دکتر عبداله امیرفرهنگی (متخصص قلب و عروق و فلوشیپ مداخلات اینترونشن قلب و عروق)

تست ورزش برای بررسی پاسخ قلب و بدن به فعالیت بدنی است، که در یک شراط کنترل شده انجام می‌شود. این تست به وسیله تردمیل یا دوچرخه ثابت، و بیشتر برای تشخیص تنگی عروق کرونر (رگ‌های تغذیه کننده) قلب مورد استفاده قرار می گیرد.

هدف از تست ورزش

این تست برای ارزیابی سلامت سیستم قلب و عروق به کار می‌رود. کارکرد قلب و عروق در حالت استراحت و پایه اندازه گیری شده، و با اعداد و شرایط به دست آمده در حداکثر میزان ورزش مقایسه می‌شود.

کاربرد تست ورزش

ایسکمی (کاهش خونرسانی)، زمانی ایجاد می‌شود که دیواره عروق کرونر در اثر رسوب چربی، شروع به ضخیم و سفت شدن و تجمع پلاک کنند؛ به مرور زمان، تنگی ایجاد شده پیشرفت کرده و در نهایت می‌تواند به “سکته قلبی” و “سکته مغزی” منجر شود.

مشکلی که با تنگی عروق کرونر وجود دارد این است تا زمانی که انسداد در حد متوسط باشد، فقط با استرس و کار زیاد علائم تنگی عروق بروز می‌کند؛ اما در زمان استراحت قلب بدون هیچ مشکلی کار می‌کند.

تست ورزش شامل فاکتورهای متعددی است که هر کدام از آنها می‌توانند در تشخیص انسداد کمک کننده باشند:

علائم بالینی بیمار: در حین انجام تست ورزش اگر استرس ورزشی موجب شروع ایسکمی قلب گردد، علائم به صورت درد سینه و تنگی نفس توسط بیمار احساس می‌شود. این علائم در هر مرحله‌ای که شروع شوند، می توانند دلیلی بر اثبات وجود تنگی عروق کرونر و تعیین شدت آن باشند.

 سطح اکسیژن خون: زمانی که ایسکمی مهم قلبی وجود داشته باشد، میزان اکسیژنی که به قلب می‌رسد کاهش خواهد یافت و سلول‌های قلبی احساس خفگی خواهند کرد.

اندازه گیری تعداد ضربان قلب و فشارخون: به جهت تعیین میزان استرس و فشاری که به قلب و سیستم گردش خون بدن وارد شده است، و برای تعیین سطحی از فعالیت که علائم و نشانه‌های تنگی عروق کرونر قلب ظاهر می‌شوند.

نوار قلب: در کنار علائم ناشی از تنگی عروق کرونر، تغییرات نوار قلب و شدت این تغییرات هم در تشخیص تنگی عروق کرونر موثر است.

محدودیت های تست ورزش

علی رغم کمک به تشخیص یا رد وجود بیماری های ایسکمیک قلب و تنگی عروق کرونر، تست ورزش محدودیت‌های مهمی دارد که باید به آن توجه کرد:

1. نتایج تست ورزش می‌تواند با موارد مثبت و منفی کاذب زیادی همراه باشد و تفسیر تست در کنار سایر علائم بیمار صورت می‌گیرد، که به پزشک در تشخیص یا رد بیماری کمک می‌کند؛ لذا فقط نباید به تست ورزش اکتفا کرد.
2. این تست قدرت تشخیص پلاک‌های آتروسکلروزی فعال را ندارد. بسیاری از تنگی‌ها و پلاک‌های آتروسکلروزی عروق کرونر، که هنوز به حد کافی موجب تنگی عروق کرونر و ایجاد علائم در زمان انجام تست ورزش نشده‌اند، مستعد عارضه دار شدن و ایجاد حمله قلبی هستند. تست ورزش به دلیل عدم وجود تنگی مهم در این بیماران منفی گزارش می‌شود، در حالی که این پلاک‌ها بعد از مدتی می توانند موجب حمله قلبی شوند.
3. درکنار تست ورزش گاهی بنا بر صلاحدید پزشک باید آنژیوگرافی عروق کرونر نیز انجام شود.
4. آخرین محدودیت تست ورزش به کیفیت دستگاه تست ورزش، کیفیت نوار قلب و تفسیر علائم بیمار و تغییرات نوار قلب مربوط می‌شود.

مراحل انجام تست ورزش

1. کنترل علائم حیاتی در ابتدای تست،
2. شروع ورزش روی تردمیل،
3. کنترل علائم حیاتی هر 1 دقیقه حین ورزش،
4. قطع ورزش با رسیدن به ضربان قلب مورد نظر،
5. مرحله کاهش تدریجی سرعت و استراحت.

قبل از انجام تست ورزش

اگرچه تست ورزش احتیاج به آمادگی مهمی ندارد، ولی لازم است قبل از انجام تست به این موارد توجه کنید:

• بهتر است نیم ساعت قبل از انجام تست استراحت کرده و فعالیت بدنی مهمی نداشته باشید.
• تست ورزش می‌تواند در بیمارستان، کلینیک و حتی در مطب انجام شود. برای نظارت بر مراحل تست حضور پزشک، پرستار یا تکنسین مجرب کافی است.

