دکتر مریم شریف (بورد تخصصی داروسازی بالینی)

مقدمه

دیابت بارداری یکی از مشکلات شایع در دوران بارداری است که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر سلامت مادر و نوزاد داشته باشد. این نوع دیابت معمولاً در نیمه دوم بارداری بروز می‌کند و به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش نیاز به انسولین در بدن مادر ایجاد می‌شود. در این مقاله، به بررسی علل، علائم، عوارض و روش‌های مدیریت دیابت بارداری می‌پردازیم.

 

علل دیابت بارداری

عوامل متعددی می‌توانند باعث افزایش قند خون در دوران بارداری شوند. در زیر به مهم‌ترین این عوامل اشاره می‌شود:

 

۱. تغییرات هورمونی

در دوران بارداری، سطح هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون افزایش می‌یابند. این هورمون‌ها می‌توانند باعث ایجاد مقاومت به انسولین شوند، به این معنی که بدن برای تنظیم قند خون به انسولین بیشتری نیاز پیدا می کند. در برخی موارد، بدن قادر به تولید مقدار کافی انسولین نخواهد بود، و همین امر منجر به افزایش قند خون می‌شود.

 

۲. رژیم غذایی نامناسب

مصرف غذاهای قندی و فراوری شده می‌تواند به سرعت قند خون را افزایش دهد. غذاهایی که حاوی قندهای ساده هستند، مانند شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های قندی و نان‌های سفید، می‌توانند منجر به افزایش قند خون شوند. همچنین عدم مصرف کافی فیبر و پروتئین نیز می‌تواند بر کنترل قند خون تأثیر منفی بگذارد.

 

۳. اضافه وزن و چاقی

اضافه وزن قبل از بارداری، یا افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد. چاقی می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین شود و کنترل قند خون را دشوارتر کند.

 

۴. سن

سن بالای ۳۵ سال می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد. زنان در این سنین بیشتر در معرض مشکلات متابولیکی هستند که می‌تواند به افزایش قند خون منجر شود.

 

۵. سابقه خانوادگی

سابقه خانوادگی دیابت نیز می‌تواند عاملی برای افزایش خطر ابتلا به دیابت بارداری باشد. اگر یکی از اعضای خانواده شما دیابت داشته باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری افزایش می‌یابد.

 

۶. عدم فعالیت بدنی

عدم فعالیت بدنی و سبک زندگی بی‌تحرک می‌تواند به افزایش قند خون منجر شود. ورزش منظم می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین و کنترل قند خون کمک کند.

 

با شناخت این عوامل و مدیریت آنها، زنان باردار می‌توانند از بروز دیابت بارداری و عوارض آن جلوگیری کنند. مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه نیز می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد.

 

علائم دیابت بارداری

بسیاری از زنان مبتلا به دیابت بارداری هیچ علامتی ندارند، اما برخی از علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

– افزایش تشنگی؛

– افزایش ادرار؛

– خستگی غیرمعمول؛

– تهوع و استفراغ.

 

تشخیص دیابت بارداری معمولاً در آزمایش‌های روتین بارداری، به‌ویژه در هفته‌ های ۲۴ تا ۲۸ بارداری، انجام می‌شود.

 

عوارض دیابت بارداری

دیابت بارداری می‌تواند عوارضی برای مادر و نوزاد ایجاد کند.

 

عوارض برای مادر:

• فشار خون بالا: زنان مبتلا به دیابت بارداری بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون بالا، یا پره‌اکلامپسی هستند.
• افزایش احتمال زایمان سزارین: به دلیل وزن بالای نوزاد، احتمال نیاز به زایمان سزارین افزایش می‌یابد.
• افزایش احتمال زایمان زودرس یا مشکلات دیگر در حین زایمان.

 

عوارض برای نوزاد:

• تولد نوزاد با وزن بالا: نوزادان ممکن است به دلیل سطح بالای قند خون در مادر، با وزن بیش از حد معمول متولد شوند.
• مشکلات تنفسی: نوزادان ممکن است با مشکلات تنفسی به دنیا بیایند.
• افزایش خطر ابتلا به دیابت در آینده: نوزادانی که مادرانشان در دوران بارداری دیابت داشته‌اند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده قرار دارند.
• نوزادان پس از تولد دچار قند خون پایین یا زردی پوست و چشم (زردی) می شوند.
• ممکن است نوزاد مرده به دنیا بیاید (که بسیار نادر است).

 

آزمایش غربالگری دیابت بارداری

آزمایشات غربالگری دیابت بارداری برای شناسایی زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری انجام می‌شود. این آزمایشات معمولاً در هفته ‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری  صورت می‌گیرد. در طی اولین هفته های بارداری، جلسات مشاوره و ارزیابی خانم باردار توسط ماما یا پزشک انجام می‌شود، تا مشخص گردد آیا در معرض خطر دیابت حاملگی می‌باشد یا خیر. اگر یک یا چند عامل خطر برای دیابت بارداری وجود داشته باشد، باید زودتر از زمان استاندارد، آزمایش غربالگری را انجام دهد.

