عدم تحمل غذایی می تواند استرس قابل توجهی در سلامت کلی شما ایجاد کند. ممکن است به دلیل علائم ناخوشایند، نتوانید غذای مورد علاقه تان را مصرف کنید و یا زمانی که به رستوران می روید، دچار استرس شوید. در حالی که علائم عدم تحمل غذایی در بزرگسالان خفیف یا متوسط است، علائم آلرژی غذایی می تواند بسیار شدید باشد و در برخی موارد، حتی زندگی فرد را تهدید کند.

اما از کجا تشخیص دهیم که مشکل از عدم تحمل غذایی است و یا واقعا آلرژی غذایی داریم؟ ممکن است علائم مشابه باشند، به همین خاطر مهم است که تفاوت بین آلرژی و عدم تحمل غذایی را بدانیم.

عدم تحمل غذایی چیست؟

حدود 20 درصد از جمعیت جهان از نوعی از عدم تحمل غذایی رنج می برند. در مرحله اول، عدم تحمل غذایی روی سیستم گوارش تاثیر می گذارد، اگرچه ممکن است علائم آن در پوست نیز ظاهر شود و یا مشکلات تنفسی مانند گرفتگی بینی یا بثورات جلدی ایجاد کند.

عدم تحمل غذایی در اثر عوامل متعددی ایجاد می شود. کمبود برخی از آنزیم ها، حساسیت به برخی از مواد افزودنی، حساسیت های محیطی، یا حتی واکنش های شیمیایی که به طور طبیعی در خود مواد غذایی رخ می دهد، می توانند منجر به ناتوانی بدن در بلع و هضم صحیح مواد غذایی بخصوصی شود.

یکی از شایعترین اَشکال عدم تحمل غذایی، عدم تحمل لاکتوز است. لاکتوز نوعی قند است که در فراورده های لبنی، مانند شیر گاو، پنیر و ماست وجود دارد. افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز به دلیل کمبود یا عدم وجود آنزیم لاکتاز در بدنشان، قادر به تجزیه قند شیر (لاکتوز) نیستند. علائم عدم تحمل لاکتوز در ابتدا سیستم گوارشی را درگیر می کند و منجر به نفخ، تهوع و درد های شکمی می شود.

از انواع دیگر عدم تحمل غذایی می توان به عدم تحمل گلوتن اشاره کرد. گلوتن گروهی از پروتئین ها است که در غلاتی مانند گندم، جو و گندم سیاه (چاودار) یافت می شود. افرادی که به عدم تحمل گلوتن دچارند (حساسیت به گلوتن غیر سلیاک)، نمی توانند به طور صحیح گندم، جو و چاودار را هضم کنند و باید از مصرف مواد غذایی مانند نان و غلات صبحانه خودداری کنند. علائم عدم تحمل گلوتن طیف بسیار وسیعی دارد و از نفخ، و یبوست، تا درد مفاصل و کم خونی را شامل می شود. حتی افسردگی و اضطراب هم به عدم تحمل گلوتن مرتبط شده اند.

هیستامین یکی دیگر از علل عدم تحمل غذایی است. این ماده در غذاهای کنسروی، فراوری شده یا تخمیر شده یافت می شود. هیستامین در دستگاه گوارش، توسط آنزیم های مشخصی تجزیه می شود. اگر عملکرد این آنزیم ها مختل شود، سطح هیستامین در بدن بالا می رود.

حساسیت به مواد افزودنی، مانند سولفیت های مورد استفاده برای نگهداری میوه های خشک، کنسروها و … نیز ممکن است علائم عدم تحمل غذایی را در افراد مبتلا به آسم ایجاد کند.

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یکی دیگر از مثال های شایع عدم تحمل غذایی است، اگرچه نقش عدم تحمل غذایی در ایجاد سندرم روده تحریک پذیر هنوز به طور کامل مشخص نشده است. مطالعات نشان می دهند که سندرم روده تحریک پذیر اغلب زمانی عود می کند یا تشدید می شود که فرد مواد غذایی و نوشیدنی های خاصی مانند گندم، محصولات لبنی، و نوشیدنی های گاز دار مصرف کرده باشد. این بیماری مزمن می تواند سبب دل درد، یبوست و اسهال شود. نکته جالب توجه این است که بر اساس شواهد نوظهور، علائم سندرم روده تحریک پذیر ممکن است در واقع ناشی از عدم تحمل غذایی باشد.

علائم عدم تحمل غذایی

• ناراحتی دستگاه گوارش؛
• نفخ؛
• درد معده؛
• تجمع گاز بیش از حد؛
• اسهال؛
• استفراغ؛
• تهوع؛
• سوزش معده یا ریفلاکس؛
• سر درد؛
• برافروختگی های پوستی؛
• اضطراب و تحریک پذیری؛
• خستگی.

هرچه میزان مصرف این مواد مشخص، بیشتر باشد، علائم نیز بیشتر می شود. علائم ممکن است ناگهانی یا در طول چند ساعت و حتی چند روز بعد، بروز کنند.

تفاوت عدم تحمل غذایی و آلرژی غذایی چیست؟

تفاوت بین این دو همیشه روشن نیست، چرا که برخی از علائم در هر دو حالت مشابه هستند. اما دو ویژگی اصلی برای تشخیص عدم تحمل غذایی وجود دارد:

اول اینکه عدم تحمل غذایی بیشتر باعث بروز مشکلات گوارشی می شود و ممکن است منجر به درد و ناراحتی معده گردد.

