روز جهانی روان و مشاوره
هرگاه صحبت از سلامت جسم می‌شود، حاضریم تمام دارایی خود را برای بدست آوردن آن خرج کنیم؛ اما وقتی به سلامت روان می‌رسیم با کمی درنگ به آن پاسخ می‌دهیم. حال آنکه شاید روان ما بیش از جسم ما نیازمند مداوا باشد.
دکتر فرود آدینه وند (متخصص روانپزشک)
هرگاه صحبت از سلامت جسم می‌شود، حاضریم تمام دارایی خود را برای بدست آوردن آن خرج کنیم؛ اما وقتی به سلامت روان می‌رسیم با کمی درنگ به آن پاسخ می‌دهیم. حال آنکه شاید روان ما بیش از جسم ما نیازمند مداوا باشد.
به شکل ساده می توان روانپزشکی را شاخه ای از پزشکی نامید، که وظیفه تشخیص و درمان بیماری های روانی را بر عهده دارد.
در این گفتگو، آقای دکتر آدینه وند به برخی از سوالات مرتبط در حوزه روان شناسی و بیماری های روان پاسخ می دهند.
- شیوع بیماری های روان در جامعه را چگونه ارزیابی می کنید؟
طبق آمار وزارت بهداشت، حدود 21 میلیون نفر، یعنی تقریبا 25 درصد مردم ایران، دچار اختلال روان هستند. شمار زنانی که دارای اختلال روان هستند بیش از مردان است.
در عین حال باید در نظر داشت که آمارهای مربوط به بیماران دارای اختلال روانی نشانگر ابعاد واقعی گسترش این اختلال ها نیستند، زیرا تنها بخشی از افراد که از چنین اختلالاتی رنج می برند به روانپزشک مراجعه می کنند.
- عدم مراجعه به روانپزشک چه عواقبی برای جامعه دارد؟
اختلالات روانی علاوه بر بعد فردی می تواند ابعاد اجتماعی هم داشته باشد؛ چرا که افزایش اختلالات روان در جامعه زمینه ساز بروز آسیب های اجتماعی است.
جامعه ای که در آن افسردگی و اضطراب جولان دهد، آمار بالایی از خشونت، نزاع و اعتیاد به مواد مخدر را تجربه می کند. هرچند بیماران روان بیشتر قربانی خشونت هستند تا اینکه علت آن باشند. هم چنین در نقطه مقابل، مشکلات اجتماعی در بروز 55 درصد از اختلالات روان تاثیر گذارند.
- چرا ارتباط با روانپزشک در جامعه ایرانی یک تابو قلمداد می شود و افراد اختلالات روان را انکار می کنند؟
بیماران اعصاب و روان در اغلب موارد اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و از طرفی برداشت غلط جامعه می تواند در این افراد ایجاد استیگما یا انگ اجتماعی کند. حتی افرادی که بیماری خود را تحت کنترل درآورده اند نیز در محیط کاری و یا برای پیدا کردن شغل دچار مشکل می شوند. متاسفانه بخشی از جامعه هنوز از افراد مبتلا به بیماری های روان می ترسند، یا آنها را طرد می کنند و برای آنها ارزشی قائل نیستند.
انگ بیماری روانی تحت تاثیر عوامل تاریخی- اجتماعی و فرهنگی هر جامعه است. تعداد زیادی از بیماران روانی به دلیل این برچسب از خدمات اجتماعی و قابل عرضه به آنها استفاده نمی کنند. آنها یا هرگز درمان را شروع نمی کنند، و یا آن را به پایان نمی رسانند.
انگ زدن به بیماران روان بزرگترین مانع پیشرفت های آتی درحوزه بیماران روان و سلامت روان است و متاسفانه برچسب زدن به بیماران روان باعث افزایش استرس و تشدید بیماری روان در آنها می شود.
- در چه مواردی باید به روانپزشک مراجعه کرد؟
اختلالات روان طیف وسیعی دارند، اما علائم هشداردهنده ای وجود دارد.
در مواردی که اختلال در عملکرد شغلی، اجتماعی یا بین فردی پیدا می کنیم، در تصمیم گیری ها ناتوان هستیم، در گیر اضطراب شدید و بیش از حد در مورد یک موضوع می شویم، و یا نوسانات خلقی را تجربه می کنیم، زمانی است که باید به روانپزشک مراجعه کنیم.