 

آزمایشات غربالگری دیابت در دوران بارداری شامل موارد زیر می‌باشد:

۱. آزمایش غربالگری اولیه

در این آزمایش، مادر باردار یک نوشیدنی حاوی ۵۰ گرم گلوکز می‌نوشد. یک ساعت بعد، میزان قند خون وی اندازه‌گیری می‌شود. اگر قند خون مادر بالاتر از حد استاندارد باشد، باید آزمایش تحمل گلوکز خوراکی انجام شود.

 

۲. آزمایش تحمل گلوکز خوراکی

در این آزمایش، مادر باردار یک نوشیدنی حاوی ۱۰۰ گرم گلوکز می‌نوشد. سپس، قند خون وی در زمان‌های صفر، ۱، ۲ و ۳ ساعت بعد اندازه‌گیری می‌شود. اگر دست‌کم دو نوبت قند خون از مقادیر تعیین شده بالاتر باشد، تشخیص دیابت بارداری داده می‌شود.

 

۳. آزمایش قند خون ناشتا

در این آزمایش، قند خون مادر باردار در حالت ناشتا (پس از ۸ ساعت عدم مصرف غذا) اندازه‌گیری می‌شود. اگر قند خون ناشتا بالاتر از حد استاندارد باشد، تشخیص دیابت بارداری داده می‌شود.

 

در صورت تشخیص دیابت بارداری، پزشک برنامه درمانی مناسب را که شامل رژیم غذایی، فعالیت بدنی و در صورت نیاز، دارو می‌باشد تجویز می‌کند تا قند خون در محدوده طبیعی حفظ شود. پس از زایمان نیز، قند خون مادر بررسی می‌شود تا در صورت ادامه دیابت، درمان مناسب آغاز شود.

 

مدیریت دیابت بارداری

روش‌های زیر می‌توانند به کنترل قند خون کمک کنند:

 

رژیم غذایی سالم:

 

۱. انتخاب کربوهیدرات‌های سالم

• مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده مانند غلات کامل (جو دوسر، برنج قهوه‌ای) و سبزیجات غیرنشاسته ‌ای (مانند کلم بروکلی و اسفناج) به کنترل قند خون کمک می‌کند.

 

• پرهیز از مصرف قند های ساده و غذاهای فراوری شده؛ زیرا این مواد می‌توانند قند خون را به سرعت افزایش دهند.

 

۲. مصرف پروتئین و چربی ‌های سالم

• هر وعده غذایی باید حاوی منبع پروتئینی مانند تخم‌مرغ، مرغ، ماهی یا لبنیات کم‌چرب باشد.

 

• از چربی‌های سالم مانند روغن زیتون و آووکادو استفاده و از چربی‌های اشباع و ترانس پرهیز شود.

 

۳. میان وعده ‌های سالم

• مصرف میان وعده‌ های سالم هر دو تا سه ساعت یک بار به کنترل قند خون کمک می‌کند. میوه ‌های تازه، آجیل و ماست کم‌چرب گزینه های مناسبی برای میان وعده هستند.

 

۴. نوشیدن آب کافی

• جایگزین کردن آب به جای نوشیدنی‌های شیرین. هیدراته ماندن به کنترل قند خون کمک می‌کند.

 

۵. مشاوره با متخصص تغذیه

• مشاوره با متخصص تغذیه برای تنظیم یک برنامه غذایی متناسب با نیازهای فردی و شرایط خاص بارداری توصیه می‌شود.

 

با رعایت این نکات، زنان باردار مبتلا به دیابت، می‌توانند قند خون خود را کنترل کرده و دوران بارداری سالم‌تری را تجربه کنند.

 

فعالیت بدنی

فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کنترل قند خون و حفظ وزن سالم کمک کند. پیاده‌روی، شنا و یوگا از جمله فعالیت‌ های مناسب هستند.

 

 پایش قند خون

بررسی منظم قند خون به مادر کمک می‌کند تا وضعیت خود را بهتر مدیریت کند و از بروز عوارض جلوگیری کند.

 

داروها

در برخی موارد، ممکن است نیاز به استفاده از انسولین برای کنترل قند خون باشد. پزشک شما بهترین گزینه را برای شما تعیین خواهد کرد.

 

حرف آخر

دیابت بارداری یک وضعیت قابل کنترل است که با مدیریت مناسب آن می‌توان تأثیرات منفی بر سلامت مادر و نوزاد را کاهش داد. با رعایت رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و پایش قند خون، مادران می‌توانند به سلامت خود و نوزادشان کمک کنند. مهم است که زنان باردار به طور منظم با پزشک خود در ارتباط باشند و هرگونه نگرانی یا علامت غیرمعمول را به او گزارش دهند. با آگاهی و مراقبت، می‌توان دوران بارداری سالم و موفقی را تجربه کرد.