لباس و پوشش

• برای انجام تست ورزش کفش مناسب پیاده روی و دویدن آرام همراه داشته باشید. در حین تست لازم است الکترودهای نوار قلب بر روی قفسه سینه و تنه فرد قرار گیرد؛ لذا بهتر است پیراهن راحت و گشاد بپوشید.
• در مورد آقایان موهای جلوی سینه نباید در حدی باشد که مانع چسبیدن الکترودهای نوار قلب شود. از ساعت، تلفن همراه و زیورآلات نباید استفاده شود.

غذا و مایعات

برای انجام این تست نباید از 4 ساعت قبل غذا مصرف شود؛  فقط می‌توانید آب بنوشید. مصرف غذاها و نوشیدنی های کافئین دار از 24 ساعت قبل ممنوع است. برای افراد دیابتی و افرادی که باید از غذا یا داروی خاصی استفاده کنند، برنامه ریزی باید به گونه‌ای صورت گیرد که 4 ساعت قبل از تست، غذا مصرف نشده باشد.

داروها

قبل از انجام تست لازم است داروهایی را که به دلایل پزشکی، تقویتی و … مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید. داروها و ترکیباتی که حاوی کافئین هستند (مانند برخی از داروهای کاهش وزن، داروهای ضد درد و داروهای بدن سازی) نباید به مدت 24 ساعت مصرف شوند. برخی از داروهای قلبی با تست ورزش تداخل دارند و بنا بر صلاحدید پزشک باید 24 ساعت قبل از انجام تست قطع شوند. اگر از انسولین یا داروهای دیابت استفاده می‌کنید، لازم است با نظر پزشک مصرف آنها را به بعد از انجام تست ورزش موکول کنید. اگر برای سنجش قند خون از دستگاه گلوکومتر استفاده می کنید، حتما آن را در روز تست همراه خود داشته باشید. اگر آسم دارید و از اسپری استفاده می‌کنید، حتما هنگام تست ورزش اسپری را همراه خود داشته باشید.

انجام تست ورزش

 در ابتدای تست ورزش تعداد 10 الکترود سیمی به ناحیه جلوی قلب، و تنه چسبانده می‌شود. این ها برای ثبت نوار قلب حین ورزش است و در حین ورزش هم نباید جدا شده یا شل شوند. لازم است اولین نوار قلب در زمان استراحت جهت مقایسه، گرفته شود. فشارسنج به یکی از بازوهای بیمار وصل شده و فشارخون پایه بیمار اندازه گیری و ثبت می‌گردد. دستگاه پالس اکسی متر برای اندازه گیری اکسیژن خون به یکی از انگشت‌ها متصل می شود. یک آموزش کوتاه در مورد نحوه راه رفتن روی تردمیل، مراحل آن و اظهار علائم قلبی در صورت پیدایش، توسط اپراتور صورت می‌گیرد.

• حین تست

با شروع تست لازم است شما روی تردمیل راه بروید. هر تست ورزشی پروتکل خاص خود را دارد؛ ولی در اغلب موارد یک دقیقه اول برای گرم شدن بیمار است. بعد از آن هر سه دقیقه سرعت و شیب دستگاه تغییر می‌کند و لازم است در هر مرحله فشارخون و نوار قلب بیمار توسط اپراتور کنترل گردد.  شما باید هر زمان که احساس ناراحتی داشتید و در صورت بروز هرگونه علائم (مانند درد سینه، تنگی نفس، احساس سرگیجه، سردرد شدید، احساس تهوع و تپش قلب) به اپراتور اطلاع دهید. بهتر است حین تست از دستگیره‌ها و میله دستگاه استفاده نکنید، زیرا احتمال دارد بر نتایج تست تاثیر بگذارد.

• بعد از تست

 بعد از تصمیم به قطع تست لازم است به مدت سه دقیقه با شدت کمتری روی تردمیل راه بروید و بعد از آن به مدت 10 تا 15 دقیقه دراز بکشید. در این حالت هم معمولا تا 5 دقیقه نوار قلب و فشارخون بیمار کنترل می‌شود و اگر به مرحله نرمال و قابل قبول رسیده بود، تست به اتمام می‌رسد.

بعد از اتمام تست، اگر درد سینه، سرگیجه و علائم مهم قلبی نداشتید، می‌توانید از محل انجام تست خارج شوید. در غیر این صورت حتما به اپراتور اطلاع دهید.

اگر به طور معمول فعالیت بدنی ندارید، شاید تا یک الی دو روز بعد از تست احساس کوفتگی در عضلات یا سوزن سوزن شدن در پاها و نوک انگشتان داشته باشید، که مهم نیست. اما اگر درد سینه یا علائم شدیدتری داشتید، حتما باید به پزشک خود اطلاع دهید.

عوارض تست ورزش

تست ورزش اگر با رعایت اصول علمی و تحت نظر کادر مجرب درمانی انجام شود، معمولا عارضه مهمی ندارد.

تفسیر تست ورزش

تست ورزش اگرچه تست مهمی است و اطلاعات بسیار زیادی از وضعیت و سلامت قلب و عروق به دست می‌دهد، ولی تفسیر نتایج آن به تنهایی و بدون در نظر گرفتن بیمار، علائم و عوامل خطر وی صحیح نیست.

در برخی از بیماران با نتایج منفی یا مثبت تست، می‌توان با اطمینان در مورد این که به بیماری مبتلا هستند یا خیر، صحبت کرد؛  ولی در برخی دیگر شاید لازم باشد تست در زمان دیگری تکرار شود یا از سایر روش‌های تشخیصی برای تایید نتیجه تست ورزش استفاده کرد.