سایر علائم هشداردهنده عبارت است از:
احساس غم شدید، ناتوانی در لذت بردن، اختلال خواب، بی حوصلگی طولانی، وسواس فکری، اختلال اشتها، ترس بیش از حد، توهم، پرخاشگری و بیش فعالی.
- روش های دسترسی به روانپزشک در ایران به چه صورت است؟
خوشبختانه دسترسی به روانپزشک در ایران بسیار ساده تر از سایر کشورها می باشد؛ مراجعین در سایر کشورها چندین ماه در نوبت هستند. مراجعه به صورت حضوری و آنلاین در ایران قابل دسترسی است. هرچند بهتر است مراجعه به صورت حضوری باشد.
- آیا می توان با مراجعه آنلاین به همان کیفیت مراجعه حضوری خدمات پزشکی دریافت کرد؟
در مشاوره حضوری درمانگر به زبان بدن بیمار توجه بیشتری دارد. هم چنین در اختلالاتی که فرد ممکن است به خود یا اطرافیان آسیب بزند، نیاز به مراجعه حضوری دارد. به علاوه در مشاوره حضوری بیشتر می شود اطمینان حاصل کرد که درمانگر مجوز های لازم را برای درمان دارد.
ولی به هرحال بعد از دوران کرونا افراد بیشتری تمایل به مشاوره آنلاین دارند. دسترسی روز افزون به کامپیوتر و گوشی هوشمند باعث شده افراد جهت سهولت، سرعت بیشتر و هزینه کمتر از روش آنلاین استفاده کنند.
- چه ویژگی هایی سبب بهبود روند درمان می شود؟
یکی از موارد بسیار مهم ایجاد یک رابطه درمانی خوب بین مراجع و درمانگر است. روانپزشک علاوه بر تسلط علمی مناسب برای تشخیص و درمان، باید یک رابطه درمانی مناسب نیز برقرار کند.
همدلی، صبوری، اختصاص وقت کافی و لحاظ کردن نظرات بیمار برای انتخاب درمان می تواند نقش مهمی در درمان موفقیت آمیز داشته باشد.
- آیا بیماری های روان نیز مثل سایر بیماری های پزشکی، نیاز به آزمایشات دوره ای یا غربالگری دارند؟
روان پزشک باید با ارزیابی بیماران تشخیص دهد که آیا علائم آنها در نتیجه یک بیماری جسمی، ترکیبی از بیماری های جسمی و روانی، و یا تنها روانی است.
به عنوان بخشی از روند ارزیابی بالینی، روانپزشکان از معاینه بالینی، تصویر برداری عصبی (CT یا MRI) و آزمایش های خون استفاده می کنند.
علاوه بر موارد ذکر شده، مصرف بسیاری از داروهای روانپزشکی نیازمند انجام آزمایشات دوره ای است.
- چطور اختلالات روان در کودکان و نوجوانان را تشیص دهیم؟
علائم مشکلات روان در کودکان می تواند متفاوت باشد.
دیدن یک مشکل یا بیماری روان در بچه ها می تواند برای والدین دشوار باشد؛ در نتیجه بسیاری از بچه ها از گرفتن درمان مناسب بهره مند نیستند.
بررسی توانایی های کودکان در مدرسه و عملکرد آنها در خانه و موقعیت های اجتماعی بسیار اهمیت دارد، و هرگونه اختلال عملکرد ممکن است نشانگر یک اختلال روان باشد.
ترس ها و نگرانی هایی که توانایی آنها برای شرکت در بازی ها و حضور در مدرسه را مختل کند، حائز اهمیت است.
بعضی از اختلالات، از جمله کم توجهی، بیش فعالی، اختلال در غذا خوردن و استرس پس از سانحه نیاز به بررسی توسط روانپزشک دارد.
هم چنین آسیب رساندن به خود یا صحبت درمورد آن، تحریک پذیری شدید، تغییر در عادات غذایی، مشکل در تمرکز و تغییر در عملکرد تحصیلی، و کناره گیری از روابط اجتماعی سایر مواردی است که والدین حتما باید به آنها توجه داشته باشند.
- بزرگترین چالش برای درمان بیماری های روان چیست؟
مهمترین چالش در جامعه ما برچسب یا انگ زدن توسط اجتماع است.
