دکتر مریم شریف (بورد تخصصی داروسازی بالینی)

زخم پای دیابتی از شایع‌ترین مشکلات در بیماران مبتلا به دیابت می‌باشد. بروز سالانه زخم پای دیابتی در سراسر جهان بین 9.1 تا 26.1 میلیون نفر است. حدود 15 تا 25 درصد از بیماران مبتلا به دیابت در طول زندگی خود دچار زخم پای دیابتی می‌شوند.

با افزایش سالانه تعداد بیماران دیابتی تازه تشخیص داده شده، میزان بروز زخم پای دیابتی نیز رو به افزایش می‌باشد.

زخم پای دیابتی می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در بیماران دیابتی بالای 45 سال شایع تراست.

شایع‌ترین علل زمینه‌ای بروز زخم پای دیابتی عبارتند از: کنترل ضعیف قند خون، پینه پا، بدشکلی پا، مراقبت نامناسب از پا، کفش نامناسب، آسیب اعصاب محیطی (نوروپاتی) محیطی زمینه‌ای و گردش خون ضعیف، پوست خشک و آسیب دیده.

دیابت چگونه باعث زخم و آسیب به پا می‌شود؟

مشکلات پا در افراد مبتلا به دیابت رایج است. زمانی که قند خون به صورت طولانی مدت و کنترل نشده بالا باشد، می‌تواند به اعصاب و رگ‌های خونی پا آسیب بزند.

آسیب عصبی ایجاد شده را نوروپاتی دیابتی می‌نامند. نوروپاتی می‌تواند باعث بی حسی، گزگز، درد یا از دست دادن احساس در پا شود.

اما برخی از بیماران هیچ علامتی ندارند. آسیب عصبی هم چنین می‌تواند توانایی فرد برای احساس درد، گرما یا سرما را کاهش دهد.

حدود 60 درصد از بیماران دیابتی دچار نوروپاتی می‌شوند. زندگی بدون درد بسیار خوب به نظر می‌رسد، اما هزینه بالایی دارد. درد راهی است که بدن به شما می‌گوید آسیبی رخ داده، تا بتوانید از خود مراقبت کنید.

چنانچه مبتلا به دیابت هستید و نمی‌توانید درد را احساس کنید، ممکن است ندانید که چه زمانی بریدگی، تاول یا زخم روی پای خود دارید. چنین زخمی ممکن است عفونی شود.

ابتلا به عفونت و جریان خون ضعیف می‌تواند منجر به قانقاریا شود. یعنی ماهیچه، پوست و سایر بافت‌ها شروع به مردن می‌کنند.

اگر قانقاریا یا زخم پا به درمان دارویی پاسخ ندهد، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. این جراحی برای بریدن انگشت پا، پا یا بخشی از پای آسیب دیده  انجام می‌شود.

هدف از این جراحی جلوگیری از گسترش یک عفونت جدی می‌باشد و می‌تواند زندگی شما را نجات دهد. باید بسیار مراقب مشکلات کوچک در پا باشید؛ چراکه خیلی سریع همین مشکلات کوچک می‌توانند جدی شوند.

متاسفانه امروزه زخم پای دیابتی عامل اصلی قطع عضوهای ناشی از ضربه در آمریکا است. به طور کلی، حدود 5 تا 10درصد از بیماران مبتلا به دیابت به زخم پا مبتلا می‌شوند و 1 درصد در نهایت  نیاز به قطع عضو پیدا می‌کنند.

احتمال بروز زخم پای دیابتی در چه افرادی بیشتر است؟

هر فرد مبتلا به دیابت، ممکن است دچار آسیب عصبی شود، اما وجود هریک از موارد زیر این خطر را افزایش می‌دهد:

• قند خون بالا و کنترل نشده؛
• مدت زمان طولانی ابتلا به دیابت، به خصوص اگر قند خون شما اغلب بالاتر از سطح هدف مشخص شده توسط پزشک باشد؛
• اضافه وزن و چاقی؛
• سن بالای 40 سال؛
• فشار خون بالا؛
• کلسترول بالا؛
• پوشیدن کفش‌های نامناسب و بی‌کیفیت؛
• عدم رعایت بهداشت فردی (شستشوی ناکافی پا یا خشک نکردن پاها پس از شستشو)؛
• کوتاه کردن نامناسب ناخن‌های پا، به‌طوری‌که به بافت اطراف ناخن آسیب وارد شود؛
• مصرف الکل؛
• اختلالات چشمی ناشی از دیابت؛
• بیماری‌های قلبی؛
• بیماری‌های کلیوی؛
• مصرف دخانیات.

چگونه احتمال بروز زخم پای دیابتی را کمتر کنم؟

قدم اول: پایبندی به درمان دیابت که توسط پزشک مشخص شده است.

• مصرف داروها طبق دستور پزشک.
• انجام معاینات و آزمایشات به صورت دوره‌ای.

قدم دوم: پایبندی به عادات خوب مدیریت دیابت، مانند:

• پیروی از یک رژیم غذایی مناسب، از جمله خوردن میوه و سبزیجات بیشتر، مصرف شکر و نمک کمتر؛
• فعالیت بدنی حدود 30 دقیقه برای 5 روز در هفته؛
• عدم مصرف دخانیات مانند سیگار.

