کمک های اولیه در مواجهه با مصدوم

گردآوری: دکتر سپیده محمدی (داروساز)

به مراقبت‌های فوری و کارهایی که باید بلافاصله بعد از رخ دادن حادثه و قبل از سر رسیدن اورژانس در راستای کمک به بیمار یا مصدوم انجام شود، کمک های اولیه می‌گویند.

آسیب‌ها و صدمات بدنی همیشه در کمین هستند. به همین سبب نیاز است هر کسی از کمک‌های اولیه آگاهی کافی داشته باشد تا در صورت بروز حوادث برای اشخاص دیگر بتواند به سرعت به آنها امدادرسانی کرده و نجات‌بخش زندگی آنها باشد.

اهداف کمک های اولیه عبارت‌اند از:

• نجات و زنده نگه‌داشتن شخص مصدوم یا بیمار؛
• جلوگیری از شدت یافتن عارضه؛
• کمک به بهبود حال بیمار تا رسیدن و یا انتقال او به مراکز درمانی.

خصوصیات امدادگر

شخص کمک دهنده نیازی به داشتن اطلاعات پزشکی یا پرستاری ندارد.

همه افراد می‌توانند با آموختن اصول کمک‌های اولیه و انجام صحیح و به‌موقع آن، باعث جلوگیری از شدت یافتن عوارض و حتی مرگ حتمی مصدومین گردند.

امدادگر باید سرعت عمل داشته و در هر حادثه به سرعت و با خونسردی از وضع بیمار و نوع حادثه اطلاعاتی کسب نموده و دست‌به‌کار شود.

وظایف اصلی امدادگر

در هر حادثه آنچه ضروری است، حفظ ترتیب عمل در کمک‌های اولیه است. امدادگر باید هنگام رسیدن به بالین مصدوم یا بیمار به ترتیب زیر اقدام نماید:

• دورکردن شخص مجروح یا مصدوم از محیط خطر، مثل: ریزش کوه و آوار، آتش‌سوزی، غرق‌شدگی و،
• بازرسی راه‌های تنفسی و کنترل علائم حیاتی بدن، مثل: نبض، فشارخون و تنفس،
• جلوگیری از خونریزی،
• کنترل علائم مسمومیت و اقدام به نجات مسموم،
• کنترل شکستگی‌ها و انجام کمک‌های اولیه لازم.

تشخیص نوع حادثه

در هر حادثه باید ابتدا نوع عارضه را تشخیص دهید تا بتوانید اقدام صحیح داشته باشید. برای تشخیص ابتدا باید از سابقه مصدومیت و نحوه بروز حادثه آگاه شوید.

در صورتی که فرد بیهوش باشد، وضع ظاهری محل حادثه هم ممکن است به تشخیص کمک کند.

ممکن است در جیب‌های بیمار کارت یا مدارکی وجود داشته باشد که نشان دهنده بیماری قلبی و یا قند (دیابت) باشد؛ دانستن این موضوع در امر درمان و کمک به ادامه حیات بیمار نقش مهمی دارد.

مهم است هنگام ارزیابی مصدوم  ضمن کنترل علائم حیاتی بدن، به رنگ چهره و وضعیت مردمک بیمار هم توجه داشته باشید.

**دادن هر نوع دارو، مواد غذایی یا مایعات به بیمار بیهوش ممنوع است!

 مجروحین را معمولاً به پشت می‌خوابانند، مگر در مواقعی که حالت تهوع داشته و استفراغ کنند یا بیهوش باشند؛ در این صورت باید او را به حالت ایمنی درازکش و به پهلو بخوابانید.

دهان بیمار بیهوش را فوراً بررسی کرده و در صورتی که در دهان او دندان‌های مصنوعی، آدامس، سیگار و یا اشیا خارجی دیگر وجود دارد، آنها را خارج کرده و در صورت وجود ترشحات، آن را با دستمال پاک کنید.

دقت کنید زبان بیمار در جلو دهان قرار گرفته باشد و راه هوایی مسدود نباشد.