رسانه ها نقش بسیار مهمی در انگ زدایی از این بیماران دارند. مسئله مهم دیگر توجه سازمان ها و مراجع ذی صلاح است. میزان بار کل اختلالات رفتاری و روانی در ایران 14 درصد است. با برنامه ریزی و تخصیص بودجه مناسب می توان تا حد زیادی این میزان را کاهش داد.
- تاثیر هوش مصنوعی بر روابط انسانی و شیوع بیماری های روان را چگونه ارزیابی می کنید؟
هوش مصنوعی می تواند در بهبود عملکرد ارتباط اجتماعی نقش موثری ایفا کند. با محاسبه و تحلیل داده های مربوط به رفتارها و واکنش های اجتماعی در شبکه های اجتماعی، می توان الگوهای جمعی را تشخیص داده و خطاهای رایج درارتباطات را شناسایی کرد.
هوش مصنوعی می تواند تبعیض های اجتماعی و بی انصافی ها را تجزیه و تحلیل کند و محیطی منصفانه تر و تعاملی تر برای کاربران فراهم سازد.
از طرفی استفاده افراطی از هوش مصنوعی منجر به کاهش تعاملات انسانی و اثرات منفی در برقراری ارتباط عمیق و غنی انسانی می شود.
- ایا داروهای برند های (کارخانه) مختلف در روند بهبود تاثیر گذارند؟
ماده موثره دارو در برندهای مختلف یکسان است؛ ولی مواد نگهدارنده، مواد رنگی و شکل داروها ممکن است متفاوت باشد. گاهی مواد اضافی در کنار ماده موثره دارویی مشکلاتی را ایجاد می کندکه با تغییر برند و شرکت ممکن است این مشکل حل شود.
- ملاک های انتخاب برند (کارخانه) یک دارو چیست؟
کیفیت دارو؛ دیدگاه متخصصین در مورد دارو؛ آزمایشات بالینی در مورد داروهای برند های مختلف.
- آیا از داروهای برند اکتوورکو در درمان استفاده می کنید و نتیجه درمان را چگونه ارزیابی می کنید؟
با توجه به این که شرکت اکتوورکو یکی از شرکت های پیشرو در تولید بهترین داروهای بازار ایران و منطقه است، داروهای این شرکت استاندارهای جهانی را داد و اینجانب هم از محصولات این شرکت در درمان استفاده می کنم و و از نتیجه هم راضی هستم.
- خیلی از بیماران به علت عوارض دارو و یا احساس وابستگی به دارو اقدام به قطع خودسرانه دارو می کنند. چه توصیه ای برای این بیماران دارید؟
اگر دارویی برای شما عارضه ای ایجاد کرد و یا از وابستگی به دارو نگران هستید، با پزشک خود مشورت کنید.
با توجه به این که قطع خودسرانه دارو باعث تشدید بیماری و حتی در مواردی باعث افزایش آمار خودکشی و یا تعویق درمان می شود، از قطع ناگهانی و خودسرانه دارو اجتناب کنید.
- داروسازان چه نقشی در تشخیص و ارجاع بیماران به روانپزشکان دارند؟
از آنجایی که خیلی از افراد برای گرفتن داروهای آرامبخش به داروخانه ها مراجعه می کنند، این امر باعث اعتیاد به داروها می شود که عواقب جبران ناپذیری دارد.
کنترل و نظارت دقیق تر مسئولین فنی داروخانه و آشنایی داروسازان عزیز با علائم اختلالات روان باعث ارجاع به موقع این بیماران به روانپزشک و درمان سریعتر می گردد.
در کلام آخر، برای خوانندگان ما چه توصیه ای دارید؟
از انجایی که 60 درصد بیماران روان در ایران از وجود اختلالات روان در خود اطلاعی ندارند، آگاهی بخشی به جامعه بسیار حائز اهمیت است. اقدام سریعتر برای آغاز درمان علاوه بر این که رنج بیمار را کاهش می دهد، کمک می کند پیوند دوباره او با جامعه پیرامون برقرار شود.
اختلالات روانپزشکی می توانند 1 تا 20 سال از عمر انسان را کاهش دهند؛ بنابراین پیشگیری از این اختلالات حائز اهمیت است.