دوم اینکه در عدم تحمل غذایی، اگر مقدار کمی از ماده غذایی مصرف شود، معمولاً علائمی ایجاد نمی کند. به طور کلی، عدم تحمل غذایی باعث ناراحتی فرد می شود، اما تهدیدی برای زندگی ندارد و منجر به شوک آنافیلاکسی نمی شود، حتی اگر مقدار زیادی از آن ماده غذایی مصرف شده باشد

آلرژی غذایی می تواند زندگی فرد را به خطر اندازد. این نوع آلرژی باعث واکنش سیستم ایمنی بدن می شود، به طوری که بدن همانند زمانی که با یک تهدید جدی روبرو است، شروع به ترشح پادتن می کند. در صورت داشتن آلرژی غذایی، حتی مصرف مقدار کمی از ماده غذایی می تواند خطرناک و کشنده باشد.

علائم آلرژی غذایی معمولاً در سطح پوست ظاهر می شوند، مانند کهیر، خارش و تورم. علاوه بر این، علائم گوارشی نظیر تهوع و اسهال نیز ممکن است رخ دهند. در برخی موارد، علائم تنفسی نیز همراه با علائم پوستی بروز می‌کنند، اما معمولاً به تنهایی دیده نمی شوند. شوک آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک خطرناک است که بسیار سریع رخ می دهد. علائم شوک آنافیلاکسی شامل مشکل در تنفس، گیجی و از دست دادن هوشیاری است. در صورت عدم دریافت درمان فوری، آنافیلاکسی می تواند کشنده باشد.

طبق گزارش سازمان غذا و داروی آمریکا، 9 ماده غذایی زیر، سبب بروز 90 درصد از واکنش های آلرژیک می شوند:

• شیر
• تخم مرغ
• ماهی
• صدف
• بادام زمینی
• آجیل درختی (مانند بادام و پسته)
• گندم
• سویا
• کنجد

نوع دیگری از آلرژی غذایی وجود دارد که زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به شکلی متفاوت، و بدون واسطه پادتن واکنش نشان می دهد. علائم این آلرژی در ابتدا روی پوست و سیستم گوارشی ایجاد می شود و شامل استفراغ، نفخ، و اگزما می باشد. در خصوص این نوع از آلرژی اطلاعات زیادی وجود ندارد. اما در اغلب موارد تهدید کننده زندگی نیست.

تشخیص آلرژی غذایی

اگر علائم آلرژی غذایی مانند کهیر، تورم یا مشکلات تنفسی را تجربه می کنید، رویکرد استاندارد طلایی برای تشخیص آلرژی غذایی شامل چهار مرحله مهم است.

این مراحل با بررسی کامل سابقه بالینی شروع می شود؛ به این ترتیب که زمانی که فرد غذای مشکوک به بروز آلرژی را عمدا یا سهوا می خورد، چه اتفاقی می افتد.

مراحل بعدی برای آزمایش آلرژی غذایی شامل تست خراش پوست و آزمایش خون برای اندازه گیری پادتن های خاص IgE است. پس از بررسی کامل سابقه بیمار و آزمایش ها، اگر پزشک تشخیص دهد که بیمار احتمالاً می‌تواند غذا را بدون ایجاد خطر خاصی مصرف کند، ممکن است چالش مواد غذایی خوراکی توصیه شود.  به این صورت که مقدار های کم و اندازه گیری شده از ماده غذایی که موجب بروز علائم نمی شوند به فرد داده می شود و برای یک مدت مشخص بیمار توسط پزشک پایش می شود.

آیا آلرژی غذایی و عدم تحمل غذایی ژنتیکی هستند؟

تحقیقات بیشتری مورد نیاز است، اما بر اساس مطالعات شواهد قانع‌کننده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد در صورت ابتلای یکی از والدین یا هر دوی آنها، کودکان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آلرژی‌های غذایی هستند.

عدم تحمل غذایی و آلرژی غذایی می توانند ژنتیکی باشند و  یا در طول زمان ایجاد شوند.

درمان

هیچ درمانی برای عدم تحمل غذایی یا آلرژی غذایی وجود ندارد. با این حال، ممکن است پزشک یک برنامه مدیریتی را برای تسکین علائم و جلوگیری از بروز واکنش توصیه کند. این برنامه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اجتناب از مصرف غذاهایی که باعث واکنش می شوند؛
• مصرف داروهای بدون نسخه یا نسخه ای مانند آنتی هیستامین ها یا کرم های موضعی؛
• ایمونوتراپی برای کمک به کاهش شدت واکنش ها.

بهترین روش توصیه شده برای افرادی که آلرژی غذایی دارند، ایجاد یک برنامه درمان آنافیلاکسی برای اعضای خانواده و دوستان است تا در صورت تماس تصادفی یا بلع ماده غذایی، به سرعت اقدامات لازم را انجام دهند.

مشورت با یک متخصص آلرژی می تواند به شما کمک کند تا تشخیص دهید که آیا چیزی که تجربه می کنید عدم تحمل غذایی است یا موضوع جدی تر است.