دکتر نسترن ولی تبار (داروساز)

بیماری‌ التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease) که به اختصار به آن IBD نیز می گویند، شامل دسته ‌ای از بیماری‌ های مزمن و مادام العمر هستند که باعث التهاب در بخش ‌های مختلف دستگاه گوارش مخصوصا روده می‌ شوند.

 دو نوع اصلی این بیماری  مزمن و التهابی عبارتند از:

• بیماری کرون: که ممکن است در آن هر بخشی از دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد درگیر التهاب و آسیب شود، اما بیشتر در انتهای روده کوچک و بخش ابتدایی روده بزرگ بروز می‌ کند. این بیماری می‌تواند لایه ‌های عمیق ‌تر دیواره روده را درگیر کند؛ به همین دلیل احتمال تشکیل فیستول ‌ها یا زخم‌ های عمیق بیشتر است.
• کولیت اولسراتیو: که در آن التهاب معمولاً به ‌صورت پیوسته از راست‌ روده شروع شده و به سمت بالا ادامه پیدا می کند. بنابراین التهاب و درگیری تنها محدود به راست ‌روده روده بزرگ است. در این بیماری، فقط دیواره داخلی روده‌ دچار زخم و التهاب می ‌شود؛ به همین دلیل تشکیل زخم ‌های عمیق کمتر اتفاق می افتد.

علائم و نشانه ‌ها

نشانه‌ های بیماری های التهابی روده بسته به شدت و نوع بیماری از خفیف تا شدید متغیر هستند، و می توانند به صورت دوره ای ایجاد شده و خاموش شوند. این علائم عبارتند از:

• درد و اسپاسم شکم: یکی از علائم شایع است که معمولاً با احساس ناراحتی و فشار در ناحیه شکم همراه است.
• اسهال: که در موارد شدید، ممکن است به اسهال خونی تبدیل شود.
• کاهش وزن و بی ‌اشتهایی: بسیاری از بیماران با کاهش اشتها و در نتیجه کاهش وزن مواجه می‌ شوند.
• خستگی و ضعف عمومی: به دلیل سوء تغذیه، کم ‌خونی و التهاب، احساس خستگی مداوم شایع است.

عوارض نامطلوب

بیماری های التهابی روده می توانند منجر به عوارض نامطلوب، هم در دستگاه گوارش و هم در خارج از دستگاه گوارش (که به آن تظاهرات خارج روده ای می گویند) شوند.

عوارض نامطلوب در دستگاه گوارش عبارتند از:

• کم آبی بدن؛
• عدم جذب کافی مواد مغذی ضروری؛
• افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ.

عوارض نامطلوب خارج روده ای عبارتند از:

• کم خونی؛
• کاهش تراکم استخوان؛
• روماتیسم مفصلی؛
• درگیری های پوستی؛
• التهاب عنبیه؛
• تاخیر یا اختلال در رشد در برخی از کودکان.

شیوع و اهمیت بیماری

بیماری ‌های التهابی روده در سال‌ های اخیر شیوع بیشتری پیدا کرده‌ اند و در بسیاری از کشور ها از جمله ایران نیز افزایش تعداد مبتلایان مشاهده می شود.

این بیماری‌ در افراد جوان بین ۱۵ تا ۳۵ سال با احتمال بیشتری رخ می دهد. گرچه ممکن است در کودکان و افراد مسن بالای 65 سال نیز ایجاد شود. با توجه به تأثیر این بیماری ‌ها در کاهش کیفیت زندگی و افزایش ابتلا به اختلالات اضطرابی، آگاهی بخشی عمومی و تشخیص زود هنگام بسیار اهمیت دارد.

علت‌های احتمالی و عوامل خطرساز

اگرچه علت دقیق بروز IBD مشخص نیست، برخی عوامل می ‌توانند احتمال ابتلا را افزایش دهند:

• عوامل ژنتیکی: افرادی که دارای پدر و مادر مبتلا به بیماری التهابی روده هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا قرار دارند. این مساله نشان‌دهنده وجود ارتباطی قوی بین ژنتیک و بروز بیماری التهابی روده است.
• اختلال در عملکرد سیستم ایمنی: در این بیماری، سیستم ایمنی به ‌جای محافظت از بدن، به بخش‌های سالم روده حمله کرده و باعث التهاب می‌شود.
• عوامل محیطی: استرس، آلودگی هوا، تغذیه نامناسب و مصرف دخانیات همگی می ‌توانند ریسک ابتلا را افزایش دهند.
• عفونت‌های گوارشی: برخی تحقیقات نشان داده ‌اند که عفونت‌ های قبلی در سیستم گوارش می ‌توانند محرک آغاز این بیماری‌ ها باشد.
• سبک زندگی مدرن: زندگی شهری، مصرف غذاهای آماده و فراوری شده و تماس کمتر با میکروب ‌های طبیعی، باعث حساس تر شدن سیستم ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به بیماری های التهابی روده می شود.

