دکتر امیررضا نبی قدیم (پزشک عمومی)

تشنج بیماری شایعی است و تقریباً حدود 1 نفر از هر 10 نفر در طول زندگی خود، دچار تشنج می شوند. تشنج انواع مختلفی دارد، و همیشه به شکل حرکات جهشی و انقباضات تناوبی کل بدن نیست.

گاهی همراه با کاهش سطح هوشیاری است، و گاهی بیماران کاملاً هوشیار بوده و از بروز تشنج خود آگاهند. احتمالاً هر شخص در طول زندگی خود در مکان های مختلف با فردی که در حال تشنج بوده، مواجهه داشته است.

انجام اقدام صحیح در این قبیل موقعیت ها برای افراد غیرمتخصص می تواند چالشی بزرگ باشد.

در این مقاله سعی کرده ایم مجموعه ای از نکات و اقدامات حمایتی لازم در مواقع تشنج را گردآوری کنیم تا بتوانید به فرد در حال تشنج کمک کنید؛ همچنین از انجام اقداماتی که ممکن است به ضرر وی باشد، اجتناب کنید.

در ابتدا ممکن است از مشاهده صحنه تشنج یک فرد دچار استرس یا ترس شوید، ولی آرامش خود را حفظ کرده و شروع به انجام اقدامات زیر کنید:

• در کنار فرد بنشینید و در تمام طول تشنج همراه او باشید.
• هر وسیله ای که احتمال آسیب به شخص را ایجاد می کند، از او دور کنید.
• فرد را فقط در صورتی جابجا کنید که در خطر باشد، برای مثال اگر نزدیک یک جاده شلوغ یا اجاق گاز داغ است.
• در صورت استفاده از عینک، آن را از روی چشمان فرد بردارید.
• اگر فرد روی زمین سفت در حال تشنج است، زیر سرش یک بالش یا ملحفه یا هر وسیله نرم دیگری قرار دهید.
• برای کمک به تنفس، لباس ‌های تنگ اطراف گردن مانند یقه بسته شده یا کراوات را شل کنید.
• فرد را به یک سمت بچرخانید تا دهان وی  به سمت پایین قرار گرفته و مسیر تنفسی او باز بماند.
• به زمان شروع و اتمام تشنج دقت کنید و مدت زمان آن را به یاد داشته باشید.
• در صورتی که فرد بر روی ویلچر دچار تشنج شده است، ترمز های ویلچر را فعال کنید. اگر کمربند یا مهاری بسته شده است، آن را باز کنید. به آرامی و بدون اعمال فشار، فرد را بر روی ویلچر نگه داشته، زیر سر او وسیله ای نرم قرار دهید ولی تلاش برای جابجایی او نکنید.
• تا زمان بهبودی در کنار فرد بمانید و با او صحبت کنید.

تشنج معمولاً نیاز به اقدام اورژانسی خاصی ندارد و لازم نیست پس از هر نوبت تشنج، فرد به بیمارستان یا اورژانس منتقل شده و بستری گردد؛ ولی در صورت مشاهده موارد زیر حتماً با اورژانس (115)تماس بگیرید:

• در صورتی که تشنج فرد بیش از 5 دقیقه طول بکشد.
• در صورتی که فرد بلافاصله پس از اولین تشنجی که شما شاهد آن بوده اید، دوباره دچار تشنج شود.
• در صورتی که فرد پس از تشنج در تنفس دچار مشکل شده یا هوشیاری خود را به دست نیاورد.
• در صورتی که فرد در حین تشنج دچار جراحت شده باشد (به عنوان مثال ضربه به سر وی خورده و دچار خونریزی شده باشد).
• در صورتی که فرد در آب (استخر، رودخانه، دریا و…) دچار تشنج شده باشد.
• در صورتی که که فرد برای اولین بار دچار تشنج شده است.
• در صورتی که فرد مبتلا به دیابت بوده است.
• در صورتی که فرد باردار بوده است.

به هیچ وجه کارهای زیر را انجام ندهید:

• به هیچ وجه برای ثابت نگه داشتن فرد تلاش نکنید. این کار می تواند منجر به آسیب به فرد یا خود شما شود.
• جهت جلوگیری از برخورد دندان ها به هم یا گاز گرفته شدن زبان، چیزی در دهان فرد در حال تشنج نگذارید. این کار ممکن است به دندان ها یا فک فرد آسیب برساند. این مسئله که ممکن است زبان فرد وارد حلق او شده و منجر به خفگی وی گردد، یک باور غلط است و در طول تشنج این اتفاق نمی افتد.
• در طول تشنج تلاش برای ارائه تنفس دهان به دهان نکنید.
• تا زمانی که فرد کاملاً هوشیار نشده است، به او آب یا غذا ندهید. این کار ضروری نیست و حتی ممکن است باعث خفگی آنها شود.

اگر بتوانید موارد زیر را به ذهن سپرده یا یادداشت نمایید، می تواند به پزشک فرد در زمینه تشخیص و درمان وی کمک کند:

• قبل از تشنج فرد مشغول چه کاری بود؟
• آیا فرد احساس غیرمعمولی مانند احساس بو یا طعم عجیب داشته است؟
• آیا متوجه تغییرات خلقی، مانند هیجان، اضطراب یا عصبانیت در فرد شدید؟
• آیا دقیقاً قبل از تشنج تغییری در وضعیت و حالت بیمار (به عنوان هشدار پیش از وقوع تشنج) اتفاق افتاد؟
• آیا بیمار هوشیاری خود را از دست داده بود؟
• شکل تشنج بیمار چگونه بود؟
• آیا تنفس او دچار مشکل یا تغییر شده بود؟
• آیا رنگ پوست او تغییر کرده بود؟
• تشنج چقدر طول کشید؟
• آیا فرد کنترل مثانه یا روده خود را از دست داده بود؟
• آیا فرد زبان خود را گاز گرفته بود؟

لطفا توجه داشته باشید که این اطلاعات به هیچ وجه جایگزین توصیه‌های پزشکی نیست. در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرعادی، حتما با پزشک خود مشورت کنید.