دکتر مرجان غیاثوند(دکترای میکروبیولوژی)

آسپارتام چیست؟

آسپارتام یک شیرین کننده مصنوعی، و 200 برابر شیرین تر از شکر سفره (ساکارز) است؛ کالری قابل توجهی ندارد، و بنابراین یک شیرین کننده بدون کالری یا غیر مغذی در نظر گرفته می شود. با این حال، غذاهای حاوی آسپارتام ممکن است بسته به ترکیبات دیگرشان، همچنان پرکالری باشند.

آسپارتام در سال 1965 کشف شد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) اولین بار در سال 1974 آسپارتام را برای استفاده در  آدامس ها، غذاهای خشک بسته بندی شده و به عنوان شیرین کننده سفره تایید کرد. در سال 1996نیز FDA مصرف آسپارتام برای استفاده عمومی را تایید کرد.

آسپارتام از متانول و دو پروتئین (اسید آمینه)، اسید آسپارتیک و فنیل آلانین، ساخته شده است.

فنیل آلانین پیام رسان های شیمیایی را تنظیم می کند که سیگنال ها را بین اعصاب و سلول ها (انتقال دهنده های عصبی) ارسال می کنند. اسید آسپارتیک یک انتقال دهنده عصبی است.

مصرف متانول در نوشیدنی های آلوده یا محصولات حاوی متانول مانند لوازم تمیز کردن خانه سمی است. با این حال، متانول میوه ها، سبزیجات و آسپارتام مضر نیست.

با وجود استفاده گسترده از آسپارتام، مصرف و تاثیر آن بر سلامت، یعنی قند خون و مدیریت وزن بحث برانگیز بوده و مورد مطالعه قرار گرفته و همچنان در حال تکامل است.

نمایه ایمنی

FDA آسپارتام را به عنوان ماده کاملا ایمن در نظر گرفته و استفاده از آن را به عنوان یک افزودنی غذایی تایید کرده است.

علیرغم نگرانی‌های اخیر در مورد اثرات سرطان‌زای آسپارتام، تحقیقات نتایج متناقضی را به همراه دارد.

برخی از مطالعات ارتباط بالقوه بین آسپارتام و سرطان کبد را نشان می دهند. در مطالعه دیگری ریسک افزایش خطر ابتلا به هر نوع سرطان،  مخصوصا سرطان سینه و سرطان های مرتبط با چاقی را، با مصرف بالاتر آسپارتام گزارش داده است.

با این حال، در سایر مطالعات، ارتباطی بین مصرف آسپارتام و خطر افزایش ابتلا به سرطان لنفوم، لوسمی، یا سرطان مغز در طول یک دوره پیگیری پنج ساله، یافت نشده است.

البته نهادهای حاکم بر سلامت و سازمان های تنظیم کننده مواد غذایی در مورد ایمنی آسپارتام اختلاف نظر دارند.

در سال 2023، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) بر اساس تحقیقات محدود، آسپارتام را عامل احتمالی سرطان برای انسان طبقه بندی کردند.

با این حال، سازمان‌های دیگر شواهدی را که آسپارتام را با سرطان مرتبط می‌سازد، غیرقطعی یافته‌اند. سازمان مشترک غذا و کشاورزی (FAO) / کمیته تخصصی WHO در مورد افزودنی های غذایی (JECFA)، FDA و سازمان ایمنی غذای اروپا (EFSA) به این نتیجه رسیدند که آسپارتام در مصارف رایج فعلی آن بی خطر است.

چه مقدار آسپارتام بی خطر است؟

میزان مصرف روزانه قابل قبول تعیین شده توسط FDA ، پنجاه میلی گرم آسپارتام به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است. این میزان برای فردی با وزن 68 کیلوگرم، 4/3 گرم (گرم) آسپارتام در روز خواهد بود.

یک قوطی نوشابه رژیمی حاوی 200 تا 300 میلی گرم آسپارتام است. یک فرد 68 کیلوگرمی می تواند 10 تا 15 نوشابه رژیمی در روز مصرف کند..

اثرات جانبی

هیچ عارضه جانبی جدی و اضطراری از آسپارتام وجود ندارد. آسپارتام هیچ مشکلی در دستگاه گوارش ایجاد نمی کند.

موارد استفاده از آسپارتام

در برخی موارد، استفاده از آسپارتام مفید است. در موارد دیگر، استفاده از آسپارتام نیاز به احتیاط دارد.

تاثیر بر قند خون

آسپارتام بر سطح انسولین یا گلوکز بعد از غذا تأثیر نمی گذارد. علاوه بر این، بر خلاف شکر سفره، آسپارتام برای متابولیسم و ​​جذب سلولی به انسولین نیاز ندارد.

با این حال، مشخص نیست که آیا عدم تأثیر آسپارتام بر سطح گلوکز از نظر بالینی معنی‌دار است یا خیر.

