاوه بر این، برای پیشگیری از این مشکلات، زمانی را برای از پوشک گرفتن کودک در نظر بگیرید که کودک آمادگی لازم را داشته باشد و روند از پوشک گرفتن آرام و بدون استرس باشد.

اگر کودک علائمی از نگه داشتن مدفوع و یبوست را نشان داد باید رژیم غذایی مناسب و استفاده از ملین را به صورت کوتاه مدت امتحان کرد. در صورتی که این مشکل برطرف نشد، گاهی نیاز است تا روند از پوشک گرفتن، بسته به زمان آمادگی کودک، به تعویق انداخته شود.

 

• مصرف ناکافی فیبر در رژیم غذایی :

 برای پیشگیری از یبوست، میزان 7 تا 15 گرم فیبر برای کودکان 2 تا 5 سال توصیه می شود. برخی از منابع میزان بالاتر (تا 20 گرم) را توصیه می کنند؛ اما مقادیر بالاتر از این میزان در پیشگیری یا درمان یبوست فایده ثابت شده ای ندارد.

 

• مصرف بیش از حد شیر گاو:

مصرف بیش از حد شیر گاو (بیش از 960 میلی لیتر در روز) می تواند تحرک روده را کم کرده و کودک را سیر کند، در نتیجه مصرف سایر مایعات و غذاهایی را که باعث نرمی مدفوع می شوند، مانند آب، میوه ها و سبزیجات کاهش می دهد. مصرف 720 میلی لیتر شیر در روز برای تامین نیاز روزانه کودکان بین یک تا پنج سال به کلسیم کافی است.

 

3. ورود به مدرسه

 ورود  به مدرسه می‌تواند باعث یبوست شود؛ زیرا کودک تمایلی به استفاده از توالت در مدرسه ندارد، یا این که تغییر برنامه روزانه در توالت کردن اختلال ایجاد می‌کند. علاوه بر این، چون در این سن به تنهایی به دستشویی می روند، خیلی از والدین متوجه یبوست آن ها نمی شوند.

برای جلوگیری از این مشکلات والدین باید در مورد توالت رفتن بچه ها و اینکه آیا از این کار اجتناب می کنند و یا خجالت می کشند با آن ها صحبت کنند. علاوه بر این، والدین باید کوکان را به استفاده از توالت رفتن بدون عجله تشویق کنند.

مصرف کافی فیبر که برای یک کودک 6 ساله حدود 11 تا 16 گرم در روز است، می تواند از این مشکل پیشگیری کند.

 

درمان

  هنگامی که کودک دارای علائم یبوست است، حتی اگر مدت کوتاهی باشد (به عنوان مثال، کمتر از دو هفته)، مهم است که به سرعت مداخله کنید تا از چرخه توقف مدفوع که می تواند منجر به تشدید، عود یا مزمن شدن این مشکل شود، جلوگیری شود.

این مداخله باید شامل یک برنامه پیگیری نیز باشد، تا اطمینان حاصل شود که یبوست برطرف شده و کودک به الگوی دفع مناسب رسیده است.

 

علائم هشداردهنده

 نوزادان مبتلا به یبوست شدید یا مکرر، به ویژه آنهایی که از بدو تولد یبوست دارند، باید از نظر عملکرد درست دستگاه گوارش توسط پزشک متخصص به دقت بررسی شوند.

بعد از مشورت با پزشک و اطمینان از عدم وجود مشکل جدی در نوزاد، می  توان از آبمیوه های طبیعی حاوی سوربیتول (مانند سیب،  آلو یا گلابی ) و یا برخی داروها استفاده کرد. برای جلوگیری از اثرات  نامطلوب آبمیوه و داروهای مضر بر رژیم غذایی نوزاد، طول دوره آن باید با  نظر پزشک باشد.

برای نوزادانی که غذاهای جامد را شروع کرده اند، می توان از پوره های میوه حاوی سوربیتول استفاده کرد. برای افزایش محتوای فیبر غذاهای جامد نوزاد، می توان غلات چند دانه یا جو را جایگزین غلات برنج کرد.

هم چنین می توان نخود فرنگی یا آلو را با سایر میوه ها و سبزیجات پوره شده جایگزین کرد.

 

کودکان نوپا

اولین گام در مدیریت یبوست برای کودکان یک ساله و بزرگتر، که به تازگی دچار یبوست شده اند، ارائه آموزش به والدین یا مراقبین کودک  است.

 از جمله توصیه های مناسب: مصرف کافی فیبر و مایعات در رژیم غذایی و انتخاب سن درست برای از پوشک گرفتن کودک است.

داروهایی برای درمان یبوست در نوزادان و کودکان نیز وجود دارد، اما مصرف دارو باید زیر نظر پزشک یا داروساز مصرف شود.

 

به طور خلاصه:

توجه به یبوست در نوزادان و کودکان بسیار مهم است و باید تلاش شود تا از یبوست پیشگیری شود، زیرا یبوست باعث ایجاد مشکلات ثانویه دیگر در کودکان می شود.

مصرف مایعات و فیبر کافی در رژیم غذایی کودکان یکی از بهترین روش ها برای پیشگیری از این مشکل است.