پیشگیری از بیماری های التهابی روده

پیشگیری قطعی از بیماری های التهابی روده ممکن نیست، اما تغییرات سبک زندگی و مدیریت عوامل خطرساز می‌ تواند احتمال بروز و شدت بیماری را کاهش دهد.

• تغذیه سالم: مصرف میوه و سبزیجات، غذاهای کم چرب و غنی از فیبر به حفظ سلامت روده کمک می ‌کند.
• پرهیز از دخانیات: سیگار کشیدن می ‌تواند ریسک ابتلا به بیماری کرون را افزایش دهد.
• مدیریت استرس: انجام فعالیت‌ های آرامش ‌بخش مانند مدیتیشن و ورزش ‌های منظم به کاهش استرس کمک می ‌کند.

روش‌های درمانی و تشخیصی موجود

هدف از درمان بیماری های التهابی روده، کنترل التهاب و بهبود علائم برای افزایش کیفیت زندگی بیمار است. درمان‌ های مختلفی برای این بیماری وجود دارد که بسته به شدت بیماری متفاوت است.

در درمان این بیماری ها از داروهای ضدالتهاب و کورتون ها برای کاهش التهاب، از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی برای کاهش آسیب ناشی از حمله سلول های ایمنی به روده، و از داروهای بیولوژیک که به شکل پیشرفته تری بخشی از سیستم ایمنی را مورد هدف قرار می دهند، استفاده می شود.

در صورتی که دارو درمانی پاسخ رضایت بخشی برای بیمار ایجاد نکند یا اثربخشی کافی نداشته باشد، از جراحی برای برداشتن بخش‌های آسیب‌ دیده روده استفاده می کنند.

در برخی موارد، برنامه‌های غذایی خاص یا تغذیه وریدی به بهبود وضعیت تغذیه ‌ای و کاهش علائم بیمار کمک می‌ کند.

تکنولوژی‌ های جدید مانند کپسول‌های ویدیویی و روش‌های تصویربرداری دقیق به پزشکان کمک می‌ کنند تا با دقت بیشتری ناحیه آسیب‌ دیده را شناسایی کرده و درمان مناسب ‌تری برای آن پیشنهاد کنند.

توصیه‌های مهم برای زندگی با  بیماری های التهابی روده

بیماران مبتلا به بیماری های التهابی روده نیاز به مراقبت طولانی ‌مدت دارند. برای بهبود کیفیت زندگی، رعایت موارد زیر توصیه می‌ شود:

• پرهیز از غذاهای تحریک‌ کننده: برخی غذاها مانند غذاهای چرب، ادویه‌ دار و نوشیدنی‌ های کافئین ‌دار می ‌توانند علائم بیماری را تشدید کنند.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش سبک مانند پیاده‌ روی و یوگا به تقویت سیستم ایمنی، مدیریت استرس و بهبود حال عمومی بیمار کمک می‌ کند.
• احتیاط در مصرف بعضی داروها: مصرف بعضی از مسکن ها مانند ضد التهاب های غیر استروئیدی (NSAID)، مثل ایبوپروفن می تواند منجر به تشدید علائم بیماری شود. برای کنترل درد می توان از مسکن هایی مانند استامینوفن استفاده کرد.
• حفظ ارتباط با پزشک: بررسی دوره ای و منظم و مشاوره با پزشک می ‌تواند به کنترل بهتر بیماری کمک کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر تغییرات مداومی در عادات اجابت مزاج خود تجربه کردید، یا اگر هر یک از علائم و نشانه های بیماری التهابی روده را داشتید، به پزشک مراجعه کنید. اگرچه بیماری التهابی روده کشنده نیست، اما یک بیماری جدی است که در برخی موارد ممکن است باعث عوارض تهدید کننده حیات شود.

 توجه به این نکته نیز لازم است که علائم ذکر شده برای این بیماری، اختصاصی نیستند و ممکن است ناشی از بیماری های دیگر مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) و سلیاک باشند.

بنابراین صِرف داشتن یک علامت، به معنی ابتلا به این بیماری نیست و تشخیص صحیح باید بعد از معاینه بالینی، انجام آزمایش ها و سایر اقدامات تشخیصی مانند کولونوسکوپی توسط پزشک متخصص صورت پذیرد.

جمع بندی

بیماری ‌های التهابی روده می ‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر کاهش کیفیت زندگی افراد داشته باشند؛ اما با آگاهی، تغییرات سبک زندگی و درمان‌ های مناسب، می ‌توان علائم بیماری را کنترل کرده و بهبود داد.

آگاهی عمومی نسبت به این بیماری‌، تشخیص زودهنگام و توجه به علائم هشداردهنده، به بیماران کمک می‌ کند تا سریع ‌تر به دنبال درمان و مراقبت ‌های مناسب باشند.