با وجود شواهد متناقض، به نظر می رسد آسپارتام جایگزین مناسبی برای کنترل قند خون است. با این حال، تحقیقات بیشتری برای درک تأثیر آسپارتام بر قند خون ضروری است.

مدیریت وزن

شواهد در مورد تأثیر آسپارتام بر وزن متفاوت است.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده، ارتباطی بین آسپارتام و کاهش شاخص توده بدنی (BMI) یا وزن را نشان نمی‌دهند. تأثیر آسپارتام بر دور کمر (نمایشی برای چربی شکمی) در میان افرادی که اضافه وزن دارند متناقض است.

برعکس، در مطالعاتی که گروهی از افراد را در طول زمان دنبال می‌کنند، به افزایش BMI، وزن و دور کمر اشاره کردند. تأثیر آسپارتام بر مدیریت وزن ممکن است برای سال‌ها آشکار نباشد.

افزایش وزن از طریق شیرین کننده های مصنوعی ممکن است به دلیل تأثیر آنها بر عادات غذایی باشد. شیرین کننده های مصنوعی سیگنال های مغزی مرتبط با اشتها و تعادل انرژی را تغییر می دهند. باز هم، نتایج تحقیقات با هم پوشانی ندارد و با هم در تضاد است. بر اساس یک متاآنالیز، آسپارتام بر سطوح گرلین، هورمون مرتبط با گرسنگی، تأثیری ندارد.

با این حال، تحقیقات دیگر نشان می دهد که مصرف آسپارتام به جای ساکارز، وزن بدن را کاهش می دهد. آسپارتام کالری کمتری نسبت به شکر معمولی دارد. بنابراین، استفاده از آسپارتام به جای شکر سفره منجر به دریافت کالری کمتر (انرژی) می شود و به کاهش وزن کمک می کند.

علاوه بر این عدم هم پوشانی در نتایج تحقیقات، آکادمی تغذیه و رژیم غذایی (AND) از آسپارتام برای مدیریت وزن حمایت کرد، اما نتیجه گرفت که بر اشتها یا مصرف غذا تأثیری ندارد.

تحقیقات طولانی مدت بیشتری برای درک ارتباط بین آسپارتام و وزن ضروری است.

بهداشت دندان

شکر به عنوان یک منبع غذایی (سوبسترا) برای باکتری های دهان عمل می کند. باکتری های دهان نمی توانند شیرین کننده های جایگزین خاصی مانند زایلیتول را متابولیزه کنند. این شیرین کننده ها در برابر پوسیدگی از دندان ها محافظت می کنند.

 تحقیقات هنوز در حال بررسی تعیین نقش آسپارتام بر سلامت دندان ها هستند. برخی از باکتری های موجود در دهان با پلاک های دندانی و ایجاد پوسیدگی دندان مرتبط هستند. یک مطالعه آزمایشگاهی نشان داد که آسپارتام باعث ایجاد پلاک کمتری نسبت به ساکارز می شود.

با این حال، آسپارتام اسیدی است. غذاهای اسیدی مینای دندان را از بین می برند. آسپارتام اسیدیته پلاک را افزایش می دهد و به فرسایش مینای دندان کمک می کند.

با این حال، مطالعات انسانی بیشتری برای تعیین فواید آسپارتام برای سلامت دندان مورد نیاز است.

اثرات عصبی و روانی

ترکیب شیمیایی و خواص آسپارتام تأثیری بر پیامدهای عصبی و روانی دارد. تحقیقات نشان می دهد که آسپارتام می تواند از سد خونی مغزی عبور کند و بر انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین و سروتونین اثر بگذارد.

 علاوه بر این، اسید آسپارتیک که از سد خونی مغزی عبور می کند با تخریب نورون ها همراه است. فروپاشی عصبی منجر به اختلالات شناختی، تغییرات خلقی و سردرد و میگرن می شود. علیرغم ارتباط قابل قبول، شواهد نتایج متفاوتی در مورد اثرات عصبی و روانی آسپارتام به همراه داشته است.

طبق یک بررسی، مصرف دوزهای بالای آسپارتام (900 تا 3000 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن در روز) سردرد را در افراد مستعد به میگرن افزایش می‌دهد.

در مورد تأثیر آسپارتام بر علائم افسردگی نیز بحث وجود دارد. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که علائم افسردگی شدید با مصرف روزانه 30 میلی‌گرم بر کیلوگرم ظاهر می‌شود. در حالی که مطالعات دیگر هیچ افزایشی در علائم افسردگی، با دوز استاندارد آسپارتام مشاهده نکردند.

به  تحقیقات بیشتری در رابطه با تاثیر آسپارتام بر اعصاب و روان نیاز است.

در شماره بعدی ماهنامه به نحوه استفاده از آسپارتام و مقایسه آن با استویا می پردازیم.