در صورتی که بدن بیمار سرد و رنگ پریده است باید او را با پتو یا وسیله دیگری گرم نگه داشت. اگر کوچک‌ترین تردیدی در مرگ بیمار دارید، باید کمک‌هایتان را تا رسیدن پزشک ادامه دهید.

مراحل ارزیابی برای کمک های اولیه

بررسی سطح هوشیاری مریض:

ابتدا هوشیاری مریض را بررسی کنید. سعی کنید فقط شانه‌هایش را تکان دهید و مراقبت کنید تا سر و گردن او تکان نخورد چون ممکن است شکستگی در گردن اتفاق افتاده باشد.

باز کردن مجاری هوایی (Air way)

سعی کنید مجاری هوایی را باز کنید. به عقب افتادن زبان و قرار گرفتن آن در برابر گلو شایع‌ترین علت انسداد و راه هوایی در مصدومین بیهوش است. اجسام خارجی و آسیب به مجاری هوایی نیز می‌توانند باعث انسداد راه هوایی شوند.

علائم انسداد راه هوایی: در صورت انسداد کامل، هوای تنفسی به گوش نمی‌رسد و صورت و لب‌ها کبود است و در انسداد ناقص راه هوایی، صدای غلغل، خرخر به گوش می‌رسد و ورود و خروج هوا به ریه خوب انجام نمی‌شود.

تنفس را چک کنید (Breathing)

 اگر راه هوایی مصدوم باز بود، تنفس را چک کنید که آیا نفس می‌کشد یا خیر. پس از باز نمودن راه هوایی با مانور سر عقب و چانه بالا، سر خود را نزدیک دهان مصدوم آورده و سعی کنید با گوشتان صدای تنفس را بشنوید.

با لاله گوش حرکت صدا را در مقابل دهان و بینی مصدوم حس کنید و با چشم‌هایتان حرکت قفسه سینه وی را زیر نظر بگیرید.

اگر تنفس دارد و بیهوش است او را در وضعیت بهبود قرار دهید یعنی به پهلو، طوری که پای بالایش به سمت جلو و دست زیرش به سمت عقب برود، تا ترشحات طبیعی دهان یا استفراغ وی وارد ریه‌ها نشود. اگر تنفس ندارد تنفس مصنوعی را شروع کنید.

گردش خون بیمار را چک کنید (Circulation)

 نبض گردنی یا نبض کاروتید بیمار را برای اطمینان از وجود گردش خون و عملکرد طبیعی قلب چک کنید.

بررسی وجود خونریزی

وجود خونریزی‌های شدید سبب از دست رفتن خون و نرسیدن خون به اندام‌های حیاتی، مانند مغز و کلیه و سرانجام پدیدار شدن شوک می‌شود.

در مرحله بعدی ارزیابی، کیفیت علائم حیاتی بیمار را بررسی می‌کنیم. علائم حیاتی عبارت‌اند از: نبض، تنفس، وضعیت پوست، سطح هوشیاری و فشار خون.

در تمام مدت به خاطر داشته باشید اولین اقدام در مواجهه با فرد مصدوم تماس با مراکز درمانی و اورژانس است. تمام علائم را به  اورژانس توضیح داده و تا زمان رسیدن امداد به مدیریت صحنه حادثه و وضعیت بیمار بپردازید.

توجه داشته باشید تا زمانی که از اقدام بعدی اطمینان ندارید، بهتر است مداخله ای در وضعیت بیمار نداشته باشید و تا رسیدن اورژانس صبر کنید.

نکاتی که پس از انجام اقدامات اولیه در فرم ارجاع باید ثبت شود:

هنگامی که انجام اقدامات و مراقبت‌های لازم (در خانه بهداشت یا در محل حادثه (پایان یافت، مشاهدات کمک دهنده به عنوان اولین فرد مطلع از وضعیت اولیه مصدوم وتغییرات علائم حیاتی پس از انجام اقدامات اولیه بسیارحائز اهمیت است.

این مشاهدات به پزشک و کادر درمانی امکان می‌دهد که بتوانند وضعیت بیمار یا مصدوم را بهتر و سریع‌تر در جهت بهبودی هدایت کنند. اطلاعات ثبت شده باید شفاف، خلاصه و مشخص باشند.