قدم سوم: مراقبت از پا در افراد دیابتی که شامل موارد زیر است:

• هر روز پاهای خود را چک کنید. به دنبال بریدگی، قرمزی و سایر تغییرات در پوست و ناخن‌های پا، یا سایر نقاطی باشید که در کفش‌هایتان می‌تواند ساییده شود. حتماً قسمت پایین پای خود را نیز بررسی کنید. اگر کف پای خود را نمی‌بینید، از آینه استفاده کنید یا از یکی از اعضای خانواده کمک بخواهید.
• هر روز پاهای خود را بشویید. از آب ولرم و صابون استفاده کنید. پاهای خود را خیس نگه ندارید؛ زیرا ممکن است پوست شما خشک شود. پس از خشک کردن پاها، می‌توانید از پودر تالک یا نشاسته ذرت بین انگشتان خود استفاده کنید تا رطوبت پا را جذب کنند و احتمال عفونت کمتر شود. اگر از لوسیون استفاده می‌کنید، مطمئن شوید بین انگشتان پا باقی نمانده و کاملاً جذب شده باشد.
• از پزشک خود برای درمان میخچه و پینه راهنمایی بگیرید. پوست ضخیم روی پای شما می‌تواند ساییده و منجر به زخم شود. اما برداشتن آن به روش اشتباه می‌تواند به پوست شما آسیب برساند.
• ناخن های پای خود را کوتاه کنید. کوتاه و تمیز بودن ناخن‌های پا برای جلوگیری از ایجاد زخم و عفونت بسیار اهمیت دارد.
• همیشه کفش و جوراب یا دمپایی مناسب بپوشید. شما نباید با پای برهنه راه بروید؛ حتی در داخل خانه. مطمئن شوید که کفش‌هایتان مناسب هستند و آسیبی ایجاد نمی‌کنند، هیچ قسمتی از پا نباید تحت فشار قرار بگیرد.
• محافظت از پا در برابر گرما و سرما. از کرم ضد آفتاب روی پوست در معرض آفتاب استفاده کنید، و با پای برهنه در ساحل راه نروید. در هوای سرد، به جای گرم کردن پاهای خود در نزدیکی بخاری یا شومینه، جوراب گرم بپوشید.
• حفظ جریان خون در پا. وقتی نشسته‌اید پاهایتان را بالا بیاورید. در طول روز انگشتان پا را تکان دهید. جوراب تنگ نپوشید و فعالیت‌های مناسب، مانند راه رفتن داشته باشید.
• معاینه پا در ویزیت های دوره ای. حتی اگر متوجه مشکلی نشده اید، حتما در ویزیت های خود از پزشک درخواست کنید که پاهایتان را معاینه کند.
• ورزش برای گردش خون ضعیف خوب است. ورزش مناسب باعث تحریک جریان خون در پاها می‌شود. اما دقت کنید که ورزش باید با کفش‌های راحت و مناسب باشد. هم چنین توجه داشته باشید که وقتی زخم‌های باز روی پاهای خود دارید، بهتر است از پانسمان‌های مناسب استفاده کنید و زیاد راه نروید.

چه زمانی باید با مشکلات پای دیابتی به پزشک مراجعه کنم؟

مشکلات جدی پا می‌تواند به سرعت ایجاد شود. اگر متوجه هریک از موارد زیر شُدید، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید:

• گزگز، سوزش یا درد در پاها؛
• از دست دادن حس لامسه یا توانایی احساس گرما یا سرما؛
• تغییر در شکل پاها در طول زمان؛
• ریزش موهای روی پا، پاها و ساق پا؛
• تغییر در رنگ و دمای پا؛
• افزایش ضخامت، زرد شدن و یا فرورفتگی در ناخن پا؛
• پوست خشک و ترک خورده روی پا؛
• بریدگی، تاول یا کبودی؛
• پوست قرمز، گرم یا دردناک؛
• پینه پا که ممکن است با خون خشک شده همراه باشد؛
• عفونت پا که ممکن است سیاه شود و بوی بدی داشته باشد؛
• زخمی که بیش از 1 تا 2 هفته طول بکشد؛
• زخمی که بزرگ‌تر از 2 سانتی متر باشد؛
• زخمی که به سرعت شروع به بهبود نمی‌کند؛
• اگر زخم به قدری عمیق است که می‌توانید استخوان زیر آن را ببینید.

کلام آخر

 بیماری دیابت یکی از بیماری‌های شایع و مزمن می‌باشد که اگر به درستی کنترل نشود، در بلند مدت آسیب‌های جدی ایجاد می‌کند؛ یکی از آن‌ها می‌تواند زخم پای دیابتی باشد. ارزیابی دوره‌ای و کنترل قند خون زیر نظر پزشک و مراقبت روزانه از پاها بهترین اقداماتی است که می‌توانید برای جلوگیری از ایجاد مشکلات جدی و زخم پای دیابتی انجام دهید.